Po wyzwoleniu Lublina spod okupacji niemieckiej w lipcu 1944 r. ks. Antoni Słomkowski - jeden z profesorów KUL na Wydziale Teologicznym w okresie międzywojennym - wystąpił z inicjatywą reaktywowania Uczelni. Decyzję o uruchomieniu KUL podjęli także obecni w Lublinie inni profesorowie (ks. Józef Kruszyński, Leon Białkowski, Henryk Jakubanis, Wit Klonowiecki, Mieczysław Popławski), którzy jako pierwsi po wojnie przedstawiciele Senatu Akademickiego powierzyli obowiązki rektora ks. Słomkowskiemu (1944-1951). Oficjalnie KUL wznowił swą działalność 21 sierpnia 1944 r. jako pierwszy Uniwersytet w Polsce po okupacji niemieckiej. Jego organizowanie trzeba było zaczynać niemal od początku: należało skompletować kadrę pracowników naukowych, administracyjnych, doprowadzić do stanu używalności zdewastowany gmach, zapewnić środki finansowe. Tym trudnym zadaniom potrafił sprostać zespół oddanych ludzi pod kierunkiem ks. A. Słomkowskiego. Dzięki temu pierwsza inauguracja po tragicznych latach wojny odbyła się już 12 listopada 1944 r.
Wielu profesorów Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie i Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, przesiedlanych przymusowo w 1945 r., po krzywdzących Polskę decyzjach w Jałcie i Poczdamie, a także z innych środowisk, podejmowało pracę na KUL (m.in. Jan Czekanowski, Juliusz Kleiner, Marian Morelowski, Jan Parandowski, Irena Sławińska, Stefan Swieżawski, Andrzej Wojtkowski, Czesław Zgorzelski oraz księża: Hieronim Feicht, Wincenty Granat, Stanisław Kamiński, Mieczysław Krąpiec, Karol Wojtyła, Mieczysław Żywczyński).
Mimo piętrzących się trudności KUL zaczął się rozwijać. Zgodnie z planem przedwojennym Diecezjalne Seminarium Duchowne w Lublinie zostało połączone z Wydziałem Teologicznym KUL (1945), powołano Wydział Filozofii Chrześcijańskiej (1946), utworzono Studium Zagadnień Społecznych i Gospodarczych Wsi (1945), reaktywowano Towarzystwo Naukowe KUL (1944) i Instytut Wyższej Kultury Religijnej (1946). Na KUL napływała młodzież z całej Polski, którą przyjmowano bez ograniczeń. Jej liczba systematycznie wzrastała (1946 - ponad 1600 studentów, 1947 - ponad 2000, 1951 - ponad 3000). Najbardziej znamienną cechą Uniwersytetu w latach 1944-1955 było skoncentrowanie wysiłku na pracy dydaktycznej. W ten sposób KUL kształcił kadrę inteligencji, której brak dotkliwie odczuwała Polska po zdziesiątkowaniu tej grupy społecznej przez okupantów niemieckich i sowieckich.
Odbudowanie KUL po wojnie było owocem wspólnych wysiłków społecznych. Kuria Biskupia przekazała Uniwersytetowi budynek przy ul. Chopina, przeznaczony na Bibliotekę Uniwersytecką i na mieszkania dla pracowników. W doprowadzeniu do porządku zdewastowanego gmachu uniwersyteckiego przy Alejach Racławickich dopomogły w pierwszych latach powojennych lokalne władze miasta oraz Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego. Uniwersytet czerpał fundusze z dotacji Episkopatu, ze zbiórek na tace i do puszek w określone dni roku. Systematycznie wzrastała liczba członków TP KUL. Stały dochód przynosiła Fundacja Potulicka.
