DOCTOR CREDIBILITATIS

Wspomnienie PU 141-142

Krzysztof Kaucha

 

rusecki_2.jpgW swym ,,małym traktacie” o Zmartwychwstaniu (Pan zmartwychwstał i żyje. Zarys teologii rezurekcyjnej) ten Autor bardzo wielu prac naukowych i popularnonaukowych (o łącznej liczbie ponad 700, w tym 18 książek autorskich i 16 redaktorskich; kilka lat temu za dorobek naukowy zdobył najwięcej punktów spośród wszystkich pracowników KUL), w tym kilku arcyważnych dla teologii traktatów, które już stały się klasyką (Traktat o cudzie, Traktat o religii, Traktat o Objawieniu, Traktat o wiarygodności chrześcijaństwa. Dlaczego wierzyć Chrystusowi?), napisał: „List do Hebrajczyków określa człowieka jako przechodnia, gościa i pielgrzyma na tej ziemi, który szuka »lepszej Ojczyzny«, spełnienia i ostatecznej tożsamości. Ziemska egzystencja ludzka jest stanem przechodzenia, czyli paschalnym, podobnie jak egzystencja Chrystusowa; ta ludzka uzyskuje to miano dzięki Chrystusowej. Nie chodzi tu tylko o zwykłe podobieństwo, ale o partycypację Syna Bożego w życiu ludzkim i człowieka w Chrystusie”. Jak wyglądały najważniejsze etapy paschy Człowieka, którego można określić mianem Człowieka fundamentu (bo całym sobą oddanego teologii fundamentalnej, badającej wiarygodność Objawienia chrześcijańskiego i budującej podstawy dla teologii jako nauki), a nawet – ze względu na jego ogromne zasługi dla uzasadniania wiarygodności chrześcijaństwa, teologii, nauki i rozumu – doctor credibilitatis?
Ksiądz prof. Marian Jan Rusecki urodził się 22 marca 1942 r. w Janowie Lubelskim jako najstarsze dziecko Jana i Feliksy z Krzysztoniów. Po maturze wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego w Lublinie. Pracę magisterską Elementy apologetyki personalistycznej u Jeana Mouroux pisał pod kierunkiem ks. prof. dra hab. Edwarda Kopcia, swego naukowego mistrza. Po przyjęciu święceń kapłańskich 29 czerwca 1966 r. pracował jako wikariusz w Garbowie. W 1967 r. rozpoczął specjalistyczne studia z teologii fundamentalnej na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (jednocześnie od 1970 r. był wikariuszem w parafii św. Pawła w Lublinie), ukończone w 1974 r. obroną dysertacji doktorskiej Współczesne dyskusje nad teorią apologetyki, pisanej pod kierunkiem ks. prof. Kopcia. W tym samym roku został zaangażowany na KUL na stanowisku asystenta, a potem starszego asystenta ­i adiunkta. Pracował w gronie wyśmienitych naukowców, m.in.: ks. prof. Kopcia, ks. prof. dra hab. Stanisława Nagyego, ks. prof. dra hab. Czesława S. Bartnika, ks. prof. dra hab. Teofila Chodzidły i ks. prof. dra hab. Henryka Zimonia. W 1984 r. uzyskał stopień naukowy doktora habilitowanego na podstawie dorobku naukowego i rozprawy Funkcja motywacyjna cudu w teologii XX wieku. W 1991 r. otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego i tytuł naukowy profesora, a w 1994 r. – stanowisko profesora zwyczajnego. Przez wiele lat był dyrektorem i ,,mózgiem” Instytutu Teologii Fundamentalnej na Wydziale Teologii KUL. Kierował Katedrą Chrystologii Fundamentalnej i Katedrą Eklezjologii Fundamentalnej, a pod koniec życia Katedrą Misjologii.
Podsumowanie całego dorobku naukowego, dydaktycznego i organizacyjnego (w tym wielu inicjatyw o znaczeniu epokowym) ks. prof. M. Ruseckiego, a nade wszystko jego oryginalnej, zawsze realistycznej i krytycznej myśli (dodajmy: w całości spójnej, obejmującej liczne naukowe teorie, uzasadnienia i wnikliwe badania) nie tylko w zakresie teologii fundamentalnej i religiologii (której koncepcję jako całość naukowych badań religii, obejmujących nauki religioznawcze, filozofię religii i teologię religii, stworzył), nie jest możliwe, zwłaszcza w krótkim tekście. Podejmując taką próbę, trzeba wskazać na kilka najważniejszych elementów.
