Instytut Filologii Polskiej KULstrony dla maturzystów i kandydatów na studia
|
SERWIS REKRUTACYJNY →
|
Tropy i podstawowe figury stylistyczne
Alegoria:
W życia wędrówce, na połowie czasu,
Straciwszy z oczu szlak niemylnejdrogi,
W głębi ciemnego znalazłem się lasu.
(Dante Alighieri, Boska komedia)
Postać bądź motyw, które odsyłają do drugiego, ukrytego znaczenia, ustalonego na mocy konwencji w tradycji literackiej. Tu: wędrówka jako życie, ciemny las jako zbłądzenie duchowe bohatera.
Anagram:
Roma, to odwróć – Amor ci odpowie!
(Cyprian Norwid, Promethidion)
Gra słowna polegająca na tworzeniu różnych słów z tych samych liter.
Antonimy:
To są nazwy puste i jednoznaczne
człowiek i zwierzę
miłość i nienawiść
wróg i przyjaciel
ciemność i światło.
(Tadeusz Różewicz, Ocalony)
Pary słów przeciwstawnych znaczeniowo.
Apostrofa:
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,
U twego Syna Gospodzina, matko zwolena, Maryja!
(Bogurodzica)
Rzeko – klepsydro wody przenośnio wieczności
wstępuję w ciebie coraz bardziej inny
(Zbigniew Herbert, Do rzeki)
Bezpośredni i najczęściej rozbudowany zwrot do osoby, bóstwa, idei, pojęcia czy przedmiotu. Charakteryzuje ją styl uroczysty, podniosły, często występuje w hymnach i odach.
Dialektyzm:
Trza było... roboty już la mnie nie miały... na zimę idzie, to jakże
– darmo mi to dadzą warzę albo i ten kąt do spania.
Element językowy pochodzący z jakiegoś dialektu, użyty w celu stylizowania wypowiedzi na mowę gwarową.
Elipsa:
cieśla Józef gościł boga
cacka z cedru strugał mu
drugi cieśla nie podlejszy
wyciosał mu krzyż
ciesiołka dobrze umie
i niebo i piekło
z pnia drzewa niewinnego
bezgrzeszną siekierą
(Jerzy Ficowski, Cieśle)
Opuszczenie jakiegoś wyrazu w wypowiedzi (zazwyczaj czasownika). Mimo tego pominięcia sens daje się jednak uchwycić. To kontekst (znaczenie całości i innych wyrazów) pozwala zrekonstruować brakujący element w zdaniu. Często stosowana w celu uniknięcia powtórzeń i nadania większej dynamiki wypowiedzi czy zbliżenia do mowy potocznej.
Epitet:
Na pagórku niewielkim, we brzozowym gaju,
Stał dwór szlachecki, z drzewa, lecz podmurowany;
(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz)
Określa rzeczownik, najczęściej jest to przymiotnik, czasem imiesłów. Używany, by ukazać jakąś cechę osoby czy rzeczy albo podkreślić stosunek mówiącego do tego, o czym mówi. Uwydatnia, wzbogaca, ukonkretnia sens wyrazu, buduje nastrój, uplastycznia obraz.
Eufemizm:
niemądry zamiast głupi
odszedł zamiast umarł
Użycie języka polegające na osłabieniu dosadności wypowiedzi i złagodzeniu towarzyszących jej emocji.
Hiperbola:
kiedy ptak znad bystrzycy ulatuje wzwyż
ziemia cała spada ciężką kroplą
(Józef Czechowicz, Hymn)
Pękać ze śmiechu
Wyolbrzymienie cech przedmiotów, zjawisk, osób.
Inwersja:
Gdy Ciebie, wiecznej i prawej piękności
Samej, nie widzi, celu swej miłości.
(Mikołaj Sęp Szarzyński, O nietrwałej miłości rzeczy świata tego)
Przestawienie bądź odwrócenie szyku wyrazów w związku frazeologicznym bądź zdaniu, odczuwane jako gra ze znormalizowanym ogólnie porządkiem składniowym wypowiedzi.
Ironia:
Jak dobrze się z tobą rozmawia
bez sporu, bez różnych zdań,
jesteś najmilsza, zegarynko –
ze wszystkich znajomych pań –
(Władysław Szlengel, Telefon)
Wypowiedź, która znaczy coś innego, czasem odwrotnego, niż jej sens bezpośredni. Bywa nośnikiem dowcipu, satyry. Sygnałem ironiczności bywają elementy pozawerbalne, jak: intonacja, gesty, chrząknięcia. W wypowiedzi pisanej odbiorca musi wyczytać właściwą intencję z kontekstu, np. wykrzyknienie: „Aleś ty mądry!” może oznaczać pochwałę, jak i przyganę, w tym drugim przypadku jest ironiczne. W wierszu Szlengla mowa jest o samotności i absolutnej nieprzystawalności światów podzielonych murem getta.
