W dniach 19-20 listopada 2012r. odbyła się zorganizowana przez nas ogólnopolska konferencja naukowa „Znaczenie religii we współczesnej polonistyce szkolnej”. Temat ten wydał się nam niezwykle ważny i potrzebny, co potwierdziły zarówno tematy prezentowanych referatów, ożywione dyskusje, również kuluarowe, jak i panująca na sali obrad atmosfera. Bo przecież choć współczesny świat zdominowała nauka i technika, religia nadal stanowi nieodłączny element ludzkiego życia. W niej właśnie człowiek szuka odpowiedzi na pytania o sens życia, a także jego ostateczny cel; to ona umacnia zasady moralne i zmusza do refleksji nad istotą człowieczeństwa.

Religia jest także ważnym źródłem topicznym literatury, a wiele ksiąg religijnych (takich jak Biblia, Talmud czy Koran) stanowiło i stanowi inspirację dla autorów arcydzieł literackich. Stąd też w sposób niejako naturalny religia obecna jest na lekcjach języka polskiego, w programach nauczania, w podręcznikach czy podczas omawiania różnych tekstów kultury, a nawet w edukacji do wartości, które przecież wywodzą się z doświadczenia religijnego człowieka. 

            Naszą konferencję otworzył Kurator Oświaty w Lublinie mgr Krzysztof Babisz. Bardzo ciekawie przebiegał pierwszy panel dyskusyjny „Znaczenie dyskusji we współczesnej kulturze”. Wśród jego uczestników znaleźli się profesorowie KUL (prof. dr hab. Mirosława Ołdakowska-Kuflowa, prof. dr hab. Piotr Gutowski, ks. prof. dr hab. Alfred Marek Wierzbicki, prof. dr hab. Sławomir Jacek Żurek) oraz ks. dr Dariusz Chwastek z Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie. Dobór panelistów, reprezentujących różne dziedziny nauki (literaturoznawstwo, teologię, filozofię, etykę, dydaktykę), pozwolił na wielostronne przyjrzenie się problemowi funkcjonowania religii w otaczającej rzeczywistości. Badacze doszli do wielu zaskakujących wniosków, np. 1) religia jako temat pojawia się w tekstach wielu literatów, również tych podejmujących z nią swoistą polemikę, buntujących się, którzy – o zgrozo! – zarzucają jej, że wpływa hamująco na rozwój człowieka, prowadząc do jego zniewolenia; 2) niepokojące jest zjawisko nowego ateizmu, którego przedstawiciele głoszą, że prawda jest osiągalna dla władz poznawczych, a jej źródłem są nauki przyrodnicze.; 3) polityzacja religii stanowi jeden z centralnych problemów współczesności; 4) chrześcijanin ma być świadomy obecności wielu obcych kultur w katolickiej Europie.

Kolejnym punktem programu była sesja „Świat religii na lekcjach języka polskiego”. Jej uczestnicy (kolejno: prof. dr hab. Romuald Marek Jabłoński z Uniwersytetu Zielonogórskiego, ks. dr Mariusz Lach, dr Jarosław Borowski oraz prof. Żurek z KUL) wyjaśnili, dlaczego i jak powinna funkcjonować religia w szkole, udowodniając, że stanowi istotny element przestrzeni współczesnej kultury (teatrów młodzieżowych, reklam, dokumentów ministerialnych, w tym nowej podstawy programowej).

              Pierwszy dzień obrad zakończyła sesja „Religia i uczniowie”. Jako pierwsza wystąpiła dr Danuta Łazarska z Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie, która skoncentrowała swoją uwagę na nieukierunkowanym uczniowskim odczytaniu Domu sądu Oskara Wilde’a. Dr Magdalena Ochwat z Uniwersytetu Śląskiego przedstawiła referat poświęcony zagadnieniu rehabilitacji Judasza w poezji współczesnej księży (m.in. Wacława Oszajcy, Janusza Pasierba) oraz innych dziedzinach kultury, przede wszystkim w malarstwie. Z kolei dr Magdalena Marzec-Jóźwicka (KUL) poświęciła swoje wystąpienie kontrowersyjnej powieści portugalskiego noblisty Jose Saramago Ewangelia według Jezusa Chrystusa, stawiając szereg trudnych pytań o możliwość recepcji tego tekstu przez młodzież szkół ponadgimnazjalnych.