Ksiądz prof. Rusecki był z jednej strony – czego na ogół brakuje współczesnym naukowcom – doskonale obeznany z klasyką teologii i filozofii (polskiej i zagranicznej; na wykładach ,,zaskakiwał” doskonałą znajomością poglądów licznych autorów, szkół i epok; zawsze sytuował określone poglądy na tle danej epoki), a z drugiej rozumiał współczesność i jej konsekwencje dla myśli chrześcijańskiej, zwłaszcza teologii, teologii fundamentalnej i Kościoła. Był profesorem w klasycznym rozumieniu, czyli znawcą nie tylko swej dyscypliny, lecz także całej dziedziny, a jednocześnie myślicielem charakteryzującym się nowatorstwem, ciągłym rozwijaniem swych poglądów, starającym się wykształcić dobrych pracowników naukowych (trzech z jego najbliższych uczniów uzyskało naukową samodzielność i kieruje katedrami w Instytucie Teologii Fundamentalnej KUL: o. dr hab. Sławomir I. Ledwoń OFM, prof. KUL – Katedrą Teologii Religii, ks. dr hab. Jacenty Mastej – Katedrą Chrystologii Fundamentalnej, ks. dr hab. Krzysztof Kaucha, prof. KUL – Katedrą Eklezjologii Fundamentalnej; ks. prof. Rusecki wypromował 42 doktorów – ostatni z nich Piotr Królikowski uzyskał doktorat krótko po jego śmierci – oraz ponad 150 magistrów) i dążącym do stworzenia szkoły naukowej.
Ks. prof. Rusecki jest uznawany za twórcę tzw. lubelskiej szkoły teologicznofundamentalnej oraz metodologii nowoczesnej teologii fundamentalnej, czerpiącej z inspiracji Soboru Watykańskiego II, dialogicznej i ekumenicznej, mocnej naukowo i pod względem zaangażowania w życie Kościoła oraz różniącej się od tradycyjnej apologetyki katolickiej. Wychodził z założenia, że nie jest możliwe ścisłe – jak w naukach formalnych i przyrodniczych (choć to dyskusyjne, jak sam zauważał) – udowodnienie prawdziwości Objawienia Bożego i przedmiotu wiary religijnej (jak chciała tradycyjna apologetyka), lecz można wykazać jego wiarygodność, czyli podprowadzać człowieka licznymi racjami do wolnego aktu wiary religijnej jako odpowiedzi na Boże Objawienie. To Objawienie ma charakter znakowy, a jego rozpoznanie zakłada wolność oraz odpowiednie kwalifikacje intelektualne i wolitywne człowieka. Rozbudowywał klasyczne argumenty na rzecz tej wiarygodności (skrypturystyczny – z wypełnienia w Jezusie Chrystusie starotestamentalnych zapowiedzi mesjańskich, mirakulistyczny – z cudu, któremu poświęcił wiele badań naukowych i monografii oraz rezurekcjonistyczny – ze Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa), a także opracowywał liczne nowe (np. martyrologiczny – ze świadectwa chrześcijańskiego i męczeństwa, werytatywny – z prawdy, bonatywny – z dobra, kaloniczny – z piękna, ze świętości, prakseologiczny – ze skutków Objawienia Bożego, agapetologiczny – z miłości chrześcijańskiej, sperancyjny – z nadziei, kulturotwórczy – z potencjału chrześcijaństwa do tworzenia kultury, personalistyczny – z fenomenu osoby, aksjologiczny – z wartości niesionych przez Objawienie, komparatystyczny – z porównania religii pozachrześcijańskich z chrześcijaństwem), czym inspirował wszystkich swych uczniów. Dążył do ukazania, że wiara chrześcijańska nie jest naiwna, bezkrytyczna czy irracjonalna, lecz ma solidne racje – racje wiarygodności. Dostrzegając to, jego uczniowie zatytułowali księgę pamiątkową poświęconą mu z racji 65. urodzin Scio cui credidi i ta deklaracja św. Pawła (,,wiem, komu uwierzyłem” – 2 Tm 1, 12) na stałe do niego przylgnęła, oddając jednocześnie istotę teologii fundamentalnej.
