Anna Dymmel

 

PL: Wartość lubelskich akt notarialnych jako źródła do badań prywatnych księgozbiorów duchowieństwa w pierwszej połowie XIX wieku

EN: The value of the Lublin notarial deeds as a source for studying private book collections of the clergy in the first half of the 19th century

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 110 (2018)

Strony / pages: 145-166

 

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.110.09

 

 

 

Streszczenie

Celem artykułu jest przedstawienie potencjału źródłowego akt notarialnych i wskazanie możliwości ich wykorzystania dla badań nad księgozbiorami prywatnymi duchowieństwa i historią książki doby zaborów. Są to zasoby dobrze zachowane, przechowywane w archiwach państwowych. Jak dowiodła kwerenda prowadzona w Archiwum Państwowym w Lublinie obejmująca obszerny zespół Notariusze miasta Lublina z lat 1810-1863 wśród dokumentów sporządzanych przez notariuszy szczególnie istotne dla badań księgozbiorów duchowieństwa są inwentarze mienia, następnie akta licytacji i testamenty. Inwentarze mienia (szczególnie do 1876 r.) niejednokrotnie zawierają wykazy domowych księgozbiorów kapłanów. Z uwagi na zazwyczaj szczegółowy sposób opisu zawartości prywatnych bibliotek możliwe jest poznanie kultury książki wspomnianego środowiska, a pośrednio źródeł intelektualnych inspiracji duchowieństwa. Wartościowe źródła stanowią także akta licytacji dostarczające informacji  o wtórym obiegu książki w skali lokalnej, jak i ukazujące mechanizmy działania cenzury w praktyce. Także cennych zindywidualizowanych informacji dostarczają testamenty mówiące o świecie wartości ówczesnego społeczeństwa i dalszych losach księgozbiorów. Konsekwentne wykorzystanie wspomnianych źródeł archiwalnych pozwoli poszerzyć stan wiedzy o księgozbiorach duchowieństwa i kulturze książki nie tylko w skali regionalnej, ale i w odniesieniu do całego Królestwa Polskiego.

Słowa kluczowe: duchowieństwo, źródła archiwalne, akta notarialne, księgozbiory prywatne duchowieństwa,  historia książki, historia bibliotek, Królestwo Polskie, Lublin, XIX wiek

 

Summary

The aim of the article is to present the notarial deeds as potential sources and to show how they can be used for studying the private book collections of the clergy and the history of the book in the partition period. The collections under investigation are well-preserved ones; they are held in state archives. Research on the extensive fonds of the Lublin notaries of 1810-1863, conducted in the State Archive in Lublin, revealed that property inventories, auction records and wills are the documents particularly valuable for studying the book collections of the clergy. The property inventories (especially the ones to 1876) frequently included the lists of the private libraries of various priests. And thanks to a detailed description of the private libraries, it is possible to learn about the book culture of the above-mentioned circles and, indirectly, about the intellectual sources of inspiration to these priests. The auction records are also valuable sources as they provide information about samizdat books circulating locally as well as showing the mechanisms of censorship in practice. In addition, the wills include useful personalized data reflecting the values of contemporary society and the history of the book collection. Using the archival sources mentioned above will broaden the knowledge about the book collections of the clergy and the book culture not only at the regional scale but also with reference to the whole Kingdom of Poland.

Key words: the clergy, archival sources, notarial deeds, private book collections of the clergy, the history of the book, the history of libraries, the Kingdom of Poland, Lublin, the 19th century

 

 

Bibliografia / References

Źródła

Archiwum Państwowe w Lublinie (APL)

Akta notariuszy miasta Lublina – grupa zespołów:

Akta Edwarda Brodowskiego notariusza m. Lublina 1856-1863.

Akta Leona Ciświckiego notariusza m. Lublina 1859-1863.

Akta Ksawerego Chełmickiego notariusza m. Lublina 1823-1848.

Akta Aleksandra Dąbrowskiego notariusza m. Lublina 1823-1830.

Akta Jana F. Górskiego notariusza m. Lublina 1810-1822.

