Spór Baala z Motem. KTU 1. 5 – 1. 6.
Ł. Toboła, Cykl Baala z Ugarit, Kraków 2008.
1. 5 i |
|
(1) ktmħṣ . ltn . bŧn . brḥ |
|
(2) tkly . bŧn . ‘qltn . |
|
(3) šlyṭ . d . šb‘t . r’ašm |
włodarza, tego o siedmiu łbach. |
(4) tŧkḥ . ttrp ̣šmm . |
|
k r<k>s[7](5) ’ipdk . |
|
’ank . ’isp’i .’uṭm |
|
(6) đrqm . ’amtm . |
posokę pochłonę[12]. |
lyrt (7) b npš . bn ’ilm . mt . |
Obyś zstąpił w gardziel syna bogów[13], Mota, |
b mh(8)mrt . ydd . ’il . ģzr |
w czeluści[14] ulubieńca Ela, junaka. |
(9) tb‘ . w l . yŧb . ’ilm . |
Niech odbieżają, niechaj zawrócą bogowie; |
’idk (10) l ytn . pnm . |
tedy niechaj zwrócą oblicza |
‘m . b‘l (11) mrym . ṣpn . |
ku Baalowi na wyżynach Safanu. |
w y‘n (12) gpn . w ’ugr . |
I odpowiedzieli Gupan i Ugar: |
tḥm . bn . ’ilm (13) mt . |
wieść syna bogów, Mota, |
hwt . ydd . bn ’il (14) ģzr . |
słowo ulubieńca Ela, junaka: |
p np{.}[15]š . np̣š . lb’im (15) |
„Oto gardziel ma gardzielą lwią, |
thw{.}hm . brlt . ’anħr(16) b ym . |
|
hm . brky . tkšd(17) r’umm . |
Skoro pola[18] me gromadzą bawoły, |
‘n . kđd . ’aylt |
|
(18) hm . ’imt . |
skoro uśmiercam[21], |
’imt . npš . |
uśmiercam żywotność, |
blt (19) ḥmr . |
pochłaniam glinę[22], |
p ’imt . b kl’at (20) ydy . |
oto uśmiercam oburącz. |
’ilḥm . hm ̣šb‘(21) ydty . b ṣ‘ . |
Jem – skoro siedem garści mych w pucharze, |
hm . ks . ymsk(22) nhr . |
skoro kielichem wstrząsa fala. |
kl . ṣḥn . b‘l . ‘m (23) ’aħy[ .] |
Wszakże zakrzyknął Baal ku braciom mym, |
qr’an . hd . ‘m . ’aryy |
zawołał Haddu ku krewnym mym. |
(24) w lḥmm ‘m . ’aħy . lḥm |
i jeść będzie z braćmi mymi jadło, |
(25) w ̣štm . ‘m . ’a[r]y yn |
i pić będzie z kre[wny]mi mymi wino. |
(26) pnšt . b‘l . |
Oto zapomnisz się[23] Baalu: |
[ ṭ]‘n . ’iṭ‘nk |
[d]zidą dźgnę[24] ciebie, |
(27)[ ]m’a . [ ]k . |
[ ]ciebie. |
k tmħṣ (28) [ltn . ḅŧn . b]rḥ . |
Skoro zgruchotałeś [Litana, węża zwi]nnego, |
tkly (29) [bŧn . ‘qltn .] |
znicestwiłeś [węża krętego,] |
šlyṭ (30) [d šb‘t . r’ašm] . |
włodarza, [tego o siedmiu łbach.] |
ṭŧkḥ (31) [ttrp šmm .] |
Obnażon będziesz; [osuną się niebiosa] |
[kr<k>s . ’ipd]k |
jak przepasanie efodu twego. |
[’ank . ’isp’i .’uṭm] |
[Ja pożrę skrzepy,] |
[ đrqm . ’amtm .] |
[posokę pochłonę.] |
[lyrt b npš . bn ’ilm . mt .] |
[Obyś zstąpił w gardziel syna bogów, Mota, ] |
[b mhmrt . ydd . ’il . ģzr] |
[w czeluści ulubieńca Ela, junaka”.] |
1. 5 ii[25] |
|
(2) [št špt . l’a]rṣ . |
[Sięga wargą ku zi]emi, |
špt . l šmm |
wargą ku niebiosom; |
(3) [št.]lšn . l kbkbm . |
[sięga] językiem ku gwiazdom. |
y‘rb(4) [b]‘l . b kbdh . |
Wkroczy [Ba]al we wnętrzności jego, |
b ph . yrd |
w paszczę jego zstąpi. |
(5)k ḥrr . zt. |
Skoro praży oliwki, |
ybl . ’arṣ |
zaczyn ziemi |
w pr (6) ‘ṣm . |
i owoc drzew[26]. |
yr’a’un . ’al’iyn . b‘l |
Przeląkł się (go) potężny Baal, |
(7) ŧt‘ . nn . rkb ‘rpt |
wystraszył[27] się go dosiadający obłoków. |
(8) tb‘ . rgm . l bn . ’ilm . mt |
„Odbieżajcie! rzeknijcie do syna bogów, Mota, |
(9) ŧny . l ydd . ’il ģzr |
powtórzcie dla ulubieńca Ela, junaka: |
(10) tḥm . ’al’iyn . b‘l . |
wieść najpotężniejszego Baala, |
hwt . ’al’iy (11) qrdm . |
słowo potężnego woja: |
bhŧ . l bn . ’ilm mt |
bądź pozdrowion, synu bogów, Mocie; |
(12) ‘bdk . ’an . w d ‘lmk |
sługą[28] twym ja; na wieki twój.” |
(13) tb‘ . w l . yŧb . ’ilm |
Niech odbieżają; niechaj powrócą bogowie; |
’idk (14) l ytn . pn[m] . |
tedy niechaj skierują oblicz[a] |
‘m . bn . ’ilm . mt |
ku synowi bogów, Motowi, |
(15) tk . qrth . hmry . |
pośrodku miasta jego – pieczary. |
mk . ks’u (16) ŧbt . |
Wykrot tronem siedziby jego, |
ħħ . ’arṣ . nḥlth . |
jaskinia ziemią dziedzictwa jego. |
tša’ (17) ghm . w tṣḥ . |
Podnieśli głosy swe i zakrzyknęli: |
tḥm . ’al’iy(18)n . b‘l . |
„wieść najpotężniejszego Baala, |
hwt . ’al’iy . qrdm (19) |
słowo potężnego woja: |
bhŧ . bn . ’ilm . mt . |
