The figure of Hermes (Latin: Mercurius), the trickster god of interpretation and transformation, haunts two of the most influential movements in twentieth century theory, phenomenology and psychoanalysis. In Greek mythology, Hermes is the god who relays messages between mortals and immortals; he is simultaneouly indispensible and not to be trusted. Without him, mortals are often absolutely ignorant of the designs of the gods, but what he says is not unambiguously true. For Hermes habitually distorts what he communicates, harboring secret designs of his own. He is not only messenger, he is also interpreter, or translator, and it is to be assumed from the outset that something will be lost in translation. The shadow of Hermes appears in the early years of Husserl's phenomenology when Martin Heidegger overturns the phenomenological method by arguing that nothing is in fact unequivocally given: experience is always refracted, deflected, and haecceitzed by the flux of time. In his early lectures and writings Heidegger first begins to explore the thesis, which comes to fruition in Being and Time (1927), and is further developed by Hans-Georg Gadamer, that understanding is essentially interpretive: the presuppositions and anticipations which constitute being-in-the-world are so inextricably a part of understanding it is difficult if not impossible to distinguish that which is understood from the one who understands. An analogous sabotoge of the objectivity of science by Hermes occurs in Freud's earliest efforts to establish a dynamic and empirical psychology. Assuming that the psyche is an empirical entity, the behavior of which can be reduced to predictable patterns of causality related to physical laws, Freud finds himself suddenly at sea in a storm of interpretation. The structure he seeks to reduce to its causes - the unconscious -- slips behind the veil of language as it becomes undeniable that there is no access to it save through the multi-layed, symbolic and deflected speech of the analysand. Further, the phenomenon of transference shows that the analyst's influence on the analysand is decisive for the results of the analysis. Hermes appears again, laughing, as Western theory finds itself thrown at his feet. In the decades that follow the publication of Freud's Interpretation of Dreams (1901) psychoanalysis moves further and further from empirical science into the shifting sands of semiotics and symbolics, the undisputed domain of the trickster. With Jung's turn to alchemy as the prototype of pyschotherapy, the science of the soul delivers itself wholly over to the trickster, now unveiled as Mercurius, the soul in nature (anima media natura), the alchemical principle of transmutation. Without him the great work cannot be achieved. But he is not to be captured in a formula. He fails to appear when called and appears when least expected. The quicksilver runs through all things. It is the aqua vitae; to reduce it in the alembic is to achieve the opus alchymicum and produce the philosopher's stone, which gives the alchemist power over natural transformations. But the reduction refuses to submit to the requirements of calculation; the alchemist, like his heirs, the psychoanlytist and the phenomenologist, finds himself descending into the primeval darkness of the unconscious (the un-intended, that which does not appear).




Hermeneutyka i podświadomość: Merkury i gra interpretacji w fenomenologii i psychoanalizie

Osoba Hermesa (łac. Mercurius), demonicznego boga interpretacji i transformacji, patronuje dwóm kierunkom w XX wieku: fenomenologii i psychoanalizie. W mitologii greckiej Hermes jest bogiem przekazującym wiadomości między bogami i ludźmi. Jest on jednocześnie i niezbędny i budzący podejrzliwość. Bez niego ludzie nie mieliby żadnego dostępu do planów bogów, z drugiej strony zaś, jego wypowiedzi nie są jednoznacznie prawdziwe. Z zasady Hermes zniekształca przekazywaną wiadomość, przemycając swoje własne plany. Nie jest on jedynie pośrednikiem, ale też interpretatorem i tłumaczem. Jasne jest, że coś zawsze ginie w tłumaczeniu. Cień Hermesa pojawia się we wczesnej fazie fenomenologii Husserla, kiedy Heidegger obala metodę fenomenologiczną, argumentując, że ostatecznie nic nie jest jednoznacznie dane: doświadczenie jest zawsze kruche, zniekszałcone i ujednostkowione poprzez upływ czasu. Wczesny Heidegger zajmuje się tym aspektem, dopełniając go w Bycie i czasie. Gadamer podejmuje ten wątek i rozwija go tłumacząc, że rozumienie jest z istoty interpretacją: założenia i oczekiwania, które konstutuują bycie-w-świecie są tak nieodłączną częścią rozumienia, że jest to trudne, jeśli nie niemożliwe, by oddzielić to, co jest zrozumiane od tego, kto rozumie. Analogiczny sabotaż obiektywności nauki przez Hermesa występuje już we wczesnych próbach Freuda, zmierzających do stworzenia dynamicznej i empirycznej psychologii. Zakładając, że psychika jest elementem empirycznym, a jej zachowanie może być opisane przez przewidywalne schematy przyczynowości, powiązane z prawami fizyki, Freud znalazł się na głębokich wodach w czasie sztormu interpretacji. Nieświadomość, jako struktura, którą Freud chce zredukować do jej przyczyn, wyślizguje się poza reguły języka. Staje się niekwestionowalne, że nie ma dostępu do nieświadomości poza wielowarstwowym, symbolicznym i zniekształconym językiem analizowanego podmiotu. Co więcej, fenomen transferencji pokazuje, że wpływ psychoanalityka na analizowany podmiot decyduje o efekcie psychoanalizy. Hermes pojawia się tu ponownie, śmiejąc się z upokorzonego systemu myślenia Zachodu. Po publikacji Interpretacji snów (1901) Freuda, psychoanaliza oddala się konsekwentnie od rozumienia siebie jako nauki empirycznej w kierunku semiotyki i symboliki, które są jasną domeną Hermesa. Poprzez zwrócenie się Junga do alchemii jako do prototypu psychoterapii, wiedza o człowieku oddaje się całkowicie w ręce Hermesa, który teraz jest przedstawiany jako Merkury, dusza świata (anima media natura), alchemiczna zasada transmutacji. Bez Merkurego nie ma szansy na powodzenie psychoterapii. Jednakże nie da się go ująć w żadną formułę. Nie zjawia się on, kiedy jest wzywany. Pojawia się za to w najbardziej nieoczekiwanych okolicznościach. Argent-vive płynie wszędzie. Jest aqua vitae. Wyprodukowanie jej w naczyniu hermetycznym oznacza sukces opus alchymicum i wyprodukowanie kamienia filozofów, który daje alchemikowi władzę nad naturalnymi transformacjami. Redukcja ta jednak nie poddaje się kalkulacji. Alchemik, tak jak jego spadkobiercy, psychoanalityk i fenomenolog, wkracza w pierwotną ciemność podświadomości (tego, co niezamierzone, co nie odkrywa siebie).