Akta Marcina Kobylińskiego notariusza m. Lublina 1810-1822.

Akta Serafi na Konwickiego notariusza m. Lublina 1841-1859.

Akta Jana Majewskiego notariusza m. Lublina 1837-1863.

Akta Jana Wasiutyńskiego notariusza m. Lublina 1823-1856.

 

Opracowania

Bieńkowska Barbara, Inwentarze księgozbiorów prywatnych jako źródło do badań nad dziejami czytelnictwa, „Studia o Książce”, 18 (1989) s. 65-75.

Chamerska Halina, Akta hipoteczne i notarialne jako źródła badań nad księgozbiorami prywatnymi XIX-XX wieku (zagadnienia metodologiczne), „Z badań nad Polskimi Księgozbiorami Historycznymi”, 3 (1977) s. 5-22.

Cubrzyńska-Leonarczyk Maria, Kanonik warszawski Jan Chociszewski (1572-1617) i jego księgozbiór, „Roczniki Biblioteczne”, 46 (2002) s. 177-188.

Cyrklaff Ryszard, Busenbaum Hermann, w: Encyklopedia Katolicka, t. 2, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułkowski, Lublin 1995, kol. 1233-1234.

Dymmel Anna, Akta notarialne w badaniach bibliologia, w: Notariat i akta notarialne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. S. Piątkowski, K. Skupieński, Radom 2004, s. 27-36.

Dymmel Anna, Księgozbiory domowe w Lublinie w pierwszej połowie XIX wieku, Lublin 2013.

Erber Czesław, Dzieje książki na Kielecczyźnie, Kielce 1996.

Estreicher Karol, Bibliografia polska, Kraków 1872-1951; ed. II, Kraków 1959-2016.

Głombiowski Karol, Problemy historii czytelnictwa, Wrocław 1966.

Główka Dariusz, Księgozbiory duchowieństwa płockiego w XVIII w., „Kwartalnik Historyczny”, 102 (1995) s. 15-26.

Główka Dariusz, Klonder Andrzej, Inwentarze mienia w badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 51 (2003) s. 157-176.

Grzebień Ludwik, Biblioteka biskupa Hieronima Rozrażewskiego (1542-1600), „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 22 (1971) s. 70-120.

Grzebień Ludwik, Organizacja bibliotek jezuickich w Polsce od XVI do XVIII wieku, Kraków 2013.

Iwańska-Cieślak Bernadeta, Prywatne księgozbiory członków kapituły katedralnej we Włocławku w XVII wieku, „Toruńskie Studia Bibliologiczne”, 2 (2010) s. 9-29.

Iwańska-Cieślik Bernadeta, Księgozbiór biskupa sufragana Karola Ludwika Pollnera w świetle spisu z 1887 roku, w: Studia z dziejów książki i prasy. Przegląd badań za lata 2007-2010, red. Z. Kropidłowski, D. Spychała, K. Woźniak, Bydgoszcz 2010, s. 33-46.

Jaroszek Kazimierz, Notariusze działający na terenie Królestwa Polskiego w latach 1808- 1915. (Wykaz kancelarii notarialnych przechowywanych w archiwach państwowych), w: Notariat i akta notarialne na ziemiach polskich w XIX-XX wieku, red. S. Piątkowski, K. Skupieński, Radom 2004, s. 177-201.

Korobowicz Artur, Z dziejów notariatu w Królestwie Polskim 1876-1915, w: Państwo, prawo, myśl prawnicza, red. A. Korobowicz et al., Lublin 2003, s. 123-131.

Kozak Szczepan, Akta notarialne jako źródło historyczne. Metodologia i kierunki badań, postulaty badawcze, „Studia Źródłoznawcze”, 46 (2009) s. 141-152.

Kozak Szczepan, Rzeszowskie akta notarialne 1871-1918. Studium historyczno-źródłoznawcze, Rzeszów 2004.

Kumor Bolesław, Ustrój i organizacja kościoła polskiego w okresie niewoli narodowej (1772-1918), Kraków 1980.

Kumor-Mielnik Joanna, Sieć dekanalna i parafialna (archi)diecezji lubelskiej w latach 1805-2005, Lublin 2011.