bądź pozdrowion, synie bogów, Mocie: |
‘bdk . ’an (20) w d . ‘lmk . |
sługą twoim ja – na wieki twój!” |
šmħ . bn ’ilm . mt |
Rozradował się syn bogów, Mot, |
(21)[yš’u ]gh . w ’aṣḥ . |
[podniósł] głos swój i zakrzyknął: |
’ik . yṣḥn (22) [b‘l . ‘m . ’aħy .] |
„Czy zakrzyknie [Baal ku braciom mym?] |
yqr’un [ ] hd (23) [‘m . ’aryy .] |
zawoła Haddu [ku krewnym mym[29]?”] |
1. 5 iii |
|
1. 5 iv[30] |
|
1. 5 v |
|
(1)[ ] |
|
’al’iyn (2) [b‘l . šlbšn] |
Najpotężniejszy Baal przyodzieje go; |
’ip{.}d prk(3) [lh .] |
efod byka twój [nań,] |
[mģẓ y]mnk. |
[dar pra]wicy twej, |
š<r>šrt(4) [l’irtk] . |
|
npš . ‘gl(5) [ lb]nk . |
Gardziel cielca[33] [dla syn]a twego, |
’aštn . b ħrt(6) ’ilm . ’arṣ |
|
w ’at . qḥ (7) ‘rptk . |
A ty weź chmury twe, |
rḥk . mdlk (8) mṭrtk . |
wichry twe, bukłaki[36] twe, deszcze twe. |
‘mk . šb‘t (9) ģlmk . |
Z tobą siedmiu młodzieńców twych, |
ŧmn . ħnzrk |
ośmiu pomocników[37] twych. |
(10)‘mk . pdry . bt . ’ar |
Z tobą Pidraj, córka światła, |
(11)‘mk . ṭly![38] . bt . rb . |
z tobą Talaj, córka ulewy. |
’idk (12) pnk . ’al ttn . |
Tedy oblicze twoje zaiste zwrócisz |
tk . ģr (13) knkny . |
pośrodku gór spowicia[39] mego. |
š’a . ģr . ‘l ydm |
Podnieś górę na rękach, |
(14) ħlb . l ẓr . rḥtm . |
pagórek wierzchem dłoni, |
w rd (15) bt ħpŧt . ’arṣ . |
a zstąp w dom wyzwoleńców ziemi, |
tspr . b y (16) rdm . ’arṣ . |
bądź policzon pomiędzy zstępujących w ziemię; |
w td‘ .’ilm (17) k mtt. |
a poznasz, o boże[40], żeś śmiertelny! |
yšm‘ . ’al’iyn . b‘l |
Usłuchał najpotężniejszy Baal: |
(18) y’uhb . ‘glt . b dbr . |
kochał jałówkę w (ziemi) zarazy, |
prt (19) b šd . šḥl mmt . |
krowę na polach wybrzeży śmierci. |
škb (20) ‘mnh . šb‘ . l šb‘m |
Legał z nią siedem po siedemdziesiąt, |
(21) tš[‘]ly . ŧmn . l ŧmnym |
podźwi[gnę]ła[41] (go) osiem po osiemdziesiąt, |
(22) w[th]rn . w tldn mŧ |
i poczęła, i porodziła dziecię[42]. |
(23) ’al[’iyn b‘]l . šlbšn |
Najpotężniejszy Baal przyodzieje go: |
(24) ’ip[d prh] lh . |
płasz[cz byka jego] nań, |
mģẓ (25) y[mnk] |
dar pra[wicy jego,] |
[ššrt] l ’irth [43] |
[łańcuch] z piersi jego. |
1. 5 vi |
|
(1) [tgly . đd . ’il .] |
[Wyszli ku ostoi Ela,] |
w tb’a (2) [qrš . mlk . ’ab .]šnm |
i weszli (do) [koleby króla, ojca] lat. |
(3) [tša’ . ghm . w tṣ]ḥ . |
[Podnieśli głosy swe i zakrzyk]nęli: |
sbn(4)[y .‘d . q]ṣ[m . ’arṣ] |
„Krążyliś[my aż po krań]ce [ziemi[44],] |
‘dk(5) ksm . mhyt . |
|
mģny (6) l n‘my . ’arṣ . dbr |
Sięgnęliśmy ku uroczyskom ziemi zarazy, |
(7) l ysmt . šd . šḥlm mt |
ku powabom pól wybrzeży śmierci[47]; |
(8) mģny . l b‘l . npl . l ’a(9)rṣ . |
sięgnęliśmy ku Baalowi upadłemu na ziemię. |
mt . ’al’iyn . b‘l |
Uśmiercon najpotężniejszy Baal, |
(10) ħlq . zbl . b‘l . ’arṣ |
zgładzon[48] książę, władca ziemi.” |
(11) ’apnk . lṭpn . ’il(12) d p’id . |
Wobec tego - dobroduszny, El serdeczny, |
yrd . l ks’i . yŧb(13) l hdm. |
zstąpił z tronu – usiadł na podnóżku; |
w l . hdm . yŧb (14) l ’arṣ . |
a z podnóżka – na ziemi. |
yṣq . ‘mr(15) ’un . l r’išh . |
|
‘pr . plŧt(16) l . qdqdh . |
|
lpš .yks (17) m’izrtm . |
|
ģr . b ’abn (18) ydy . |
Skórę[55] kamieniem skrobał, |
psltm . b y‘r |
|
(19) yhdy . lḥm . w dqn |
kaleczył policzki i podbródek[58]. |
(20) yŧlŧ . qn . đr‘h . |
Rozorał kości[59] ramion swych, |
yḥrŧ (21) k gn . ’aplb . |
bronował jak ogród pierś[60] swą, |
k ‘mq . yŧlŧ (22) bmt . |
jak dolinę rozorał plecy swe. |
yš’u . gh[.]w yṣḥ |
Podniósł głos swój i krzyknął: |
(23) b‘l . mt . my . l’im . |
„Baal uśmiercon! cóż ludu? |
bn (24) dgn . my . hmlt . |
Syn Dagana! cóż rzeszo? |
’aŧr (25) b‘l . ’ard . b ’arṣ . |
Za Baalem zstąpię w ziemię”. |
’ap (26) ‘nt . ttlk . w tṣd . |
Zaraz Anat poszła i przeczesywała |
kl . ģr (27) l kbd . ’arṣ . |
każdą górę pośród ziemi, |
kl . gb‘ (28) l kbd . šdm . |
każdą wyżynę pośród pól. |
tmģ . l n‘m[y] (29) [’arṣ .]dbr . |
