Wchodząca w skład Instytutu Historii KUL Katedra Źródłoznawstwa, Archiwistyki i Dydaktyki Historii powstała w dniu 1 marca 2020 r. na podstawie Zarządzenia Rektora KUL, ks. prof. dr. hab. Antoniego Dębińskiego z dnia 11 II 2020 (nr ROP-1010-32/20). W skład nowo utworzonej Katedry weszli pracownicy Instytutu Historii zatrudnieni wcześniej w Katedrze Nauk Pomocniczych Historii i Katedrze Historii Ustroju i Administracji Polski. Na jej pierwszego kierownika został powołany dr hab. Paweł Kras, prof. KUL Zgodnie ze swoimi celami statutowymi Katedra kontynuuje tradycje badań z zakresu nauk pomocniczych historii, archiwistyki i dydaktyki historii. 

Nauki pomocnicze historii w Uniwersytecie Lubelskim (od 1928 r. Katolickim Uniwersytecie Lubelskim) były wykładane w ramach studiów historycznych przez prof.  Stanisława Ptaszyckiego (1853-1933) od pierwszego roku akademickiego, zainagurowanego w 1918 r. Prof. Ptaszycki był z wykształcenia filologiem, który specjalizował się w naukach pomocniczych historii i stał się cenionym wydawcą źródeł historycznych (m.in. opracował inwentarze Metryki Litewskiej, 1887). Swoje obowiązki naukowe i dydaktyczne na uniwersytecie łączył ze stanowiskiem Dyrektora Archiwum Państwowego w Lublinie. Podczas pracy w Lublinie przygotował szereg rozpraw zakresu z nauk pomocniczych historii, zwłaszcza genealogii i paleografii, w tym pionierską na gruncie polskim Encyklopedię nauk pomocniczych historii i literatury (1919, 1922). Po jego przejściu na emeryturę problematyka badawcza z zakresu nauk dających poznawać źródła historyczne była rozwijana w ramach utworzonej w roku akademickim 1926/1927 Katedry Historii Średniowiecznej, kierowanej przez prof. Leona Białkowskiego (1885-1952), zasłużonego genealoga, heraldyka i wydawcę źródeł, który wcześniej pracował na Uniwersytecie Poznańskim.  

Pod II wojnie światowej badania w zakresie nauk pomocniczych historii były w dalszym ciągu prowadzone w ramach Katedry Historii Średniowiecznej kierowanej przez prof. Białkowskiego. Po jego śmierci w 1953 r. kierownictwo katedry objął dr Jerzy Kłoczowski (1924-2017), który przybył do Lublina w 1950 r., po uzyskaniu doktoratu na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. W pionierski sposób Kłoczowski rozpoczął w niej badania nad geografią historyczną i kartografią struktur kościelnych na ziemiach polskich, w późniejszym czasie rozwijanych w Instytucie Geografii Historycznej Kościoła w Polsce. W latach pięćdziesiątych XX w. we współpracy z dr. Marzeną Pollakówną (1926-1971) i dr. Zygmuntem Sułowskim (1920-1995) Kłoczowski stworzył nowoczesny program studiów historycznych, w którym kluczowe miejsce zajęły zajęcia ze wstępu do badań historycznych i nauk pomocniczych historii. W 1962 r. nowym kierownikiem Katedry Historii Średniowiecznej został prof.  Zygmunt Sułowski, którego badania w zakresie nauk pomocniczych historii skupiały się na problematyce geografii i demografii historycznej.

 

6 grudnia 1973 r., na podstawie uchwały Senatu Akademickiego KUL, prof. Sułowski stanął na czele nowo utworzonej Katedry Metodologii i Nauk Pomocniczych Historii, której pracami kierował przez kolejne siedemnaście lat. Wokół prof. Sułowskiego powstało prężnie rozwijające się środowisko badaczy specjalizujących się w naukach pomocniczych historii, obejmujące przede wszystkim jego uczniów, m.in. Henryka Wąsowicza, Jana Ptaka, Annę Adamską. Po przejściu prof. Sułowskiego na emeryturę w 1990 r., kierownikiem Katedry została prof. Urszula Borkowska OSU (1935-2014), która w swoich badaniach, której prace źródłoznawcze dotyczyły przede wszystkim dynastii Jagiellonów, historiografii i hagiografii. Jej opus vitae stanowi wydana w 2011 r. synteza dziejów dynastii Jagiellonów w Polsce Zasługą Siostry Borkowskiej był znaczący rozwój potencjału naukowego Katedry, w której na początku XXI w. było zatrudnionych ośmiu pracowników. 

