Jerozolima – miasto trzech religii monoteistycznych

    Jerozolima – miasto trzech religii monoteistycznych

            Miasto Jerozolima jest miastem świętym dla trzech religii monoteistycznych – dla judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Każdy z wyznawców tych religii znajdzie w tym mieście miejsca ważne i święte dla swojej tradycji religijnej. Z drżeniem serca wąskie uliczki Starej Jerozolimy przemierza żyd, chrześcijanin i muzułmanin. Miasto Pokoju jest wielkim wyzwaniem dla wyznawców różnych religii do życia w pokoju, tolerancji, otwarciu i dialogu. Tak bardzo potrzebna jest pokojowa koegzystencja, aby ten wielki skarb religii i kultury – Jerozolima – promieniowała pokojem i rozwijała się pomyślnie.

Hebrajska nazwa Jerozolimy brzmi Jeruszalaim i oznacza Miasto Pokoju. Specyficzna dla języka hebrajskiego liczba podwójna (dualis) może już w samej nazwie wskazywać na Jerozolimę ziemską i Jerozolimę niebiańską. W Piśmie Świętym i w dokumentach pozabiblijnych spotykamy jeszcze inne nazwy odnoszące się do tego miasta. Brzmią one w sposób następujący: Salem, Jebuz, Syjon, Ofel, Gród Dawida. Nazwę Jerozolima można spotkać w starożytnych dokumentach egipskich sięgających XIX w. przed Chr. Miasto Jerozolima położone jest w krainie geograficznej nazywanej Judeą. Za czasów Chrystusa powierzchnia Jerozolimy rozciągała się na czterech wzgórzach, które przecięte były dwoma dolinami: a. doliną Cedronu – od północy i południa oraz b. doliną Gehenny – od zachodu i południa.

Dolina Cedronu oddziela Jerozolimę od Góry Oliwnej i Góry Skopus. Tradycja biblijna nazywa ją także Doliną Jozafata umiejscawiając w niej eschatologiczny sąd: „Zgromadzę też wszystkie narody i zaprowadzę je do Doliny Joszafat, i tam sąd nad nimi odbędę w sprawie mojego ludu i dziedzictwa mego, Izraela, które wśród narodów rozproszyli, a ziemię moją podzielili” (Joel 4,2). Tradycja ta sprawiła, że wiele osób pragnie być pochowanych na stokach tej doliny. Aktualnie znajdują się tu wielkie cmentarzyska żydowskie, chrześcijańskie i muzułmańskie. Góra Oliwna, która spada do Doliny Cedronu jest dzisiaj wielką nekropolią. W Dolinie Cedronu usytuowany jest Grób Matki Bożej, a także monumentalne grobowce Absaloma, Jakuba Młodszego i Zachariasza.

Dolina Gehenny oddzielająca część zachodnią miasta od południowej jest skalista i niezamieszkana. W dolinie tej w starożytności składano ofiary z ludzi bożkowi Molochowi. Znajduje się tu wydzielony teren nazywany w języku hebrajskim Hakel damah – Pole krwi – związane z tradycją o samobójczej śmierci Judasza.

            W Jerozolimie znajdują się cztery najważniejsze wzniesienia: Góra Skopus, Góra Oliwna, Góra Moria i Góra Syjon.

Góra Skopus w języku hebrajskim jest nazywana – Har Hatzofim – Góra Obserwacji. Jest ona najwyższym wzniesieniem Jerozolimy w tej okolicy liczącym 827 m. wysokości. W 1925 r. na tej górze został zbudowany Uniwersytet Hebrajski. Z  góry tej rozciąga się przepiękny widok na Stare Miasto, a po przeciwnej stronie na Pustynię Judzką. Góra ta łączy się z Górą Oliwną.