Sięgnęła ku uroczys[kom ziemi] zarazy, |
ysmt . šd30) [šḥl] mmt . |
ku powabom pól u [wybrzeży] śmierci; |
tm[ģ .]l b‘l . np[l] (31) [l ’a]rṣ[ .] |
sięg[nęła] ku Baalowi upad[łemu] [na zie]mię. |
[lpš] . tks . m’iz[rtm] |
[(Za) szatę] przybrała przepasanie lę[dźwi] |
1. 6 i |
|
(1) l b‘l |
O Baalu. |
(2) ģr . b ’ab<n> . td . |
Skórę kamieniem skrobała, |
psltm[ . b y‘r] |
krzemieniem [jak ostrzem,] |
(3) thdy . lḥm . w dqn . |
kaleczyła policzki i podbródek. |
t[ŧlŧ] (4) qn . đr‘h . |
Ro[zorała] kości ramion swych, |
tḥrŧ . km . gn (5) ’ap lb . |
bronowała jak ogród pierś swą, |
k ‘mq . tŧlŧ . bmt |
jak dolinę rozorała plecy swe. |
(6) b‘l . mt . my . l’im . |
Baal uśmiercon ! cóż ludu? |
bn dgn(7) my . hmlt . |
Syn Dagana! cóż rzeszo? |
’aŧr . b‘l . nrd (8) b ’arṣ . |
Za Baalem zstąpimy w ziemię. |
‘mh . trd . nrt (9) ’ilm . špš . |
Z nią zstąpiła światłość bogów, Szapszu: |
‘d . tšb‘ . bk |
aż nasyciła się płakaniem, |
(10) tšt . k yn . ’udm‘t . |
piła jak wino łzy[61]. |
gm(11) tṣḥ . l nrt . ’ilm . špš |
Głośno krzyknęła ku światłości bogów, Szapszu: |
(12) ‘ms m‘ . ly . ’al’iyn . b‘l |
„Obarcz mnie najpotężniejszym Baalem”. |
(13 tšm‘ . nrt . ’ilm . špš |
Usłuchała światłość bogów, Szapszu; |
(14 tš’u . ’al’iyn . b‘l . |
podniosła najpotężniejszego Baala, |
l ktp (15 ‘nt . ktšth . |
na ramionach Anat wszak złożyła go. |
tš‘lynh (16 b ṣrrt . ṣpn . |
Wniosła go na urwiska Safanu; |
tbkynh (17 w tqbrnh . |
opłakała go i pogrzebała, |
tštnn . b ħrt(18) ’ilm . ’arṣ . |
złożyła w grocie bogów ziemi. |
tṭbħ . šb‘m(19 r’umm . |
Zarżnęła siedemdziesiąt bawołów, |
kgmn . ’al’iyn (20) b‘l . |
jako stypę[62] najpotężniejszego Baala: |
tṭbħ . šb‘m . ’alpm |
zarżnęła siedemdziesiąt wołów, |
(21) [k g]mn . ’al’iyn . b‘l |
[jako st]ypę najpotężniejszego Baala: |
(22) [tṭ]bħ . šb‘m . ṣ’in |
[zarż]nęła siedemdziesiąt owiec, |
(23) [k g]mn . ’al’iyn . b‘l |
[jako] stypę najpotężniejszego Baala: |
(24) [tṭ]bħ . šb‘m . ’aylm |
[zarż]nęła siedemdziesiąt baranów, |
(25) [k gmn .] ’al’iyn . b‘l |
[ jako stypę] najpotężniejszego Baala: |
(26) [tṭbħ . š]b‘m . y‘lm |
[zarżnęła sie]demdziesiąt koziorożców, |
(27) [k gmn . ’al]’iyn . b‘l |
[jako stypę najpot]ężniejszego Baala: |
(28) [tṭbħ . šb‘m .y]ḥmrm |
[zarżnęła siedemdziesiąt ko]złów sarnich: |
(29) [kgm]n . ’al’iyn[ .]b‘l |
[jako] stypę najpotężniejszego Baala. |
(30) [db]ḥh . tšt bm . ‘[nt] |
[Rzeź] swą złożyła w bruzdach, |
(31) [wg]zrh . ybm . l ’ilm |
[że]r jej[63] uczyniony dla bogów. |
(32) [id]k . l ttn[ .]pnm . |
Tedy oto zwróciła twarz |
‘m (33) [i]l . mbk nhrm . |
ku [E]lowi (u) źródliska rzek, |
qrb (34) ’apq . thmtm . |
blisko łożysk dwóch odmętów. |
tgly . ̣đd(35) ’il . |
Wyszła ku ostoi E[la,] |
w . tb’u . qrš . (36) mlk . ’ab . šnm . |
weszła do koleby króla lat. |
l p‘n (37) il . thbr . w tql |
Do stóp Ela nachyliła się i padła, |
(38) tštḥwy . w tkbdnh |
uderzyła czołem i oddała mu chwałę. |
(39) tš’u . gh . w tṣḥ . |
Podniosła głos swój i krzyknęła: |
tšmħ ht (40) ’aŧrt . w . bnh . |
„Śmiejcie się teraz – Aszirat i synowie jej |
’ilt .w ṣb (41) rt . ’aryh . |
bogini i brać krewnych jej. |
k mt . ’al’iyn (42) b‘l . |
Bo uśmiercon najpotężniejszy Baal, |
k ħlq . zbl . b‘l (43) ’arṣ . |
bo zgładzon książę, władca ziemi”. |
gm . yṣḥ il(44) l rbt . ’aŧrt ym . |
Głośno krzyknął El do wielmożnej Aszirat morza: |
šm‘(45) l rbt . ’aŧr[t] ym . |
„Słuchaj, o wielmożna Aszirat morza, |
tn (46) ’aḥd . b . bnk . ’amlkn |
daj jednego z synów twoich – uczynię królem go”. |
(47) w t‘n . rbt . ’aŧrt ym |
I odpowiedziała wielmożna Aszirat morza: |
(48) bl . nmlk . yd‘ . ylḥn |
„Czyż nie uczynimy królem obeznanego i żywotnego?” |
(49) w y‘n . lṭpn . il d p’i(50)d . |
I odpowiedział dobroduszny, El serdeczny: |
dq . ’anm . l yrẓ |
|
(51)‘m . b‘l l y‘db . mrḥ |
lud Baala niechaj przygotuje maści[67], |