Strona 1 z 4 :: Idź do strony: [1] 2 3 4
Wkrótce okazało się, że pozytywne ustosunkowanie się do sprawy reaktywowania KUL ze strony władz państwowych, reprezentowanych w Krajowej Radzie Narodowej, z Bolesławem Bierutem na czele i w Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego, było tylko pozorne. W istocie chodziło o cele propagandowe, o pozyskanie społeczeństwa dla nowo utworzonego rządu socjalistycznego, którego zadaniem było narzucenie systemu totalitarnego, marksistowskiej ideologii materialistycznej. Kościół katolicki i KUL stanowiły przeszkodę w realizacji tych zamierzeń. Różnymi metodami usiłowano zatem dążyć do zahamowania rozwoju Uczelni, ograniczenia jej oddziaływania na społeczeństwo. Szczególne nasilenie szykan wobec niej nastąpiło w latach 50. i 60. (złagodzono je czasowo po tzw. odwilży październikowej w 1956 r.). Akcja przeciw Uniwersytetowi była podejmowana mimo oficjalnego porozumienia między Rządem a Episkopatem zawartego w 1950 r., na podstawie którego KUL miał zapewnioną swobodną działalność. Aby podważyć jego byt materialny, zarekwirowano i upaństwowiono Fundację Potulicką (została przejęta przez Referat Rolnictwa i Reform Rolnych, 1948). Na mocy rozporządzenia Ministerstwa Szkolnictwa Wyższego zabroniono przyjmowania kandydatów na I rok studiów na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych (1949), co miało w efekcie doprowadzić do likwidacji tego Wydziału. W następnych bowiem latach odpadały kolejno drugi, trzeci i czwarty rok studiów. Zakazano także prowadzenia Studium Zagadnień Społecznych i Gospodarczych Wsi (1951). Księdza Słomkowskiego pozbawiono funkcji rektora za odmowę zalegalizowania na KUL komunistycznej organizacji młodzieżowej i komórki partyjnej. Rzucano na niego oszczerstwa w prasie, aresztowano, wytoczono proces i uwięziono (1952-1954) pod pretekstem utrzymywania kontaktów z USA i nielegalnego przyjmowania dolarów na potrzeby Uczelni.
Z ciągłymi represjami wobec Uniwersytetu musiał się borykać również następca ks. Słomkowskiego, rektor ks. Józef Iwanicki (1952-1956). Odtąd Ministerstwo zarezerwowało sobie prawo akceptacji kandydatów na stanowisko rektora. Kontynuując falę represji, zakazano przyjmowania młodzieży na I rok studiów pedagogicznych (1953), co miało także doprowadzić do likwidacji tego kierunku. Wydziałowi Humanistycznemu odebrano prawo przeprowadzania przewodów doktorskich i habilitacyjnych (1953). Stopnie naukowe pracownicy tego Wydziału musieli zdobywać na uczelniach państwowych. Często zwlekano z zatwierdzeniem habilitacji przez kilka, a nawet kilkanaście lat. Blokowano wyjazdy zagraniczne. Próbowano odciągnąć profesorów od pracy na KUL, proponując im lepiej płatne posady na uniwersytetach państwowych. Zaangażowanie na KUL i jednocześnie w instytucjach państwowych było zakazane. Na okres kilku lat (1952-1956) dziewięciu profesorów zostało usuniętych z KUL - musieli szukać pracy na własną rękę. Absolwentom KUL odmawiano zatrudniania w instytucjach państwowych. Ostrej cenzurze były poddane publikacje pracowników naukowych. Z księgozbioru KUL polecono wyłączyć książki oceniane jako antykomunistyczne i antysocjalistyczne. Uniwersytet był stale inwigilowany przez tajne służby Urzędu Bezpieczeństwa. Wprowadzono zakaz działalności organizacji młodzieżowych. Katolicki Uniwersytet Lubelski traktowano jako instytucję dochodową, zobowiązując ją do płacenia podatków. Z powodu długów zarekwirowano wiele budynków i terenów uniwersyteckich. Zamykano konta bankowe Uczelni.
Strona 2 z 4 :: Idź do strony: 1 [2] 3 4
Po 1956 r. na skutek nasilenia protestów społecznych przeciw dyktaturze komunistycznej nastąpiła w Polsce zmiana ekipy rządzącej. Została złagodzona polityka państwa wobec Kościoła katolickiego, a także wobec KUL. Pozwolono na powrót do pracy odwołanym poprzednio profesorom (1957). Nie znaczy to jednak, że odtąd ustały represje. Zakazano wówczas np. kontynuowania pracy na Sekcjach Romańskiej, Germańskiej (1961) i Angielskiej (1963) na Wydziale Nauk Humanistycznych. Nadal zajmowano majątek KUL za podatki. Jednak możliwości rozwoju Uczelni znacznie się poprawiły.