Góra Oliwna w języku hebrajskim jest nazywana – Har Ha-Zeitim. Liczy ona 808 m wysokości. Według tradycji porośnięta była ona wieloma drzewami oliwkowymi – stąd można wywodzić jej nazwę. Stary Testament przekazuje informację, że na Górze Oliwnej zatrzymała się Chwała Pańska po opuszczeniu Świątyni (Ez 11,23). Według proroka Zachariasza na Górze Oliwnej będzie miał miejsce sąd ostateczny: „W owym dniu dotknie stopami Góry Oliwnej, która jest naprzeciw Jerozolimy od strony wschodniej, a Góra Oliwna rozstąpi się w połowie od wschodu ku zachodowi i powstanie wielka dolina. Połowa góry przesunie się na północ, a połowa na południe. I będziecie uciekać na dolinę wśród moich gór, bo dolina gór sięgać będzie aż po Asal; a wy uciekać będziecie, jak uciekaliście w czasie trzęsienia ziemi za dni króla Judy, Ozjasza. Wtenczas nadciągnie Pan, mój Bóg, i z Nim wszyscy święci” (Za 14,4-5). Jezus wielokrotnie nawiedzał Górę Oliwną, gdzie był usytuowany Ogród Oliwny. Właśnie w tym Ogrodzie (hebr. Getsemani) Jezus przed swą męką zwraca się w modlitwie do swego Ojca i tutaj zostaje pojmany i przyprowadzony do pałacu arcykapłana przed radę żydowską zwaną Sanhedrynem. W tradycji chrześcijańskiej Góra Oliwna jest także miejscem Wniebowstąpienia Pańskiego (Dz 1,6-12). W czasach bizantyjskich jak podają starożytne świadectwa na Górze Oliwnej znajdowały się aż 24 kościoły.

Góra Moria to wzniesienie, na którym znajdowała się Świątynia Jerozolimska. Zgodnie z tradycją Starego Testamentu na tej górze Abraham zamierzał złożyć w ofierze swego syna Izaaka (Rdz 22). Za czasów króla Dawida na skale Moria miał stanąć anioł, który był wykonawcą Bożej kary (1 Krn 21,18-19). Po wybudowaniu Świątyni przez króla Salomona wznosił się na niej ołtarz całopalenia. Aktualnie zbudowany jest na niej meczet Skały z charakterystyczną złotą kopułą.

Góra Syjon w tradycji chrześcijańskiej to wzniesienie, na którym usytuowany jest kościół Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny oraz Wieczernik. W miejscu tym gromadziła się pierwotna wspólnota Kościoła – stąd często mowa jest o tzw. Syjonie chrześcijańskim. Na Syjonie miały miejsce ważne wydarzenia dla chrześcijaństwa – ustanowienie Eucharystii, ustanowienie kapłaństwa, zesłanie Ducha Świętego. Pod Wieczernikiem znajduje się synagoga, w której Żydzi czczą grób króla Dawida.

            Centralną częścią współczesnej Jerozolimy jest Stare Miasto otoczone murami mającymi ok. 4,5 km długości. Mury wzmocnione są 35 basztami oraz cytadelą. W obrębie tych murów znajduje się siedem bram prowadzących do miasta. Od strony wschodniej – brama św. Szczepana, od strony południowej – brama Syjonu i Dana, od strony zachodniej – brama Jafska, od strony północnej – brama Nowa, Damasceńska i Heroda. Jedna brama od strony Góry Oliwnej pozostaje zamurowana od czasów Saladyna (1187 r). Nosi ona nazwę Bramy Złotej - i zgodnie z tradycją przez tę bramę ma wkroczyć Mesjasz na końcu czasów, aby dokonać ostatecznego sądu nad ludzkością. Stare Miasto podzielone jest na cztery sekcje: muzułmańską, żydowską, ormiańską i chrześcijańską.

