Katedra Etnomuzykologii i Hymnologii powstała w 1984 roku – jej założenie było rezultatem i niejako zwieńczeniem wieloletnich, prowadzonych już od 1970 roku badań nad ludowymi śpiewami religijnymi. Badania te rozpoczął ks. prof. Bolesław Bartkowski we współpracy z prof. Janem Stęszewskim i przy wsparciu ówczesnego kierownika Instytutu, ks. prof. Karola Mrowca. Początkowo realizowano je w ramach działalności Katedry Polifonii Religijnej kierowanej przez ks. prof. Karola Mrowca, gdzie problematyka badań nad pieśnią religijną stanowiła część programu badawczego. Od 1974 roku badania nad ludową pieśnią religijną prowadzono w sposób autonomiczny pod kierunkiem ks. prof. Bolesława Bartkowskiego. Począwszy od roku 1984 prace kontynuowano w nowopowstałej i samodzielnej Katedrze Etnomuzykologii i Hymnologii.

 

Kierownikami Katedry byli kolejno:
- ks. prof. dr hab. Bolesław Bartkowski (1984-1998)
- prof. dr hab. Anna Czekanowska-Kuklińska (1999-2004)
- dr hab. Antoni Zoła, prof. KUL (2004-2015)
- dr hab. Tomasz Rokosz, prof. KUL (2018-do chwili obecnej)
Funkcję kuratora Katedry pełnili: dr hab. Maria Szymanowicz, prof. KUL (2015-2017) oraz ks. dr hab. Piotr Wiśniewski, prof. KUL (2017-2018).

 

W Katedrze, od początku jej istnienia, prowadzono etnomuzykologiczne badania terenowe (głównie w Polsce, w ograniczonym zakresie na Ukrainie, Białorusi, Litwie i w Indonezji). Ich efektem było m.in. utrwalenie bogatego repertuaru śpiewów tradycyjnych funkcjonujących w kontekście szeroko pojętej tradycyjnej kultury ludowej.

W trwających ponad 50 lat terenowych pracach badawczych uczestniczyli pracownicy naukowi oraz studenci Instytutu Muzykologii. Do chwili obecnej zgromadzono ponad 25.000 nagrań śpiewów z całej Polski oraz innych, wspomnianych wyżej krajów, które stanowią źródło dla badań naukowych. Prawdopodobnie jest to największy zbiór ludowych śpiewów religijnych w Europie. Pozyskane nagrania zostały zdeponowane na taśmach magnetofonowych, płytach CD i nośnikach elektronicznych w założonym przy Katedrze Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego. Oczekują one na pełną digitalizację i wstępne naukowe opracowanie, niezbędne do dalszych specjalistycznych studiów.
Zebrane materiały empiryczne były (i są do dziś) sukcesywnie opracowywane jako monografie pojedynczych pieśni bądź gatunków pieśni, monografie religijnej tradycji muzycznej parafii oraz kultury muzyczno-religijnej parafii, etnomuzykologiczne prace o charakterze syntetycznym (m.in na temat takich zagadnień jak melodyka, tonalność, metrorytmika, styl, forma, wariabilność), prace przedstawiające funkcjonowanie muzycznej tradycji i towarzyszących jej uwarunkowań oraz prace z zakresu szeroko pojętej problematyki etnomuzykologicznej.

Zebrany w terenie i w pełni udokumentowany materiał foniczny jest unikatowy. Udało się zachować go dla przyszłych pokoleń jako jeden z przejawów niematerialnego dziedzictwa polskiej kultury. Tylko w niewielkiej części funkcjonuje on do dziś w żywej tradycji. Zgromadzone w Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego Muzykologii KUL śpiewy mają również wysoką wartość naukową, zwłaszcza w perspektywie muzykologicznej – stąd zamiar wydania serii Polskie śpiewy religijne społeczności katolickich. Pierwszy tom serii ukazał się w 1990 roku, a kolejne przygotowywane są do druku. Doświadczenia badawcze pracowników Katedry (B. Bartkowski, A. Zoła) posłużyły też w pracy nad Śpiewnikiem liturgicznym (1991 r.), który był dziełem zbiorowym wydanym pod redakcją ks. prof. K. Mrowca.