(52)‘m . bn . dgn . ktm sm |
|
(53) w ‘n . rbt . ’aŧrt ym |
I odpowiedziała wielmożna Aszirat morza: |
(54) blt . nmlk . ‘ŧtr . ‘rẓ |
„Oto uczyńmy królem Asztara srogiego, |
(55) ymlk . ‘ŧtr . ‘rẓ |
zakróluje Asztar srogi[70].” |
(56) ’apnk . ‘ŧtr . ‘rẓ |
Wobec tego Asztar srogi |
(57) y‘l . b ṣrrt . ṣpn |
wstąpił na urwiska Safanu, |
(58) yŧb . l kḥŧ . ’al’iyn (59) b‘l . |
rozsiadł[71] się na siedzisku najpotężniejszego Baala. |
p ‘nh . l tmģyn (60) hdm[ .] |
Stopy jego nie sięgały podnóżka, |
rišh . l ymģy (61) ’apsh . |
głowa jego nie sięgała zagłówka[72]. |
w y‘n . ‘ŧtr . ‘rẓ |
I odpowiedział Asztar srogi: |
(62) l ’amlk . b ṣrrt . ṣpn |
„Nie zakróluję na urwiskach Safanu”. |
(63) yrd . ‘ŧtr . ‘rẓ . |
Zstąpił Asztar srogi, |
yrd (64) l kḥŧ . ’al’iyn . b‘l |
zstąpił z siedziska najpotężniejszego Baala; |
(65) w ymlk . b ’arṣ . ’il . klh |
I zakrólował na ziemi – bóg wszystkości jej. |
(66) [t]š’abn . b rḥbt |
[ czer]pali z mis |
(67) [t]š’abn . b kknt |
[ czer]pali z waz[73]. |
1. 6 ii |
|
(1-4a)[74] |
|
(4b) [ ym . ymm] (5) y‘tqn . |
[Dzień ku dniom] przeminął, |
w r[ḥm . ‘nt] (6) tngŧh . |
a ło[no ‘Anat] tropiło go. |
k lb . ’ar[ħ](7) l ‘glh . |
Jak serce kro[wy] ku cielcowi jej, |
k lb . ŧ’a[t] (8) l ’imrh . |
jak serce ow[cy] ku barankowi jej, |
km . lb . ‘ n[t] (9) ’aŧr . b‘l . |
tako serce Ana[t] za Baalem. |
t’iħd . mt(10) b s’in . lpš . |
Pochwyciła Mota za cholewę[75], (za) szatę, |
tšṣqn (11) b qṣ . ’all . |
szarpnęła go za kraniec narzuty[76]. |
tš’u . gh . w t[ṣ](12)ḥ. |
Podniosła głos jej i krzy[knę]ła: |
’at . mt . tn . ’aħy . |
„Ty – Mocie, daj brata mego!” |
(13) w ‘n . bn . ’ilm . mt . |
I odpowiedział syn bogów, Mot: |
mh (14) taršn . l btlt . ‘nt |
„Czego chcesz[77], o dziewojo Anat? |
(15) ’an . ’itlk . w ’aṣd . |
Ja chodziłem i przeczesywałem |
kl (16) ģr . l kbd . ’arṣ . |
każdą górę pośród ziemi, |
kl . gb‘ (17) l kbd . šdm . |
każdą wyżynę pośród pól. |
npš . ħsrt (18) bn . nšm . |
Gardziel pozbawiona synów ludzkich, |
npš . hmlt . (19) ’arṣ . |
gardziel rzeszy ziemi. |
mģt . l n‘my .’arṣ (20) dbr . |
Sięgnąłem ku uroczyskom ziemi zarazy, |
ysmt . šd . šḥlm mt |
(ku) powabom pól wybrzeży śmierci. |
(21) ngš . ’ank . ’al’iyn b‘l |
Spotkałem ja najpotężniejszego Baala; |
(22) ‘dbnn ’ank . ’imr . b py |
jam go uczynił barankiem w paszczy mej, |
(23)k lli . b ŧbrn qny ħt’u h |
skruszon on niby jagnię w rozziewie mej gardzieli[78]. |
(24) nrt . ’ilm . |
Światłość bogów, Szapszu, |
špš . ṣḥrrt (25) l’a . šmm . |
|
b yd . bn ’ilm . mt |
w rękach syna bogów, Mota”. |
(26)ym . ymm . y‘tqn |
Dzień ku dniom przeminął, |
l ymm (27) l yrħm |
ku dniom miesiące; |
rḥm . ‘nt . tngŧh |
łono Anat tropiło go. |
(28) k lb . ’arħ . l ‘glh |
jak serce krowy ku cielcowi jej, |
k lb (29) ŧ’at . l imrh . |
jak serce owcy ku barankowi jej, |
km . lb (30) ‘nt . ’aŧr . b‘l . |
tako serce Anat za Baalem. |
t’iħd(31) bn . ’ilm . mt . |
Pochwyciła syna bogów, Mota; |
b ḥrb (32) tbq‘nn . |
mieczem rozpłatała go, |
b ħŧr . tdry (33) nn . |
wiejadłem[81] przesiała go, |
b ’išt . tšrpnn |
w ogniu spaliła go, |
(34)b rḥm . tṭḥnn . |
w żarnach zemła[82] go, |
b šd (35) tdr‘ . nn . |
po polu rozpierzchła[83] go. |
š’irh . lt’ikl(36) ‘ṣrm . |
Mięso jego – oby zjadły ptaki, |
mnth . ltkly(37) npr[m] . |
strzępy jego – oby pochłonęło ptact[wo;] |
š’ir . l š’ir . yṣḥ |
mięso ku mięsu krzyczy. |
1. 6 iii[84] |
|
[k mt . ’al’iyn . b‘l] |
Bo uśmiercon najpotężniejszy Baal, |
(1) k ħlq . zb[l . b‘l . ’arṣ] |
bo zgładzon książę, władca ziemi. |
(2) w hm . ḥy . ’a[l’iyn . b‘l] |
A jeśli żyw naj[potężniejszy Baal,] |
(3) w hm . ’iŧ . zbl . b‘[l . ’arṣ] |
a jeśli jest książę, wład[ca ziemi.] |
(4) b ḥlm . lṭpn . ’il . d p’id |
We śnie dobrodusznego Ela, serdecznego, |
(5)b đrt . bny . bnwt |
we widzeniach[85] stwórcy stworzeń. |
(6) šmm . šmn . tmṭrn |
Niebiosa oliwę uronią, |