Profesor jako człowiek oddany Kościołowi i miłujący go zdawał sobie sprawę, że teologia jako wizytówka Eklezji jest dziś w polskich kręgach naukowych dyskredytowana i kojarzona z irracjonalnością lub sentymentalną pobożnością. Dlatego starał się odmienić ten wizerunek, prezentując ją jako dziedzinę naukową o solidnych metodologicznych podstawach, jako istniejącą od 20 wieków racjonalną refleksję nad Objawieniem samego Boga, dokonanym w pełni w Jezusie Chrystusie i obecnym oraz aktualizowanym w Kościele: jego egzystencji, liturgii, teologii, wszystkich działaniach, a nade wszystko w Nauczycielskim Urzędzie Kościoła. Zdawał sobie sprawę, że ponowne wprowadzenie teologii do świata polskiej nauki – po wygnaniu spowodowanym ideologią marksistowską – jest konieczne, lecz może dokonać się nie tylko dzięki działaniom instytucjonalnym, lecz nade wszystko merytorycznym. Doprowadził do włączenia teologii do grona dyscyplin naukowych zrzeszonych w Polskiej Akademii Nauk, co znalazło swój finał w utworzeniu w 2003 r. Komitetu Nauk Teologicznych PAN (do 2011 r. był jego przewodniczącym oraz redaktorem naczelnym „Studiów Nauk Teologicznych PAN” oraz inicjatorem serii wydawniczej Wkład Chrześcijaństwa w Kulturę, w której ukazał się tom Personalizm polski, cenny dla określenia specyfiki polskiej kultury, przygotowany we współpracy ze znakomitymi naukowcami humanistami z całego kraju). Skutecznie starał się o utworzenie Komitetu Nauk Teologicznych w Lubelskim Towarzystwie Naukowym oraz Lubelskim Oddziale Polskiej Akademii Nauk. Od 1989 r. przewodniczył Ogólnopolskiej Sekcji Teologii Fundamentalnej przy Komisji Episkopatu ds. Nauki Katolickiej, przekształconej z jego inicjatywy w 2005 r. w Stowarzyszenie Teologów Fundamentalnych w Polsce, którego do śmierci był przewodniczącym. Nominację Jana Pawła II na członka Papieskiej Akademii Teologicznej w Watykanie traktował jako wybitne wyróżnienie, a także okazję do promocji polskiej myśli teologicznej. Podobnie pojmował swój wybór na członka Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytułów (2007-2010) oraz na konsulatora Rady Naukowej Konferencji Episkopatu Polski. We wszystkich tych gremiach walczył o dobre imię oraz wysoki poziom teologii jako nauki. Nie ukrywał, że często musiał się wstydzić za poziom dorobku teologów startujących do awansów naukowych. Jednocześnie był jednym z niewielu teologów wysoce szanowanych przez znanych z krytycyzmu filozofów. Cenili go także naukowcy reprezentujący dziedziny ścisłe i humanistykę. Potrafił znaleźć z nimi wspólny język, bo interesował się rozwojem polskiej nauki.
W zakresie teologii fundamentalnej ks. prof. Rusecki – według opinii ogólnopolskiej jej niekwestionowany szef, zwłaszcza po śmierci ks. prof. Kopcia – wprowadził ją na nowe tory, rozwinął i doprowadził do jej wyróżnienia na tle europejskiej. Podjął epokowe inicjatywy w tym celu, a mianowicie doprowadził do utworzenia Stowarzyszenia Teologów Fundamentalnych w Polsce (o czym wspomniano), był pomysłodawcą II Międzynarodowego Kongresu Teologii Fundamentalnej ,,Chrześcijaństwo jutra” (który odbył się na KUL w dniach 18-21 IX 2001 r. z udziałem czołówki europejskich teologów fundamentalnych) oraz Leksykonu teologii fundamentalnej (drugiej w świecie tego rodzaju publikacji, a pierwszej w Polsce). Te dokonania pozwoliły polskiej fundamentalistyce nie tylko być zauważoną w Europie, lecz także docenioną. Zaowocowało to m.in. tym, że Profesor został zaproszony jako jedyny zagraniczny prelegent na konferencję teologów krajów języka niemieckiego ,,Das Proprium der Fundamentaltheologie”, która odbyła się w dniach 22-24 V 2009 r. w Paderborn.
Ksiądz prof. Rusecki dokonał wiele dla Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, gdzie pracował 38 lat. Przez trzy kadencje pełnił funkcję prodziekana Wydziału Teologii KUL i dokonał ważnej reformy studiów. Był redaktorem Księgi pamiątkowej w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Encyklopedii katolickiej i kierownikiem jej działu teologia fundamentalna. Przez wiele lat przewodniczył Wydziałowi Teologicznemu Towarzystwa Naukowego KUL. Sporo publikacji poświęcił osobie Jana Pawła II, patrona Uniwersytetu, zwłaszcza Kościół w czasach Jana Pawła II i Świadka świadkowie.