Obecnie w obrębie Katedry prowadzone są nadal badania nad żywą tradycją polskich śpiewów religijnych, a także folklorem słowno-muzycznym (zwłaszcza kolędami, pieśniami pogrzebowymi, wielkopostnymi i sobótkowymi, pieśniami o świętych), wybranymi aspektami współczesnej kultury muzycznej (folkloryzm, problematyka ritual studies).
Pracownicy Katedry oraz studenci muzykologii kontynuują etnomuzykologiczne badania terenowe, nagrywając ludowe śpiewy funkcjonujące w lokalnych tradycjach. Zakres badań jest sukcesywnie poszerzany o nagrania zespołów obrzędowych, oraz instrumentalistów – ludowych muzykantów. Najnowsze badania przeprowadzono w formie stacjonarnych obozów w maju i październiku 2018 r. na Lubelszczyźnie (okolice Włodawy oraz Uścimowa), we wrześniu 2019 r. na pograniczu pienińsko-podhalańsko-spiskim, a także w 2022 i 2023 r. na Polesiu Lubelskim (okolice Włodawy).

W Katedrze prowadzone są także badania hymnologiczne skierowane na kwerendę, dokumentację oraz opracowania źródeł rękopiśmiennych i drukowanych, wydawanych w Polsce i za granicą. Źródła te obejmują zarówno śpiewniki i kancjonały, jak również inne edycje pośrednio dotyczące śpiewów religijnych.
Pracownicy Katedry prowadzą też działalność koncertową – solową i kameralną oraz biorą udział w studyjnych nagraniach fonogramów CD.

 

Katedra współpracuje z innymi ośrodkami badawczymi i instytucjami w Polsce i zagranicą, które zajmują się podobną problematyką, a są to m.in.:
• Katolicki Uniwersytet w Val Paraiso w Chile (wymiana publikacji);
• Zakład Etnolingwistyki UMCS w Lublinie (wspólne projekty badawcze i korzystanie z zasobów archiwalnych);
• Uniwersytet Opolski (wydanie śpiewnika Chorał opolski i wymiana publikacji);
• Uniwersytet Warszawski (udział w zbiorowym anglojęzycznym wydawnictwie);
• Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk (wzajemne korzystanie z zasobów archiwalnych, wymiana informacji na temat prowadzonych badań, udział w projekcie ministerialnym dotyczącym digitalizacji i udostępniania nagrań polskiej muzyki tradycyjnej na platformie etnofon.pl, udział w grancie przyznanym przez NPRH – „Polska Pieśń i Muzyka Ludowa. Źródła i materiały. Podlasie, Kurpie. Kontynuacja”);

• Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (udział w grancie przyznanym przez NPRH - „Leksykon folkloru polskiego, realizowanym przez Polskie Towarzystwo Ludoznawcze)

• Fundacja „Muzyka Kresów” w Lublinie (realizacja edycji płytowych opartych na źródłach i wymiana materiałów źródłowych);
• Dom Tańca w Warszawie (wzajemny udział w organizowanych warsztatach i sympozjach oraz wymiana materiałów źródłowych);
• Instytut Muzyki i Tańca (rekomendacje dla Pracowni Muzyki Tradycyjnej);
• Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie (współpraca w zakresie badań etnograficznych);
• Muzeum Etnograficzne w Kolbuszowej (współpraca w zakresie badań etnograficznych; udział w 3-etapowym projekcie badawczym „Folklor Rzeszowiaków - obraz przemian" obejmującym takie obszary jak rzeszowskie, przeworskie i leżajskie; udział w projekcie badawczym „Kolędowanie na Rzeszowszczyźnie” oraz projekcie badawczym „Las w życiu i kulturze mieszkańców Rzeszowszczyzny”);
• II Program Polskiego Radia (wydanie płyty z serii Muzyka źródeł);
• Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia w Stalowej Woli (udział w pracach jury Ogólnopolskiego Konkursu „Inspiracje Folklorystyczne w muzyce artystycznej. Działalność Oskara Kolberga”).