(7) nħlm . tlk . nbtm |
strumienie spłyną miodem. |
(8) w ’id‘ . k ḥy . ’al’iyn . b‘l |
A poznam, że żyw najpotężniejszy Baal, |
(9) k ’iŧ . zbl . b‘l . ’arṣ |
że jest książę, władca ziemi. |
(10) b ḥlm . lṭpn ’il d p’id |
We śnie dobrodusznego Ela, serdecznego, |
(11) b đrt . bny . bnwt |
we widzeniach stwórcy stworzeń. |
(12) šmm . šmn . tmṭrn |
Niebiosa oliwę uronią, |
(13) nħlm . tlk . nbtm |
strumienie spłyną miodem. |
(14) šmħ . lṭpn . ’il . d p’id |
Rozradował się dobroduszny El serdeczny, |
(15) p‘nh . l hdm . yŧpd |
stopy swe na podnóżku postawił |
(16) w yprq . lṣb . w yṣḥq |
i rozwarł wargi, i roześmiał się. |
(17) yš’u . gh . w yṣḥ |
Podniósł głos jego i krzyknął: |
(18)’aŧbn . ’ank . w ’anħn |
„Usiądę ja i odetchnę, |
(19) w tnħ . b ’irty . npš |
a odetchnie w piersi mej życie. |
(20) k ḥy . ’al’iyn . b‘l |
Bo żyw najpotężniejszy Baal, |
(21) k ’ŧ . zbl . b‘l . ’arṣ |
bo jest książę, władca ziemi”. |
(22) gm . yṣḥ . ’il . l btlt(23) ‘nt . |
Głośno krzyknął El do dziewoi Anat: |
šm‘ . l btlt . ‘nt |
„Słuchaj, o dziewojo Anat, |
(24) rgm . l nrt . ’il[m] . špš |
rzeknij do światłości bogów, Szapszu: |
1. 6 iv |
|
(1) pl . ‘nt . šdm . y špš |
|
(2) pl . ‘nt . šdm[ .]’il . |
spękane bruzdy pól Ela; |
yštk (3) b‘l . ‘nt . mḥrŧt |
niechże przysposobi Baal bruzdy lemieszem[88]. |
(4) ’iy .’al’iyn . b‘l |
Gdzie najpotężniejszy Baal, |
(5) ’iy . zbl . b‘l . ’arṣ |
gdzie książę, władca ziemi?” |
(6) ttb‘ . btlt . ‘nt |
Odbieżała dziewoja Anat; |
(7)’idk . l ttn . pnm |
tedy niechaj zwróci oblicze |
(8) ‘m . nrt . ’ilm . špš |
ku światłości bogów, Szapszu. |
(9) tšu . gh . w tṣḥ |
Podniosła głos swój i krzyknęła: |
(10) tḥm . ŧr . il . ’abk |
„Wieść tura Ela, ojca twego, |
(11) hwt . lṭpn . ḥtkk |
słowo dobrodusznego piastuna twego: |
(12) pl . ‘nt . šdm . y špš |
Spękane bruzdy pól, o Szapszu, |
(13) pl . ‘nt . šdm . ’il[ .] |
spękane bruzdy pól Ela, |
yštk (14) b‘l . ‘nt . mḥrŧh |
niechże przysposobi Baal bruzdy lemieszem. |
(15) ’iy . ’al’iyn . b‘l |
Gdzie najpotężniejszy Baal, |
(16) ’iy . zbl . b‘l . ’arṣ |
gdzie książę, władca ziemi?” |
(17) w t‘n . nrt . ’ilm . špš |
I odpowiedziała światłość bogów, Szapszu: |
(18) šd yn . ‘n . b . qbt [‘t] (19) bl lyt . ‘l . ’umtk |
|
(20) w ’abqŧ . ’al’iyn . b‘l |
a odnajdę najpotężniejszego Baala”. |
(21) w t‘n . btlt . ‘nt |
I odpowiedziała dziewoja Anat: |
(22)’an . l’an . y špš(23) ’an . l’an . |
„Tu i tam, o Szapszu, tu i tam![93] |
’il . yģr[k] |
El ustrzeże [ciebie,] |
(24) tģrk . š[lm w šḥr] |
ustrzeże ciebie zmi[erzch i jutrzenka.] |
(25) yštd . [yn . ‘n . b . qb‘t] |
Poleje się [wino spienione w puchary,] |
26 dr[ ’il ybl lyt] |
pokolenie [Ela przyniesie wieniec]” |
(27- 28)[94] |
|
1. 6 v |
|
(1 y’iħd . b‘l . bn . ’aŧrt |
Pochwycił Baal synów Aszirat; |
(2 rbm . ymħṣ . b ktp |
wielmożnych pobił bułatem[95], |
(3 dkym . ymħṣ . b ṣmd |
nawałności[96] pobił kiścieniem, |
(4 ṣḥr mt ymṣħ . l ’arṣ. |
blask Mota przydeptał do ziemi. |
(5) p y[‘l .]b‘l . l ks’i . mlkh |
Oto w[stąpi][97] Baal na tron królowania jego, |
(6) [bn dgn] . l kḥŧ . drkth |
[Syn Dagana] na siedzisko obejścia jego. |
(7) l [y]mm . l yrħm . |
Od [d]ni ku miesiącom, |
l yrħm (8) l šnt . |
od miesięcy ku rokom… |
[m]k . b šb‘ (9) šnt |
[Ot]o w siódmym roku |
w . kr . bn . ilm . mt |
rozsierdził się[98] syn bogów, Mot, |
(10) ‘m . ’al’iyn . b‘l . |
przeciwko najpotężniejszemu Baalowi. |
yš’u (11) gh . w yṣḥ . |
Podniósł głos swój i krzyknął: |
‘lk . b‘lm (12) pht . qlt . |
„Przez ciebie, o Baalu, oglądałem upodlenie[99], |
‘lk . pht (13) dry . b ḥrb . |
przez ciebie oglądałem przesianie mieczem[100], |
‘lk (14) pht . šrp . b ’išt |
przez ciebie oglądałem spalenie ogniem, |
(15)‘lk . [pht . ṭḥ]n . b rḥ(16) m |
przez ciebie [oglądałem zmiele]nie żarnami, |
‘[lk .]pht[ . dr]y . b kbrt |
prz[ez ciebie] oglądałem [przesia]nie w przetaku, |
