Porta Fidei. Drzwi Płockie w Nowogrodzie Wielkim na Rusi

Galeria 1 im. B. Słomki KUL zaprasza w dniach 19 maja - 12 czerwca 2011 r. do obejrzenia wystawy PORTA FIDEI. DRZWI PŁOCKIE W NOWOGRODZIE WIELKIM NA RUSI - FOTOGRAMY KS. PROF. RYSZARD KNAPIŃSKI (Katedra Historii Sztuki Kościelnej KUL).

Drzwi do katedry w Płocku zamówił biskup Aleksander z Malonne (zm. 1156). Mistrz Riquin, wraz z pomocnikiem Waismuthem, odlali je w brązie w latach 1152-1154 w magdeburskiej odlewni. Należała ona do tamtejszej fabrica ecclesiae, działającej przy katedrze, zarządzanej przez biskupa Wichmana z Wetynu (ok. 1110-1192). Figurki biskupów i wykonawców znajdują się wśród reliefów, do których w XV w. dodano jeszcze przedstawienie ruskiego odlewnika, mistrza Abrahama. On też przystosował wrota do portalu zachodniego w soborze sofijskim w Nowogrodzie Wielkim na Rusi. Hipotetycznie przyjmuje się, że drzwi zostały zrabowane z Płocka pod koniec XIII w. i po różnych kolejach losu, zawieszone w cerkwi prawosławnej na początku XV w.
Konstrukcja Drzwi składa się z rozmaitej wielkości 46 kwater, przybitych do drewnianego podłoża i ujętych w wypukłe listwy bordiury o motywach zróżnicowanej wici roślinnej. Większość scen jest opatrzona inskrypcjami łacińskimi, a niektóre ponadto ruskimi, datowanymi na wiek XV. Ponieważ kwatery odlano oddzielnie i przybito na drewniany korpus, były one wielokrotnie demontowane, a nawet zakopywane w ziemi i na nowo montowane, co zakłóciło pierwotny ich układ. Oryginał, zachowany do dziś w Nowogrodzie wskazuje wiele miejsc po niestarannie przeprowadzonych naprawach ubytków i pęknięć, związanych z przeróbkami, które zaburzyły pierwotny układ kwater. Widoczne jest flekowanie i przycinanie listew bordiury, aby wtórnie wpasować reliefy, nawet przy zastosowaniu współczesnych wkrętów, zupełnie niepasujących do zabytku.
W lutym 1982 r. uroczyście poświęcono kopię Drzwi Płockich, wykonaną w latach 1971-1981 przez Pracownie Konserwacji Zabytków ze Szczecina i Warszawy. Choć kopia ta uchodzi za wierną, to jednak w wielu szczegółach różni się od oryginału, ponieważ cyzelerzy pozacierali lub zmienili pewne detale „polepszając” swoje dzieło w stosunku do oryginału.
Obecny układ kwater przedstawia rozmaite sceny ze Starego i Nowego Testamentu, postacie historyczne, liczne alegoryczne personifikacje i animizacje, które nie są ze sobą logicznie powiązane. Widać, że ci, którzy montowali kwatery nie znali klucza do ich wzajemnego przyporządkowania. Odtworzenie podstaw pierwotnego programu ikonograficznego stało się przedmiotem studiów, które doprowadziły do ustalenia, że kwatery nie ilustrują Żywota Jezusa, lecz dwanaście dogmatów wiary chrześcijańskiej, określane rozmaicie, jako np. Skład Apostolski, Apostolskie Wyznanie Wiary, Symobolum Apostolorum, Credo Apostolorum. Wystawa pokazuje kwatery w powiązaniu z artykułami wiary, których sformułowanie tradycja chrześcijańska przypisała Apostołom zanim rozeszli się w świat na misję ewangelizacyjną (Divisio Apostolorum).
    
Ks. Prof. Ryszard Knapiński
Katedra Historii Sztuki Kościelnej KUL