 

Pracownicy Katedry są zapraszani do komisji jurorskich na ogólnopolskich i regionalnych przeglądach piosenki oraz ogólnopolskich i regionalnych przeglądach folkloru takich jak: Ogólnopolski Festiwal Dziecięcej Twórczości Folklorystycznej „Dziecko w Folklorze” (Baranów Sandomierski), Festiwal na Strun Dwanaście i Trzy Smyki (Kolbuszowa), Regionalny Przegląd Kapel Ludowych i Zespołów Śpiewaczych (Nienadowa), Regionalny Przegląd Kapel Ludowych i Zespołów Śpiewaczych (Kańczuga), Międzygminny Festiwal Muzyki Ludowej im. Anny Malec (Jędrzejówka), Festiwal Tradycji TANWISKA (Kucły), „Powiślaki” - Konkurs Kapel i Śpiewaków Ludowych Regionów Nadwiślańskich (Maciejowice); Ogólnopolski Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu (faza eliminacji regionalnych); Regionalny konkurs gry na ligawkach „Adwentowe granie” (Siedlce); Prezentacje wiejskich teatrów obrzędowych i gawędziarzy pt. ,,Jesienne Wieczory” (Siedlce); Ogólnopolski Konkurs „Inspiracje Folklorystyczne w muzyce artystycznej. Działalność Oskara Kolberga” (Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia w Stalowej Woli), Lubelski Przegląd Poetycki „Strojne w biel czyli Zima z Bazuną” (Lublin); „Metamorfozy Sentymentalne” (Lublin). Zasiadają również w gremiach jurorskich festiwali i przeglądów muzyki chóralnej takich jak: Ogólnopolski Festiwal Kolęd i Pastorałek (Karczmiska), Ogólnopolski Festiwal Kolęd i Pastorałek "Staropolskie Kolędowanie" (Radom), Przegląd Pieśni Pasyjnych (Radymno), Przegląd Pieśni Maryjnych (Lubaczów), Przegląd Pieśni Maryjnej (Pawłów).

W działalność Katedry wpisuje się również współpraca z zespołem Kapela Brodów w zakresie wymiany materiałów i nagraniu 2 płyt CD. Należy też wymienić współpracę z Aldoną Plucińską, etnografem z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Ważnym osiągnięciem Katedry było zdobycie I nagrody na Ogólnopolskim Festiwalu „Fonogram Źródeł 2014” przyznanej przez Jury za album Aldony Plucińskiej Polskie zwyczaje rodzinne z dwoma płytami CD zawierającymi unikatowe nagrania z Archiwum Muzycznego Folkloru Religijnego Muzykologii KUL.

 

W Katedrze powstały 2 prace habilitacyjne, 12 prac doktorskich, 138 prac magisterskich (w tym 4 prace z wyróżnieniem) oraz 117 prac licencjackich (w tym 30 prac z wyróżnieniem).

Działalność wydawnicza Katedry obejmuje publikacje książkowe, śpiewniki i płyty CD.

 

Najważniejsze publikacje pracowników katedry to:
• Bolesław Bartkowski, Polskie śpiewy religijne w żywej tradycji. Style i formy, Kraków 1987.
• Polskie śpiewy religijne społeczności katolickich. Studia i materiały. t. 1, red. B. Bartkowski, Lublin 1990.

• Współczesna polska religijna kultura muzyczna jako przedmiot badań muzykologii. Zakres pojęciowy, możliwości badawcze, red. B. Bartkowski, S. Dąbek, A. Zoła, Lublin 1992.
• Anna Czekanowska, Pathways of Ethnomusicology, Warszawa 2000.
• Anna Czekanowska, Śladami wyprawy Jana Czekanowskiego do Afryki Środkowej – Katalog Wystawy, Warszawa 2000.
• Antoni Zoła, Melodyka ludowych śpiewów religijnych w Polsce, Lublin 2003.
• Beata Bodzioch, Cantionale ecclesiasticum na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Lublin 2014.
• Tomasz Rokosz, Między mową a śpiewem. Słowo, muzyka i obrzęd w kontekście przemian, Lublin 2019.

