Maria Dębowska

PL: Ksiądz Zygmunt Chmielnicki – biskup żytomierski czy kandydat na biskupa pomocniczego w diecezji łuckiej?

EN: Rev. Zygmunt Chmielnicki – a bishop of Żytomierz or an auxiliary bishop in the diocese of Lutsk?

 

Źródło / source: Archiwa Biblioteki i Muzea Kościelne, 110 (2018)

Strony / pages: 133-144

 

https://doi.org/10.31743/abmk.2018.110.08

 

 

Streszczenie

Ksiądz Zygmunt Chmielnicki (1891-1944), kapłan diecezji łuckiej, posiada w swojej biografii z okresu II wojny światowej zagadkową kartę. Niektórzy twierdzą, że został nominowany (czy też nawet konsekrowany) przez ordynariusza łuckiego bpa Adolfa Piotra Szelążka na biskupa żytomierskiego. Bardziej jednak prawdopodobna jest hipoteza, że był on kandydatem bpa Szelążka na biskupa pomocniczego w Łucku (po śmierci bpa Stefana Walczykiewicza 11 maja 1940 r.). Niniejsze opracowanie jest poświęcone przedstawieniu argumentów zaprzeczających przekazowi, jakoby ks. Chmielnicki był biskupem żytomierskim (ze względu na nieprawdopodobieństwo tego twierdzenia) oraz analizie przesłanek wskazujących na to, iż bardziej prawdopodobne było wysunięcie ks. Chmielnickiego jako kandydata na stanowisko biskupa pomocniczego w Łucku. Po zakończeniu II wojny światowej bp Adolf Piotr Szelążek nie kontynuował już starań o nominację biskupa pomocniczego w Łucku, gdyż stały się one bezprzedmiotowe ze względu na śmierć ks. Zygmunta Chmielnickiego w KL Gross-Rosen 16 kwietnia 1944 r. oraz włączenie kresów wschodnich II Rzeczypospolitej (w tym całego obszaru diecezji łuckiej) do Związku Sowieckiego, ze wszystkimi tego konsekwencjami.

Słowa kluczowe: Ks. Zygmunt Chmielnicki, rzymskokatolicka diecezja łucka, rzymskokatolicka diecezja żytomierska, biskup żytomierski, biskup pomocniczy w Łucku

 

 

Summary

Rev. Zygmunt Chmielnicki (1891-1944), a priest of the diocese of Lutsk has a mysterious card from the period of World War II in his biography. Some believe that he was appointed (or consecrated) as bishop of Żytomierz by the ordinary bishop of Lutsk, Adolf Piotr Szelążek. Another hypothesis is, however, more probable: he was Bishop Szelążek’s candidate for an ordinary bishop of Lutsk (after the death of Bishop Stefan Walczykiewicz, 11 May 1940). The following study is devoted to the arguments against the claim that Rev. Chmielnicki was a bishop of Żytomierz (it is improbable), and the work presents the analysis of the reasons why it was more probable that Rev. Chmielnicki was a candidate for the post of auxiliary bishop in Lutsk. After World War II, Bishop Adolf Piotr Szelążek abandoned his attempts to appoint Rev. Zygmunt Chmielnicki as auxiliary bishop due to the fact that his candidate died in KL Gross-Rosen 16 April 1944 and the Easter borderlands of the Republic of Poland, including the whole diocese of Lutsk, were incorporated into the Soviet Union.

Key words

Rev. Zygmunt Chmielnicki, the Roman Catholic diocese of Lutsk, the Roman Catholic diocese of Żytomierz, the bishop of Żytomierz, an auxiliary bishop in Lutsk

 

Bibliografia / References

Źródła rękopiśmienne

Archiwum Abpa Eugeniusza Baziaka

Materiały ks. Leona Krejczy

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie

Protokoły przesłuchań bpa Adolfa Piotra Szelążka

Centralne Archiwum Polonii w Orchard Lake (USA)

sygn. 1141, Ks. Jan Szych, Stan diecezji łuckiej 17 IX 1939 r. – 7 VIII 1945 r.

 

Źródła drukowane

Actes et documents du Saint Siège relatifs à la seconde guerre mondiale, vol. 3: Le Saint Siège et la situation religieuse en Pologne et dans les pays balts 1939-1945, Città del Vaticano 1967.

Dębowska Maria, Nadzwyczajne uprawnienia dla biskupów diecezjalnych na terenach RP zajętych przez wojska radzieckie w 1939 roku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 78 (2002) s. 41-64.

Dębowska Maria, Testament ks. Zygmunta Chmielnickiego (1891-1944), kapłana diecezji łuckiej, „Wołanie z Wołynia”, 15 (2009) nr 2, s. 13-18.

Reaktywowanie duszpasterstwa w diecezjach żytomierskiej i kamienieckiej. Materiały źródłowe Kurii Diecezjalnej w Łucku 1941-1945, oprac. Maria Dębowska, Rzeszów 2010.

 

Opracowania

Blet Pierre, Pius XII i druga wojna światowa w tajnych archiwach watykańskich, Katowice 2000.

Dębowska Maria, Kościół katolicki na Wołyniu w warunkach okupacji 1939-1945, Rzeszów 2008.

Dębowska Maria, Popek Leon, Duchowieństwo diecezji łuckiej. Ofiary wojny i represji okupantów 1939-1945, Lublin 2010.

Dzwonkowski Roman, Losy duchowieństwa katolickiego w ZSSR 1917-1939. Martyrologium, Lublin 1998.

Karwowska Beniamina Elżbieta, Proces i uwięzienie ks. biskupa Adolfa Piotra Szelążka, w: Kościół w obliczu totalitaryzmów, red. Wojciech Polak i in., Toruń 2010, s. 158-167.

Popek Leon, Diecezja łucka, w: Życie religijne w Polsce pod okupacją 1939-1945. Metropolie wileńska i lwowska, zakony, red. Zygmunt Zieliński, Katowice 1992.

Popek Leon, Diecezja łucka w okresie międzywojennym i podczas II wojny światowej (1918-1944), w: Polacy i Kościół rzymskokatolicki na Wołyniu w latach 1918-1997, red. Leon Popek, Lublin 1999.

Popek Leon, Straty Kościoła rzymskokatolickiego na Wołyniu w latach 1939-1945, w: Polskie Państwo Podziemne na Wołyniu w latach 1939-1944, red. Mieczysław Sawczuk, Leon Popek, Sandomierz 2006.

Rykała Julian, Więźniowie, Heftlingi, Emigranci, Warszawa 1972.

Śliwa Tadeusz, Wojenna „misja” ks. bp. Tomaki, „Niedziela” (wydanie przemyskie), 1997, nr 47-49.

Weiser Piotr, Ksiądz Zygmunt Chmielnicki 1891-1944, Lublin 2001.

 

Informacja o autorze / Information about Author

Maria Dębowska – dr hab. historii i archiwistyki; emerytowany pracownik Ośrodka Archiwów Bibliotek i Muzeów Kościelnych KUL;

e-mail: dembo@kul.pl

ORCID 0000-0003-2694-1012