Skorzystał z nich w czasie swej kadencji rektorskiej ks. Marian Rechowicz (1956-1965), który położył duży nacisk na podniesienie poziomu naukowego Uniwersytetu. Powiększył prawie trzykrotnie kadrę pracowników naukowych. Dzięki temu poszerzył się zakres badań, powołano wiele nowych katedr, szczególnie na Wydziale Teologicznym. W jego ramach zorganizowano Instytut Muzykologii (1956), Instytut Biblijny (1959), Instytut Historii Kościoła (1964). Uruchomiono Studium Teologiczne dla zakonnic i świeckich (1957). Wydział Filozofii Chrześcijańskiej został podzielony na 4 sekcje: Filozofii Teoretycznej, Filozofii Praktycznej, Psychologii i Filozofii Przyrody. Utworzono nowe, specjalistyczne zespoły badawcze: Instytut Geografii Historycznej Kościoła w Polsce (1957), Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych (1958), Międzywydziałowy Zakład Ustroju Prawa PRL (1962), Międzywydziałowy Zakład Historii Kultury w Średniowieczu (1965). Poprzez wyjazdy zagraniczne profesorów KUL nawiązano kontakty z wieloma uniwersytetami poza Polską. Uniwersytet stał się członkiem Międzynarodowej Federacji Uniwersytetów Katolickich (FIUC, 1958) i Międzynarodowego Stowarzyszenia Uniwersytetów (AIU, 1960).
Dalszy rozwój Uniwersytetu nastąpił za kadencji rektora ks. Wincentego Granata (1965-1970), przy współpracy prorektora Zdzisława Papierkowskiego. Powstały wówczas nowe zespoły badawcze: Instytut Teologii Pastoralnej (1968) oraz Sekcja Teologii Porównawczej i Ekumenicznej (1970) w ramach Wydziału Teologicznego. Powołano również Międzywydziałowy Zakład Badań nad Współczesną Kulturą Chrześcijańską (1968), Międzywydziałowy Zakład Badań nad Antykiem Chrześcijańskim (1969), Międzywydziałowy Kurs Edytorski (1969), Międzywydziałowy Zakład Leksykograficzny z Pracownią Encyklopedyczną (1970). Narastające stale kontakty zagraniczne spowodowały konieczność powołania Komisji do Kontaktów z Katolickimi Uniwersytetami (1969). Wielkim ubogaceniem dla wspólnoty akademickiej były dwa zjazdy z udziałem absolwentów i przyjaciół KUL z okazji Millennium chrztu Polski (1966) i 50-lecia KUL (1968). Ten okres rozwoju i wzrostu popularności KUL był zakłócony wskutek represji stosowanych przez władze państwowe celem zahamowania uroczystych manifestacji milenijnych. Aresztowano wówczas wiele osób także z Uniwersytetu.
Strona 3 z 4 :: Idź do strony: 1 2 [3] 4
Przełomowym okresem w dziejach Uniwersytetu była kadencja rektora o. Mieczysława Krąpca OP (1970-1983) przy współpracy prorektora Stefana Sawickiego. Po wielu staraniach i interwencjach w urzędach administracji państwowej i partyjnej reaktywowano Filologię Romańską (1973), Angielską (1981), Germańską (1983), Pedagogikę (1981). Przywrócono prawa nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego na Wydziale Nauk Humanistycznych (1977). Erygowano Wydział Nauk Społecznych (1981) jako część byłego Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, z Sekcjami: Socjologii, Psychologii i Pedagogiki. Przy Wydziale Prawa Kanonicznego utworzono Sekcję Nauk Prawnych (1982). Powstał Międzywydziałowy Zakład Badań nad Kulturą Bizantyńsko-Słowiańską (1981). Ożywiły się kontakty zagraniczne. Zawarta została umowa między KUL a uniwersytetami. w Leuven (KUL) i Louvain-la-Neuve (UCL) o wzajemnej współpracy i wymianie (1971). Katolicki Uniwersytet Lubelski był terenem obrad Rady Międzynarodowej Federacji Uniwersytetów Katolickich (FILTC) i Konferencji Rektorów Europejskich Uniwersytetów Katolickich (1976). Powstał Ośrodek Kultury Niderlandzkiej (1978). Dzięki powołaniu Zakładu Duszpasterstwa i Migracji Polonijnej (1972), Szkoły Letniej Kultury i Języka Polskiego (1974) oraz rocznego Kursu Języka i Kultury Polskiej dla Studentów Zagranicznych (1977) została nawiązana korzystna dla obu stron współpraca między KUL a Polonią. Zorganizowanie własnej drukarni (1971) umożliwiło publikację wyników badań pracowników naukowych KUL. Po wielu petycjach u władz państwowych o. rektor Krąpiec uzyskał pozwolenie na rozbudowę gmachu uniwersyteckiego. W wyniku tych starań wybudowano nowy fronton z wielką aulą, nadbudowano III piętro, zrekonstruowano podpiwniczenia, zainicjowano budowę Kolegium Jana Pawła II. Uniwersytet zyskał 60 nowych sal i różnych pomieszczeń.