• Tradycje ludowe w kulturze muzycznej: zachowanie tradycji - inspiracje - przeobrażenia, red. T. Rokosz, K. Strycharz-Bogacz, B. Bodzioch. Lublin 2019.

• Kinga Strycharz-Bogacz, Polskie kolędy i pastorałki w źródłach pisanych i ludowej tradycji muzycznej, Radom 2020.

• Tomasz Rokosz, Lasowiacka szopka z lalkami. Tradycyjne widowisko i jego repertuar muzyczny, Lublin 2023.

• Dariusz Sobczak, Franciszek Ścigalski (1782-1846) "Requiem in F". Edycja krytyczna i komentarz rewizyjny, Lublin 2023.

 

Śpiewniki i płyty CD:
• Kazimierskie nuty, Transkrypcje ludowej muzyki instrumentalnej, red. J. Adamowski, Zeszyty z lat 1990-1998.

• Jan Adamowski, Pańszczyznońka, Transkrypcje muzyczne, A. Michalec, A. Zoła, Biała Podlaska 1997.
• Chorał Opolski, T. I-IV, red. ks. H. Sobeczko, Opole 1985-1993. Konsultacja naukowa A. Zoła.
• Śpiewnik liturgiczny. opr. K. Mrowiec, B. Bartkowski, Z. Bernat, I. Pawlak, Z. Rogala, Lublin 1991.

• Śpiewnik Kresowy, red. A. Zoła, Lublin 1993.
• Polski Śpiewnik Popularny, red. A. Zoła, Lublin 1997.
• Polskie śpiewy religijne z żywej tradycji w Szczawnicy – płyta CD (2009).
• Opracowanie 2 płyt CD jako ilustracji muzycznej do książki A. Plucińskiej Polskie zwyczaje rodzinne, Łódź 2014.

Na dorobek Katedry składa się również ponad 160 artykułów oraz ponad 50 haseł encyklopedycznych.
Pracownicy i Absolwenci Katedry publikują w recenzowanych czasopismach takich jak: „Zeszyty Naukowe KUL”, „Studia Theologica Varsaviensia”, „Muzyka”, „Seminare”, „Summarium”, „Studia Teologiczne”, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, „Roczniki Teologiczne”, „Roczniki Humanistyczne”, „Łódzkie Studia Etnograficzne”, „Literatura Ludowa”, „Studia Sandomierskie”, „Czas kultury”, „Etnolingwistyka”, „Muzyka w liturgii”, „Twórczość Ludowa”, „Przegląd Muzykologiczny”, „Additamenta Musicologica Lublinensia”, „Annales Lublinenses pro Musica Sacra”.

 

W działalność Katedry wpisuje się również twórczość kompozytorska:

• A. Zoła, Opracowania chóralne polskich pieśni religijnych. Pieśni wielkopostne. Pieśni wielkanocne, Lublin 1990.
• A. Zoła, Opracowania chóralne i organowe polskich i gregoriańskich śpiewów religijnych, „Muzyka w liturgii”, Red. J. Piech, Zeszyty: 1-26, Lublin 1995-2002.

Katedra zorganizowała na KUL konferencję sekcji Music and Identity (ICTM-UNESCO) (2002). Współorganizowała Ogólnopolskie Sympozjum „Ecclesia psalmis cantans” (2005). Była także organizatorem Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Tradycje muzyczne w kulturze ludowej – zachowanie dziedzictwa, inspiracje, przeobrażenia” (2019). Jest również współorganizatorem Ogólnopolskiego Festiwalu Muzyki Chóralnej CANTANTES LUBLINENSIS, który od 2019 roku ma rangę międzynarodową.