(17) ‘lk[ .]pht . ģly .(18) b šdm . |
przez ciebie oglądałem zmarnienie pośród pól, |
‘lk[ .]pht(19) dr‘ . b ym . |
przez ciebie oglądałem rozpierzchnięcie po morzu[101]. |
tn . ’aḥd (20) b . ’aħk . ’isp’a . |
Daj jednego z braci twoich – pożrę go; |
w yŧb (21) ’ap . d ’anšt . |
a odejdzie gniew, którym (jestem) wstrząśnięty. |
’im (22) ’aḥd . b ’aħk . l[tt] |
Jeśli jednego z braci nie [da]sz, |
(23) hn . aḥẓ[r l’ar]ṣ(24) [mtm] |
patrz – spro[szę na zie]mię [umarłych[102]:] |
’akly[bn. nšm] |
zjem [synów ludzkich,] |
(25)’akly . hml[t . ’arṣ] |
zjem rze[szę ziemi”.] |
(26-29)[103] |
|
1. 6 vi |
|
(1) [yṭ]rdh(2) [b mrym ṣpn] |
[Wy]gna go [z wysokości Safanu,] |
[yg]ršh(3) [lks’i ] |
[przepęd]zi z [tronu,] |
[ṣ’ k ‘ṣ]r ’u(4)[dn]h |
[wywiedzie jak pta]ka z pie[leszy] jego[104]. |
(5) [ ]mt |
[ ]Mot |
(6) [ ]gmr . l’imm |
[ ]hipopotam potężny |
(7) [ ]bn . ’ilm . |
[ ]syn bogów, Mot |
(8)[ysp]’u šb‘t . ģlmh |
[poża]rł siedmiu młodzieńców swych[105]. |
(9) [wy‘n] . bn . ’ilm . mt |
[I odpowiedział] syn bogów, Mot: |
(10) p[h]n .’aħym . ytn . b‘l(11) sp’uy . |
„Teraz [pa]trz: braci mych wydał Baal żarłoczności mej, |
bnm . ’umy . klyy |
synów matki mej znicestwieniu memu[106]”. |
(12) yŧb . ‘m . b‘l . ṣrrt (13) ṣpn . |
Wrócił ku Baalowi (na) urwiska Safanu, |
yš’u gh . w yṣḥ |
podniósł głos swój i krzyknął: |
(14)’aħym . ytnt . b‘l (15) sp’uy . |
„Braci mych wydałeś Baalu żarłoczności mej, |
bnm . ’umy . kl(16)yy . |
synów matki mej znicestwieniu memu”. |
yt‘n . k gmrm |
|
(17) mt . ‘z . b‘l . ‘z . |
Mot silny – Baal silny. |
yngḥn (18) k r’umm . |
Bodli się jak bawoły[109]; |
mt . ‘z . b‘l(19) ‘z . |
Mot silny – Baal silny. |
ynŧkn . k bŧnm |
Kąsali się jak węże; |
(20) mt . ‘z . b‘l . ‘z. |
Mot silny – Baal silny. |
ymṣħn(21) k lsmm . |
Wierzgali jak bahmaty; |
mt . ql(22) b‘l . ql . ‘ln |
Mot upadł – Baal upadł nań. |
špš (23)tṣḥ . l mt . |
Szapszu krzyknęła do Mota: |
šm‘ . m‘ (24) l bn . ’ilm . mt . |
„Słuchajże, o synu bogów, Mocie; |
’ik . tmtħ(25) ṣ . ‘m . ’al’iyn . b‘l |
czy bić się będziesz z najpotężniejszym Baalem? |
(26) ik . ’al . yšm‘k . ŧr(27) ’il . ’abk . |
Czyż nie usłyszy ciebie tur El, ojciec twój? |
lys‘ . ’alt(28) ŧbtk . |
Oby wyrwał ościeża siedziby twej, |
lyhpk . ks’a . mlkk |
oby wywrócił tron królowania twego, |
(29)lyŧbr . ħṭ . mŧpṭk |
oby połamał berło sądzenia twego.” |
(30) yr’u . bn ’ilm mt . |
Przeląkł się syn bogów, Mot, |
ŧt‘ .y(31)dd . ’il . ģzr . |
przestraszył się ulubieniec Ela, junak. |
y‘r . mt (32) b qlh . |
Powstał Mot z upadku swego, |
y’aħ[d yd ’al’iyn](33)b‘l [.] |
po[chwycił rękę najpotężniejszego] Baala. |
yŧŧbn[ l ks’i .] (34) mlkh . |
Posadził [na tronie] królowania jego, |
l[ nħt . l kḥŧ](35) drkth |
w [ostoi, na stolicy] obejścia jego. |
(36-41a)[110] |
|
(41b)ltštql(42) l[š’i]r ṭry |
Obyście przybyli po [mięsi]wo świeże, |
ltlḥm (43) lḥm . trmmt . |
obyście jedli jadło podniesienia[111], |
ltšt (45) yn . tģẓyt . |
obyście pili wino obiaty[112]. |
špš (46) rp’im . tḥtk |
|
(47) špš . tḥtk . ’ilnym |
Szapszu – pod tobą boscy. |
(48) ‘dk . ’ilm . |
Z tobą bogowie, |
hn . mtm (49) ‘dk . |
patrz – śmiertelni z tobą[115]. |
kŧrm . ḥbrk |
Kuszar towarzyszem twym, |
(50) w ħss . d‘tk |
Hasis znajomym twym. |
(51) b . ym . ’arš . |
W dzień upragniony, |
wtnn (52) kŧr . w ħss . |
oto obdarzy Kuszar-i-Hasis, |
yd (53) ytr . kŧr .w ħss |
rękę skłoni Kuszar-i-Hasis. |
|
Kolofon: |
(54) spr . ’ilmlk šbny |
Pisarzem Ilimalku Szubanita, |
(55) lmd . ’atn . prln . |
uczeń Attaniego zaklinacza, |
rb (56) khnm |
wielmożnego (spośród) kapłanów, |
rb . nqdm (57) |
wielmożnego (spośród) pasterzy. |
ŧ‘y . nqmd . |
wieszcz[116] Niqmada, |
mlk ’ugrt |
króla Ugarytu, |
(58)’adn . |
gospodzina, |
yrgb . b‘l . |
Jirragibu[117]-Baala |
ŧrmn |
Szarumana. |
[1]Hebr. liwyātān. Zob. Ps 74,13-14.