W czasie kadencji o. Krąpca kierownik katedry etyki na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej (od 1954) ks. kard. Karol Wojtyła został wybrany na papieża (1978). Na jego cześć powołano na KUL Instytut Jana Pawła II (1982), poświęcony badaniom Jego myśli i dzieła. Na dziedzińcu KUL stanął pomnik Jana Pawła II i kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Tysiąclecia (odsłonięty 1983). Ojciec Święty otrzymał tytuł doktora honoris causa od wszystkich wydziałów KUL (1983).
W sierpniu 1980 r. zrodził się wielki ruch społeczny przeciw ustrojowi socjalistycznemu w Polsce: Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność". Kolebką "Solidarności" stała się Stocznia Gdańska. W ruchu tym aktywnie uczestniczyły uniwersytety. We wrześniu 1980 w KUL powstała Komisja Uczelniana "Solidarność", a także Niezależny Związek Studentów. Do "Solidarności" wstąpiła większość pracowników i studentów KUL. Włączali się oni do protestów organizowanych na terenie całego Kraju. Wielkim ciosem dla "Solidarności" było ogłoszenie stanu wojennego (13 XII 1981). Internowano wówczas 14 osób spośród pracowników i studentów KUL.
Po odwołaniu stanu wojennego w lipcu 1983 roku sytuacja na KUL zaczęła się normalizować pod kierunkiem następnych rektorów: ks. bpa Piotra Hemperka (1983-1988) i ks. bpa Jana Śrutwy (1988/89). Poszerzono zakres badań naukowych. Wydział Prawa Kanonicznego po uzyskaniu nowej Sekcji Prawa Świeckiego został przemianowany na Wydział Prawa Kanonicznego i Nauk Prawnych (1984). Na Wydziale Nauk Humanistycznych powstała Sekcja Filologii Słowiańskiej (1989). Powołano Międzywydziałowy Zakład Badań nad Twórczością Cypriana Norwida (1985). W tym okresie podjęto budowę wielu ważnych obiektów: hotel dla dojeżdżających profesorów i gości uniwersyteckich, 11-kondygnacyjny budynek Collegium Jana Pawła II przeznaczony dla celów naukowo-dydaktycznych i administracyjnych, stołówka akademicka, a na Poczekajce Dom Akademicki dla studentek, Hotel Asystencki, magazyny dla Działu Wydawniczo-Poligraficznago i Biblioteki Uniwersyteckiej KUL oraz pomieszczenia dla Redakcji Wydawnictw i Zakładu Małej Poligrafii.
Katolicki Uniwersytet Lubelski w okresie dominacji systemu totalitarnego, mimo różnorodnych nacisków i prześladowań, został wierny swemu zadaniu. Ocalił obiektywizm w nauce, odciął się od zniekształcania faktów i od zakłamanej interpretacji rzeczywistości. Pracownicy odważnie przyznawali się do swoich przekonań katolickich. W okresie PRL Uniwersytet zachował swoją tożsamość i niezależność od ideologii marksisowskiej pozostając oazą wolnej myśli.
Opracowanie: prof. Grażyna Karolewicz
Strona 4 z 4 :: Idź do strony: 1 2 3 [4]