W l. 2008-2014 pracami Katedry kierował dr hab. Tomasz Panfil, specjalizujący się w heraldyce i numizmatyce, a w l. 2014-2020 prof. dr hab. Henryk Wąsowicz, którego badania koncentrowały się na chronologii historycznej, komputystyce i heortologii (zwieńczeniem jego wieloletnich prac jest podręcznik akademicki z zakresu chronologii średniowiecznej, 2013).

Należy odnotować, iż w 2002 roku Katedrę Nauk Pomocniczych Historii podzielono na dwie odrębne. Jedna (kierownik dr hab. T. Panfil),  funkcjonowała pod pierwotną nazwą, natomiast druga, kierowana przez prof. H. Wasowicza, nosiła nazwę Katedry Nauk Pomocniczych Historii Nowożytnej i Najnowszej. Ponowne połączenie nastąpiło w 2014 roku. 

Z kolei początki nauczania archiwistyki na KUL sięgają pierwszej połowy lat siedemdziesiątych i związane są z osobą prof. Władysława Rostockiego - wybitnego historyka okresu napoleońskiego oraz powstania listopadowego. To on był pomysłodawcą utworzenia przy Sekcji Historii KUL specjalizacji archiwalnej, która rozpoczęła działalność od roku akad. 1973/1974. Od końca lat siedemdziesiątych XX w. badania nad źródłoznawstwem i archiwistyką były prowadzone równolegle w Katedrze Historii i Administracji Polski, która została utworzona na mocy uchwały Senatu Akademickiego KUL z 11 X 1978 r. Jej twórcą i pierwszym kierownikiem w l. 1978-1982, a następnie kuratorem w latach 1982-1985 był prof. Władysław Rostocki. Od roku 1982 do 1991 kuratorem Katedry był prof. Zygmunt Sułowski. W latach 1991-2008 Katedrą kierował prof. Stanisław K. Olczak, wcześniej długoletni kierownik Archiwum Uniwersyteckiego KUL. W latach 2008-2011 kuratorem katedry był dr hab. Cezary Taracha, prof. KUL. W l. 2011-2020 kierownikiem Katedry był ks. dr hab. Grzegorz Bujak, prof. KUL.  

 

Prace naukowe zespołu Katedry Źródłoznawstwa, Archiwistyki i Dydaktyki Historii koncentrują się wokół szeroko rozumianej problematyki nauk dających poznawać źródła historyczne, a w szczególności krytyki źródeł, źródłoznawstwa, archiwistyki, biografistyki, wykorzystaniu metod kwantytatywnych w naukach humanistycznych. Prowadzone przez pracowników katedry badania źródłoznawcze łączą uprawianie klasycznych nauk pomocniczych historii i archiwistyki z nowoczesnymi technologiami w zakresie edytorstwa historycznego i digitalizacji zespołów archiwalnych, zwłaszcza źródeł wytwarzanych przez instytucje kościelne od średniowiecza do czasów najnowszych.  

Pracownicy Katedry realizują indywidualne i zespołowe projekty badawcze związane z przygotowaniem krytycznych edycji źródłowych, opracowaniem inwentarzy archiwalnych, a także tworzeniem udostępnianych on-line repozytoriów cyfrowych. Badania prowadzone są w następujących obszarach: 

 

• edytorstwo źródeł historycznych
• paleografia i kodykologia 
• archiwistyka i dzieje ustroju Polski 
• chronologia historyczna 
• demografia i statystyka historyczna 
• genealogia i prozopografia
• geografia historyczna
• dzieje Kościoła katolickiego
• dydaktyka historii, propedeutyka i dzieje szkolnictwa 

 

Obecnie w Katedrze zatrudnionych jest siedmiu pracowników:  

ks. dr hab. Grzegorz Bujak, prof. KUL 

dr Robert Derewenda 

dr hab. Paweł Kras, prof. KUL 

dr hab. Tomasz Nowicki, prof. KUL 

dr hab. Piotr Rachwał 

dr hab. Joanna Szady 

dr Natalia Turkiewicz