Naukowe dokonania Profesora zostały uhonorowane wieloma nagrodami. Najważniejszymi z nich są: trzykrotnie przyznana Nagroda Rektora KUL, dwukrotnie Nagroda Ministra Edukacji Narodowej, Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka, Lubelska Nagroda Naukowa (Premium Scientiarium Lublinense; z K. Kauchą, I.S. Ledwoniem i J. Mastejem za Leksykon teologii fundamentalnej). Został też uhonorowany przez Prezydenta RP Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2010 r. z wielką radością przyjął godność honorowego obywatela Janowa Lubelskiego. Największą radość sprawiło mu jednak przyznanie tytułu doktora honoris causa Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu w 2012 r. W dniu 16 IV w auli tego wydziału wygłosił bardzo emocjonalny referat, odbiegający od wcześniej przygotowanego tekstu, a przypominający osobiste świadectwo teologa bardzo przekonanego do wiary w Jezusa Chrystusa.
Mimo zaangażowania w sprawy naukowe i uniwersyteckie ks. prof. Rusecki nie stronił od sprawowania posługi kapłańskiej, zwłaszcza przepowiadania. Z jego inicjatywy powstało Duszpasterstwo Pracowników Nauki Miasta Lublina (w 1998 r.). Służył także pomocą duszpasterzom i wiernym parafii bł. Piotra Jerzego Frassatiego w Lublinie. Bardzo lubił wykłady w Wyższym Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie, bo miał świadomość, że może przyczynić się do podnoszenia poziomu intelektualnego przyszłych księży. Żył sprawami archidiecezji lubelskiej. Wchodził w skład Rady Kapłańskiej. Jednym z jego ostatnich przemówień do dużego grona słuchaczy był referat ,,Siła wiary – siła odnowy” (o dużym ładunku emocjonalnym, co raczej nie było w jego stylu, przypominający głęboko przemyślane osobiste świadectwo i niemal syntezę życia), skierowany do duchowieństwa archidiecezji lubelskiej, wygłoszony w czasie Duszpasterskich Wykładów Akademickich ,,Rok Wiary – Rok Odnowy” dnia 31 VIII 2012 r. Mówił wtedy nie tylko o przyczynach osłabienia wiary we współczesnym świecie i Polsce, lecz także o jej sile, opartej na najsolidniejszym fundamencie – Bogu i Jego wiarygodnym świadectwie, trwającym nieprzerwanie od początku stworzenia.
Jego życiowa i naukowa pascha zakończyła się 15 grudnia 2012 r. z powodu licznych dolegliwości spowodowanych cukrzycą, w ostatnim czasie kardiologicznych (przed końcem 2011 r. miał wstawiane bajpasy w PSK 4 w Lublinie). Zmarł w swym mieszkaniu przy ul. Balladyny w Lublinie. Tego dnia miał pojechać do Białegostoku na uroczystość sakry biskupiej ks. dra Henryka Ciereszki, swego pierwszego doktora, i z radością się do tego przygotowywał.
Uroczystości pogrzebowe odbyły się 19 grudnia 2012 r. w archikatedrze lubelskiej o godz. 13.00. Przewodniczył im abp prof. dr hab. Stanisław Budzik (w asyście wielu arcybiskupów i biskupów: Stanisława Wielgusa, Mieczysława Mokrzyckiego, Andrzeja Czai, Jana Śrutwy, Henryka Ciereszki oraz ok. 150 kapłanów i licznych wiernych świeckich; homilię wygłosił bp dr Henryk Ciereszko), po czym jego ciało zostało złożone na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie (w grobie, w którym spoczywają jego przyjaciele  ks. prof. dr hab. Władysław Prężyna i ks. dr Stanisław Mojek). W przeddzień tych uroczystości w jego intencji była celebrowana Msza św. w kościele akademickim KUL pod przewodnictwem bpa dra hab. Artura Mizińskiego, z homilią wygłoszoną przez piszącego te słowa. Na zakończenie przemówienie wygłosił Rektor KUL ks. prof. dr hab. Antoni Dębiński.
Instytut Teologii Fundamentalnej KUL jako lubelska szkoła teologii fundamentalnej pragnie rozwijać myśl i dzieło doctora credibilitatis, dziękując Bogu za dar tego wybitnego teologa i człowieka. Planuje wydać jego dzieła zebrane, uporządkować oraz przechowywać dorobek i księgozbiór, organizować dedykowane mu wykłady (Marian Rusecki Memorial Lectures) oraz w porozumieniu ze Stowarzyszeniem Teologów Fundamentalnych w Polsce przyznawać corocznie nagrodę naukową jego imienia, choć oczywiście swym dorobkiem i życiową postawą dobrego chrześcijanina, patrioty oraz ciepłego człowieka – personalisty w teorii i praktyce – zasłużył na wiele więcej. Niech mu to będzie dane w niebie (może już tam pisze swój kolejny traktat – traktat o niebie?).