             Drugi dzień konferencji rozpoczęła sesja „Wojtyła i patriotyzm”. W jej ramach zgromadzeni na sali obrad wysłuchali czterech referatów. Jako pierwsza zaprezentowała się dr Marta Chrabąszcz z Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Tarnowie, która podjęła poważny temat uczniowskiego rozumienia pojęcia „dusza” w kontekście poezji Karola Wojtyły. Do tej problematyki nawiązała dr Anna Adamczuk-Stęplewska z KUL, która pokazała, w jaki sposób można czytać homilie papieża Jana Pawła II z młodzieżą i jakie korzyści, zarówno stricte polonistyczne, jak i wychowawcze, są z tym związane. Mgr Agnieszka Kania z Uniwersytetu Jagiellońskiego udowodniła, że w wielu utworach literackich o tematyce patriotycznej Bóg utożsamiany jest z ojczyzną. Zaś mgr Maciej Samolej, doktorant KUL, polonista, w swoim wystąpieniu wykazał, że w kulturze popularnej od lat dominuje krzywdzący wizerunek Żyda jako ofiary. Tymczasem Pismo św. oraz historia II wojny światowej pokazują walecznych, odważnych, honorowych przedstawicieli tego narodu, mogących śmiało stanowić wzorce osobowe dla współczesnej młodzieży.

            Kolejnym punktem programu był niezwykle interesujący profesorski panel dyskusyjny na temat „Rola religii na lekcjach języka polskiego”. Jego uczestnikami byli: prof. dr hab. Małgorzata Karwatowska oraz prof. dr hab. Jerzy Bartmiński z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, prof. Jabłoński oraz dr hab. Jakub Aleksander Malik, prof. KUL. Wypowiedzi badaczy koncentrowały się wokół następujących zagadnień: 1) funkcje religii w procesie dydaktycznym; 2) teksty kultury masowej jako kontekst dla nauczania o religii w szkole; 3) wymiar egzystencjalny czytania tekstów o charakterze religijnym w szkole (konieczność podkreślania ich związku z życiem każdego ucznia). Paneliści najczęściej byli pytani, o to, w jaki sposób polonista ma nabywać narzędzia, którymi może posługiwać się, czytając z młodymi treści religijne? Okazuje się bowiem, że nauczyciele nie czują się w wystarczającym stopniu przygotowani przez uczelnie do interpretacji tego rodzaju tekstów i nierzadko pozostają wobec nich bezradni.

              Przedostatnia sesja referatowa „Od symbolu do komiksu” miała na celu udowodnienie, na konkretnych przykładach wybitnych polskich przedstawicieli literatury XIX wieku (Cyprian Kamil Norwid, Henryk Sienkiewicz) oraz gatunku (komiks), że Biblia jest przestrzenią wciąż żywą i atrakcyjną w procesie lekcyjnym, co kolejno starali się udowodnić dr Marcin Lul z Uniwersytetu w Białymstoku,  mgr Adrianna Adamek-Świechowska oraz mgr Agata Poręba, doktorantka KUL i Instytutu Badań Edukacyjnych (IBE) w Warszawie.

              Ostatnia sesja drugiego dnia konferencji, zatytułowana „Biblia w podręcznikach i dydaktykach”, pozwoliła na prezentację przemyśleń i wniosków dydaktycznych na temat funkcjonowania Biblii w metodyce literatury i języka polskiego młodym, dopiero zaczynającym pracę naukową badaczkom, doktorantkom KUL i IBE. Mgr Beata Sieńko, mgr Aleksandra Stachera zanalizowały motywy religijne w podręcznikach do języka polskiego, zaś mgr Karolina Suszek pokazała, że dydaktyka francuska, przede wszystkim ze względu na popularną w tamtym kręgu metodycznym dwutorowość działań analitycznych i interpretacyjnych (obraz obok tekstu literackiego) może być inspiracją dla polskiej.

               W ciągu dwóch dni trwania konferencji „Znaczenie religii we współczesnej polonistyce szkolnej” gościliśmy pracowników naukowych, doktorantów i nauczycieli polonistów z całej Polski, m.in. Krakowa, Śląska, Tarnowa, Białegostoku, Elbląga, Zielonej Góry, Lublina. Nasza konferencja pokazała, że sposoby odpowiedzialnej prezentacji treści religijnych na lekcjach, ich funkcje w nauczaniu i wychowywaniu czy też dobór narzędzi dydaktycznych, którymi należy się podczas tych działań posługiwać,  sprawiały  i sprawiają polonistom wiele problemów, w związku z czym widzimy potrzebę dalszego poruszania tematu i myślimy o jego naukowej kontynuacji w postaci publikacji pokonferencyjnej.

dr Magdalena Marzec-Jóźwicka,

sekretarz konferencji