Ośrodek Badań nad Geografią Historyczną Kościoła w Polsce, do 1 VI 2010 r. Instytut Geografii Historycznej Kościoła w Polsce, powstał w 1956 r. dzięki inicjatywie pracowników naukowych, historyków KUL: prof. dr Jerzego Kłoczowskiego, prof. dr hab. Zygmunta Sułowskiego i dr hab. Marzeny Pollakówny. Formalnie powołany do życia w 1957 r. jako nowa agenda Towarzystwa Naukowego KUL, a od 1968 r. jako samodzielna jednostka naukowo-badawcza KUL, w 2010 r. został włączony w struktury Wydziału Nauk Humanistycznych KUL.

 

Przedmiotem badań Ośrodka jest geografia historyczna w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem Kościołów różnych wyznań i wspólnot zakonnych - dział geografii oraz jedna z dyscyplin nauk pomocniczych historii, które zajmują się badaniem zróżnicowanej przestrzeni kościelnej, jej rozwojem historycznym, organizacją, ewolucją oraz wpływem na wszelkie przejawy działalności ludzkiej. Wysiłek naukowy i publikacje Ośrodka, od chwili jego powstania, są związane z realizacją programu badawczego, w którego centrum znajduje się synteza polskiego chrześcijaństwa na tle chrześcijaństwa i innych religii w Europie Środkowowschodniej, ujętego w formie atlasu oraz atlasy struktur kościelnych (zakonnych) w Polsce. Powstające przy tej okazji syntezy cząstkowe i prace monograficzne są publikowane jako samodzielne pozycje książkowe w odpowiednich seriach wydawniczych, czasopismach krajowych i zagranicznych.

 

Ponad czterdziestoletni dorobek Ośrodka (Instytutu) podsumowuje bibliografia map i planów, dokumentująca publikacje kartograficzne wydane w latach 1956-2000 (1584 mapy i plany). Aktualnie jest ona uzupełniana o mapy i plany wydane w latach 2001-2022. Podstawę działalności naukowej i wydawniczej Ośrodka tworzą serie wydawnicze:
- Geografia Historyczna Kościoła w Polsce,
- Dzieje Chrześcijaństwa Polski i Rzeczypospolitej Obojga Narodów,
- Prace Ośrodka Badań nad Geografią Historyczną Kościoła w Polsce KUL,
- Materiały Źródłowe do Dziejów Kościoła w Polsce,
- Studia nad Historią Kościoła Katolickiego w Polsce,
- Materiały do Atlasu Historycznego Chrześcijaństwa w Polsce,
- Biblioteka Historii Społeczno-Religijnej Ośrodka Badań nad Geografią Historyczną Kościoła w Polsce,
- Studia i Materiały do Historii Chrześcijaństwa w Polsce.
Do nowatorskiego i priorytetowego przedsięwzięcia należy szczególnie seria: Geografia Historyczna Kościoła w Polsce. W jej ramach zespół pracowników i współpracowników, pod red. prof. dr hab. Henryka Gapskiego, publikuje atlasy historyczne poszczególnych diecezji Kościoła katolickiego w Polsce. Wydany już został Atlas historyczny (archi)diecezji lubelskiej 1805-2010, a do druku przygotowywany jest Atlas historyczny metropolii przemyskiej (archidiecezja przemyska, diecezja rzeszowska, diecezja zamojsko-lubaczowska) ok. 1347-2017. Intencją redaktora serii i całego zespołu autorskiego jest przygotowanie i opublikowanie atlasów historycznych wszystkich diecezji funkcjonujących w historycznych granicach Polski.
 
Pracownicy Ośrodka aktywnie także pozyskują pozauniwersyteckie środki finansowe na badania naukowe.  Dotychczas z funduszy tych zrealizowane zostały projekty badawcze:
- (Archi)diecezja lubelska 1805-2005 (kierownik Henryk Gapski),
- Organizacja parafialna Kościoła łacińskiego w Polsce średniowiecznej i w Rzeczypospolitej Obojga Narodów /X-XVIII w./ (kier. Jerzy Kłoczowski),
- Zakony męskie i żeńskie w Polsce średniowiecznej i w Rzeczypospolitej Obojga Narodów /X-XVIII w./ (kier. Jerzy Kłoczowski),
- Działalność żeńskiego ruchu zakonnego w warunkach państwa totalitarnego w latach 1945-1989 (kier. s. Agata Mirek),
- Dokument w działalności arcybiskupów gnieźnieńskich do końca XIV w. (kier. Wojciech Polak),
- Kościoły, religia i szlachta województwa ruskiego w okresie spóźnionej katolickiej konfesjonalizacji 1648-1768 (kier. Robert Kozyrski),
- Geografia historyczna Kościoła w Polsce. Atlas historyczny metropolii przemyskiej (archidiecezja przemyska, diecezja rzeszowska, diecezja zamojsko-lubaczowska) ok. 1340-2013 (kier. Henryk Gapski),
- Schematyzmy zakonów męskich w granicach dawnej Rzeczypospolitej 1718-1918 (kier. Edyta Chomentowska),
- Digitalizacja zbiorów kartograficznych Instytutu i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie (kier. Edyta Chomentowska),
- Atlas klasztorów w Polsce X-XXI w. (kier. Henryk Gapski).
Najnowszym, realizowanym w latach 2022-2027 jest projekt badawczy:
- Podziały terytorialne Kościoła łacińskiego w Rzeczypospolitej (X-XXI w.). Od harmonizacji danych do syntezy (kier. Bogumił Szady).
 
Od początku swego funkcjonowania Ośrodek współpracuje z różnymi ośrodkami naukowymi w kraju i zagranicą, w tym zwłaszcza w ramach Międzynarodowej Komisji Porównawczej Kościołów, pod której auspicjami zorganizował kilka konferencji o charakterze międzynarodowym. Do cyklicznych imprez naukowych organizowanych przez Ośrodek należy coroczna ogólnopolska konferencja naukowa historyków zakonnych. Ostatnie, 49. spotkanie odbyło się w dniach 28 listopada 2020 r. on-line.
Autor: Leszek Wojtowicz
Ostatnia aktualizacja: 21.10.2022, godz. 10:58 - Robert Kozyrski