Kwaśniewski Andrzej, Księgozbiory prywatne zachowane w bibliotece kapituły kieleckiej (XV-XVIII wiek), „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 62 (2012) s. 69-94.

Lech Marian, Akta notarialne jako źródła do badań nad księgozbiorami domowymi „Studia o Książce”, 9 (1979) s. 187-201.

Malec Dorota, Notariat polski w XIX i XX wieku, w:, Notariat polski. Historia i współczesność, red. D. Malec, K. Skupieński, Warszawa 2006, s. 83-207.

Mazur Elżbieta, Wykorzystanie inwentarzy w badaniach nad kulturą XIX wieku na ziemiach polskich „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 51 (2003) s. 177-182.

Mazur Hubert, Księgozbiory duchowieństwa parafialnego w świetle akt Kontroli Skarbowej przy Sądach Guberni Radomskiej w Kielcach, w: Społeczeństwo i kultura w regionie świętokrzyskim w XIX i XX wieku, red. U. Oettinger, J. Szczepański, Kielce 2009, s. 35-52.

Migoń Krzysztof, Problematyka źródłoznawcza w bibliologii, „Studia o Książce”, 15 (1985), s. 3-18.

Modzelewska Bożena, Wójcik Walenty, Fleury Claude, w: Encyklopedia Katolicka, t. 5, red. L. Bieńkowski, Lublin 1989, kol. 324-325.

Mohrmann Ruth- E., Pośmiertne inwentarze mienia – krytyka źródła, problemy badawcze, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 53 (2005) s. 137-145.

Nir Roman, Katalog rękopisów biblioteki Seminarium Duchownego w Kielcach, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 41 (1980) s. 91-126.

Obłąk Tadeusz, Avancini Nicolaus, w: Encyklopedia Katolicka, t. 1, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1985, kol. 1171.

Olszewski Daniel, Akta Konsystorza Kieleckiego jako podstawa do badań nad parafiami i duchowieństwem pierwszej połowy XIX wieku, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 19 (1969) s. 5-30.

Olszewski Daniel, Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1986.

Olszewski Daniel, Książka religijna na terenie Królestwa Polskiego w XIX wieku, „Rocznik Świętokrzyski”, 16 (1989), s. 147-173.

Paszkiewicz Urszula, Księgozbiór Stanisław Staszica w Bibliotece Uniwersyteckiej w Warszawie: studium proweniencyjne, „Z badań nad polskimi księgozbiorami historycznymi”, 9 (1989) s. 79-123.

Pawłowicz Weronika, Księgozbiory polskiego duchowieństwa katolickiego na Górnym Śląsku w XIX i XX wieku (do 1939 r.), Katowice 2009.

Poisson Jean-Paul, Notaires et société. Travaux et de sociologie notariale, Paris 1985.

Rulka Kazimierz, Księgozbiory profesorów ze Zgromadzenia Księży Misjonarzy w bibliotece seminarium włocławskiego „Studia Włocławskie”, 5 (2002) s. 412-438.

Słodkowska Elżbieta, Biblioteki w Królestwie Polskim 1815-1830, Warszawa 1996.

Smoleński Stanisław, Abelly Louis, w: Encyklopedia Katolicka, t. 1, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułkowski, Lublin 1985, kol. 13.

Szady Joanna, Księgozbiory parafialne w prepozyturze wiślickiej w II połowie XVIII wieku, Lublin 2008.

Szocki Jerzy, Księgozbiory domowe w Galicji wschodniej 1772-1918, Kraków 2001.

Wilkowski Marcin, Wprowadzenie do historii cyfrowej, Gdańsk 2013.

Wójcik Walenty, Ksiądz Stefan Żuchowski (1666-1716): Uczony, pisarz i bibliofil, „Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne”, 40 (1980) s. 161-169.

 

 

Informacja o autorze / Information about Author

Anna Dymmel – dr hab. bibliologii i informatologii; adiunkt w Instytucie Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej;

e-mail: annadymmel@wp.pl

ORCID 0000-0003-3532-3590