[2]Hebr. bāraḥ w Iz 27,1; Hi 26,13. Albright (1941:39): Gaster (1944:47).
[3]D – yqtl √kly. Por. hebr. √mħṣ / √klh w II Sam 22,39.
[4]hapax legomenon w Iz 27,1: ‘aqallātôn.
[5]de Moor (1964:371-372): akt pohańbienia.
[6]tD – yqtl √rpy (hebr. √rph).
[7]Emendacja kontekstualna: por. regularne łączenie √rks z ’ēpōd w BH (Wj 28,28;3921).
[8]Hebr. ’ēpōd? Albright (1941:40).
[9]Obraz niebios jako szaty bóstwa pojawia się również w Iz 40,22; Ps 18,12; 97,2; 102:26-28.
[10]Hebr. i aram. √sp’: hebr. rzeczownik misepô’.
[11]Z √’ṭm – „zatrzymywać, zawierać”. Sens niepewny. Propozycja przekładu na podstawie paralelizmu z đrq.
[12]Gt yqtl z √hmm (skrócona postać poprawnej formy ’ahmtm). Dosł. „wyczerpać”. Por. użycie paralelizmu ’kl / hmm w Jer 51,34.
[13]bn ’ilm = „Jeden ze zmarłych”? Termin bn wskazuje nie tyle na pochodzenie, co na przynależność: „należący do zgromadzenia ’ilm”. Określenie to przywołuje obraz ugr. ’ilm ’arṣ, „bogów ziemi”, (Astour, 1980: 227-242). Porównawczą analizę tego terminu w odniesieniu do ubóstwionych zmarłych w religiach starożytnego Bliskiego Wschodu przedstawiają: Lewis: 1989; Astour (1980: 222-233). Odnośnie związków Mota z wspólnotą przodków, zob. Cunchillos (1985:205-218). Tytuł bn ’ilm mt może być zatem rozumiany jako „jeden ze zmarłych, Mot”.
[14]Hebr. mahamorôt w Ps 140,11.
[15]Por. KTU 1. 133.
[16]Hebr. ta’ăwâh. Odnośnie zamiany ’/h w hebr. ’wh i ugr. hwy, zob. Greenstein (1973:160).
[17]Akk. nāħiru. Zwykle tłumaczone jako nerwal lub wieloryb. Wybieram słowo „rekin” z racji adekwatnej konotacji, jaką słowo to posiada w języku polskim.
[18]Ugr. brky w paraleli z ‘n może oznaczać powierzchnię wody, sadzawkę, wodopój. Por. hebr. berēkâ w Nah 2,9; Koh 2,6, Pnp 7,5. Odnośnie topografii ugaryckiej krainy umarłych i jej lokalizacji nad brzegami kosmicznego morza, zob. Smith (1986:311-314).
[19]Akk. šadādum / śadādum „obóz”. Zob. Kutscher (1986:1-3). Por. KTU 1.19 iv 49-52.
[20]Terminy r’umm//’aylt mogą być określeniami rzeszy ludzkiej, gromadzonej na polach śmierci. Zob. Miller, (1970:177-86). Por. Ps 22,22; Ps 42,2.
[21]D-yqtl √ m(w)t, „zadawać śmierć, uśmiercać”. Por. Wyatt (1998: 118).
[22]Słowo ḥmr „glina” może być metaforą ludzkości. Karkajian (1998:206-215).
[23]Partykula p+G-qtl z √nšh.
[24]Hebr. √ṭ’n (Iz 14,19).
[25]Brak około 12 początkowych linii. Gibson (1977:69).
[26]Odnośnie tej symbolicznej triady agralnej – por. Jl 1,10; 2,24.
[27]Hebr. ništā‘āh w Iz 41,10.23 paralelnie do √yr’.
[28]Termin ‘bd oznaczał wasala w ramach relacji przymierza.
[29]Stan linii 24-27 nie uprawnia tłumacza do ich rekonstrukcji.
[30]Stan obu kolumn nie uprawnia tłumacza do ich rekonstrukcji. Pierwsza z nich zawiera wzmiankę o synu Baala. Druga wydaje się być opisem boskiej uczty. Por. Gibson (1977:70-71).
[31]Por. šršrt ħrṣ „łańcuch złoty” w KTU 4. 341 1. Hebr. šarešeret. Shifman (1999:190).
[32]Rekonstrukcja linii 1-5 na podstawie ostatnich wersetów kolumny, będących powtórzeniem tej samej formuły. Olmo Lete (1982:63-65).
[33]Możliwa aluzja do mitycznego potwora zwanego ‘gl ’il „cielec ’Ela” (KTU 1. 3 iii 44).
[34]Hebr. ḥōr.
[35]Gróźb Mota ciąg dalszy.
[36]Hebr. delî w Iz 40,15 i Lb 24,7.
[37]Akk. ħāziru.
[38]W tekście tṭly.
[39]Arab. √knn „zakrywać, kryć”. Vidal (2004:148).
[40]Czytam: ’il + enklityczne m.
[41]Dosł. „Podniosła go”.
[42]Eg. ms, hebr. mōšê. Forma żeńska mŧt – w tytułach cór królewskich (KTU 1. 14 iii 9; KTU 1. 17 v 16).
[43]Brakuje około 11 kolejnych linii. Gibson (1977:72).
[44]Rekonstrukcja na podstawie KTU 1. 16 iii 3-4.
[45]Ten sam rdzeń (ugr. √ksy, hebr. √ksh) pojawia się jako element kosmogonicznej wizji w Ps 104,6; tehôm kalebûš kissîtô „odmęt – jak płaszczem okryłeś go”. Por. Ez 31,15 i Hi 36,32. √ksh „okrywać, szczelnie otulać”, opisuje także aktywność’ereṣ, która funkcjonuje niekiedy jako odpowiednik Mota w BH. Wakeman (1969:313-320), Zob. Lb 16,33; Ps 106, 17; por. Ps 44,20: watekas ‘ālênû beṣalemāwet „I spowiłeś nas cieniem śmierci”.
[46]Hebr. *hāôt, syr. hawtā.
[47]Arab. šâḥilu. Gibson (1977:158).
[48]Akk. ħalāqum.
[49]Arab. ’a/’imārat.
[50] Hebr. ’ōniy.