Metafora:
pogryzł deszcz widnokręgi niedobry pies
(Józef Czechowicz, ze wsi)
Inaczej przenośnia. To postrzeganie jednej rzeczy poprzez cechy innej. Używając metafory, mówimy o czymś, że jest czymś innym, np. w wierszu Czechowicza deszcz jest psem, w sonecie Mickiewicza step to (suchy) ocean, a w żeglarskiej piosence gwiazdy to ryby latające. Nasze skojarzenia związane z jedną rzeczą (np. psem) nakładamy na obraz innej rzeczy (np. kropel siekących gliniastą ziemię). Na pierwszy rzut oka to konstrukcja absurdalna i nielogiczna, wiemy przecież, że deszcz nie jest psem, jednak dzięki temu niezwykłemu nałożeniu się sensów i ich współoddziaływaniu, przeświecaniu powstaje nowe znaczenie. W tradycyjnym ujęciu metafora to wykorzystanie niedostrzeganego wcześniej podobieństwa między rzeczami (np. perłowy uśmiech) lub analogii (np. gdy mówimy o starości jako jesieni życia).
Metonimia:
Maryjo, Pani Aniołów! – u Ciebie
O Twej korony prosim zmartwychwstanie – –
(Cyprian Norwid, Maryjo, Pani Aniołów!)
To po polsku zamiennia. Między zamienionymi wyrazami istnieje jakaś więź: materialna, przyczynowa, logiczna. Chodzi o relacje takie, jak np.: skutek zamiast przyczyny, autor zamiast dzieła, znak zamiast przedmiotu (aluzyjna korona w wierszu Norwida zamiast Polska), część zamiast całości lub na odwrót (to tzw. synekdocha).
Oksymoron:
Ogień krzepnie, blask ciemnieje,
Ma granice nieskończony
(Franciszek Karpiński, Pieśń o narodzeniu Pańskim)
To sprzeczne określenie w rodzaju „czarne mleko”, „zimny ogień”, „ciemna jasność”.
Peryfraza:
Co robił Stary Doktor
w bydlęcym wagonie
[...]
Co robił Charon dobrowolny
przewoźnik bez wiosła
(Jerzy Ficowski, 5 VIII 1942)
To opis, często rozbudowany, zamiast konkretnego imienia czy nazwy rzeczy. W wierszu Ficowskiego o Januszu Korczaku mówi się Stary Doktor czy Charon dobrowolny.
Przerzutnia:
Pokój – szczęśliwość, ale bojowanie
Bytnasz podniebny. On srogi ciemności
Hetman i świata łakome marności
O nasze pilno czynią zepsowanie.
(Mikołaj Sęp Szarzyński, O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem)
Niezgodność między podziałem składniowym (na zdania) a podziałem wierszowym (na wersy) wypowiedzi. Najczęściej stosowana w celu podkreślenia konkretnych słów.
Pytanie retoryczne
Czemuż się skarżysz na Fortuny ciosy,
W swych użaleniach mniej baczny?
(Ignacy Krasicki, Do...)
To pytanie pozorne, zadane dla wzmocnienia efektu i przykucia uwagi odbiorcy, a nie dla uzyskania odpowiedzi, gdyż ta jest pytającemu znana i często wpisana w tekst utworu.
Symbol:
krzyż (chrześcijaństwo, ofiara, miłość , zbawienie etc.)
chochoł z Wesela Stanisława Wyspiańskiego(ojczyzna w niewoli, przemiana śmierci w życie, odradzanie się natury etc.)
Obraz (postać, przedmiot, zdarzenie etc.), który odsyła do szerokiego pola znaczeniowego, a w konsekwencji pozwala na co najmniej kilka różnych interpretacji. W odróżnieniu od alegorii sens symbolu nie jest wskazywany przez utrwaloną w tradycji kulturowej konwencję, ale pozostaje bardziej mglisty (nie do końca jasny) i migotliwy (wielowariantowy).
STRONA GŁÓWNA →
|
Ostatnia aktualizacja: 04.05.2014, godz. 10:56 - Grzegorz Jędrek