[51]Por. hebr. hitpallēš w: Mich 1,10 (z ‘pr); Jer 6,26;25,34; Ez 27,30 (z ’pr).
[52] Hi 1,12.
[53]Por. hebr. lbš (wymiana b/p).
[54]Por. hebr. ’azor. Fraza yks m’izrtm wydaje się być ekwiwalentem biblijnej pary √ksh + saq używanej w analogicznym kontekście – por. II Krl 10,1; Iz 37,1 i Jon 3,8.
[55]Hebr. ‘wr. Podobny rytuał pojawia się w Hi 2,6.
[56]Gibson (1977:156).
[57]√’rh. Hebr. ta‘ar.
[58]Hebr. leḥi i zāqān (akk. ziqnatu).
[59]Hebr. qāneh (Hi 31,22).
[60] Dosł. „szczelinę serca swego”.
[61]Por. Ps 80,6; Ps 42,4.
[62]Akk. kamānu? Por. del Olmo (1981:533).
[63]Por. KTU 1. 23 63.
[64]Dosł. „najsłabsze, najdelikatniejsze”. Por. hebr. daq.
[65]Hebr. √’nn.
[66]Hebr. √rṣh I, II.
[67]Hebr. √mrḥ.
[68]Hebr. √ktm.
[69]Hebr. sam.
[70]Por. gibbōr ‘ārîṣ w Jr 20,11.
[71]Czasownik yšb w języku ugaryckim i w biblijnej hebrajszczyźnie przynależy do typologii królewskiej. Loretz (1987:415-428), (1988:8-11).
[72]Dosł. „krańca” – akk. apsu, hebr. ’epes.
[73]Symboliczny akt towarzyszący intronizacji – por. Ps 110,7.
[74]Linie 1-4a – tekst zachowany szczątkowo. Powinno go poprzedzać około 30 linii. Gibson (1977:76).
[75] Hebr. se’ôn, akk. šênu.
[76]W paraleli do lpš: rodzaj odzienia. Sugerowana etymologia: akk. alālum „wieszać”.
[77]√’rš: por. akk. erēšu.
[78]Składnia przekładu z konieczności odbiega od ugaryckiego oryginału.
[79]√ṣhr.
[80]√l’y. Z tego samego rdzenia pochodzi tytuł ’al’iyn.
[81]O etymologii tego terminu i jego obecności w BH: Feigin (1950:40-43).
[82]Por. bardzo podobna fraza weṭāḥanū bārēḥayim odnosząca się do przyrządzania manny w Lb 11,8.
[83]√ dr‘ „siać” w znaczeniu „rozrzucać”. Por. Sdz 9,45; Zech 10,9 oraz gr. speirō o podobnej, dwojakiej konotacji.
[84]Brakuje około 40 linii. Gibson (1977:77).
[85]Problematyczna etymologia: đrt < ŧrt = hebr. √šwr?
[86]Por. Driver (1956:163).
[87] Hebr. ma‘anô: I Sam 14,14; Ps 129,3.
[88]Loretz (1993:71-78).
[89]Idiom „wina z okiem” pojawia się w Prz 23,31.
[90]Hebr. qubba‘at.
[91]Hebr. liwyāh (Prz 1,9; 9,4).
[92] Hebr. ‘ûl, ‘awîl.
[93]Por. sfromułowanie ’āneh wā’ānāh w II Krl 5,25. Metafora poszukiwań.
[94]Tekst zachowany szczątkowo. Następnie brakuje około 35 linii.
[95]O’Callaghan (1952:27-46).
[96]Odnośnie paralelizmu rbm / dkym, por. Ps 93,3.
[97]Inna możliwa rekonstrukcja – yŧb „rozsiadł się”.
[98]Tropper (1999:35-37).
[99]Hebr. qālōn.
[100]Dysonans semantyczny oddający grozę aktu zniszczenia. Por. Am 9,9: ka‘ašer yinnôa‘ bākkebār (…)baḥereb yāmûtû „jako miotani na przetaku…od miecza pomrą”.
[101]Skarga Mota w konfrontacji z pierwszym opisem tortur intryguje swoją chaotycznością. Szereg przeinaczeń i nonsensownych sformułowań (np. „przesianie mieczem”) tłumaczy się zwykle nieuwagą skryby, zapisującego stereotypową formułę destrukcji. Naruszenie struktury poetyckiej może być jednak świadomym zabiegiem retorycznym, mającym na celu zobrazowanie wzburzenia i wściekłości upokorzonego bóstwa. Odnośnie specyficznej dramaturgii mów boga Mota w ramach całego Cyklu Ba‘ala, zob. Mazzini (1997:23-28).
[102]Rekonstrukcja kontekstualna na podstawie analogii w literaturze akkadyjskiej: de Moor (1987:95).
[103]Stan tekstu uniemożliwia rekonstrukcję. Brak około 25 kolejnych linii. Gibson (1977:80).
[104] Rekonstrukcja na podstawie KTU 1. 3 iv 1-3. Por. KTU 1. 1 iv 24-25.
[105] Baal najwyraźniej posyła Motowi w paszczę jego własnych towarzyszy.
[106] sp’uy / klyy: obie formy jako infinitivus absolutus.
[107]√‘nh. Por. znaczenie formy pi‘el tego czasownika w BH.
[108]Etiop. gomari. Leslau (1987:194,195); Caquot-Sznycer-Hernder (1974:268).
[109]Por. Pwt 33,17 o Jakubie: „jak rogi bawołu (re’em) rogi jego, tymi narody zbodzie (yenagaḥ)”.
[110]Stan tekstu uniemożliwia rekonstrukcję.
[111]Hebr. terûmāh.
[112]Prawdopodobnie jest to opis zawarcia przymierza pomiędzy Baalem a Motem.
[113]Cienie przodków.
[114]tḥt jako kontrakcja frazy tḥt p‘n „pod stopami” spotykanej w ugaryckiej korespondencji. Oznaka władzy.
[115]Chiastyczne ułożenie terminów rp’im:’ilnym X ’ilm:mtm symbolizuje wszechogarniającą władzę bogini.Odnośnie biblijnego paralelizmu repaim, mētîm, zob. Ps 88,11; Iz 26,14.19.
[116]Dosł. „widzący”: hebr. √š‘h.
[117]Wokalizacja wg Pardee (2000:521).
Ostatnia aktualizacja: 21.12.2014, godz. 22:14 - Maciej Münnich