Okolice Jerozolimy już ok. 3000 lat przed Chr. zamieszkiwała ludność semicka. Ok. 2000 lat przed Chr. przybyli tu Amoryci, którzy ok. roku 1800 przed Chr. wybudowali tam fortecę, która obejmowała całe już istniejące miasto oraz wzgórze Ofel. Jak o tym świadczą listy z Tell el-Amarna Jerozolimą władał w tym czasie hurycki król Abdi Hefer. Plemiona kananejskie zamieszkiwały Jerozolimę aż do czasów Dawida, który ją zdobył i uczynił stolicą polityczną i religijną Izraela (2 Sm 5,6). Stąd też później Jerozolimę nazywano często „miastem Dawida” (2 Sm 6,10). Jerozolima stała się centrum życia religijnego narodu wybranego za czasów Salomona, który na wzgórzu Moria wybudował Świątynię. Za panowania króla Ezechiasza miasto otoczono drugim murem, a także wykopano tunel doprowadzający wodę ze źródła Gihon do sadzawki Siloe. Babiloński król Nabuchodonozor zburzył miasto i Świątynię w 587 r. przed Chr. deportując mieszkańców Judei do Babilonii. Po zakończeniu niewoli i powrocie Judejczyków do ziemi obiecanej najpierw odbudowano Świątynię, która została poświęcona w 515 r. przed Chr. Następnie za czasów Nehemiasza ok. 444 r. przed Chr. zostały odbudowane mury miejskie. W okresie panowania syryjskiego, ok. 167 r. przed Chr. Świątynię poświęcono Zeusowi. Podczas powstania machabejskiego Syryjczycy pragnący utrzymać swe wpływy wybudowali twierdzę Akra. Od 141 r. przed Chr. Jerozolima znalazła się znowu w rękach żydowskich. W 63 r. przed Chr. Rzymianie pod dowództwem Pompejusza, zdobyli miasto. W okresie panowania Heroda Wielkiego powstał w Jerozolimie cały szereg budowli m. in. cytadela z wieżami Hippicus, Fazael, Mariamme, a także twierdza Antonia. Po nieudanym powstaniu Żydów przeciw dominacji rzymskiej Druga Świątynia została zburzona w 70 r. po Chr. Po zakończonym klęską powstaniu Bar Kochby (lata 132-135) Jerozolimę przemianowano na Aelia Capitolina, a Żydom zakazano wstępu do miasta. Z rozkazu cesarza Konstantyna usunięto z miasta świątynie pogańskie i wybudowano bazyliki na miejscu Kalwarii i Grobu świętego. Cesarzowa Eudoksja nakazała odbudowę murów miejskich. W 614 r. Jerozolima została zajęta przez Persów i spalona. W 638 r. dostała się pod panowanie Arabów, którzy na terenie placu świątynnego wybudowali meczet el Aqsa, a potem w centrum placu meczet Skały. Krzyżowcy odbudowali zburzone kościoły wznosząc nowe. W 1187 r. miasto zostało zajęte przez Saladyna. W 1516 r. przeszło ono w ręce otomanów tureckich. Pod panowaniem tym Jerozolima pozostała do I wojny światowej, po której w 1917 r. została zajęta przez wojska brytyjskie. Po powstaniu państwa Izrael w 1948 r. Jerozolima została podzielona między Jordanię (Stare Miasto) i Izrael (Nowe Miasto). W 1967 r. cała Jerozolima została zajęta przez Izrael i taki stan trwa do dnia dzisiejszego.

            Jerozolima jest miastem trzykroć świętym, które skupia wyznawców trzech religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu.

Żydzi uważają Jerozolimę za miasto święte. Za czasów królów Dawida i Salomona stała się ona stolicą królestwa spełniając funkcję centrum religijnego i politycznego Izraela. Dawid do Jerozolimy przeniósł Arkę Przymierza, która była świętością Narodu Wybranego. Syn Dawida – Salomon – rozbudował miasto i wybudował Świątynię. Do Świątyni Jerozolimskiej trzykrotnie w ciągu roku przybywali pielgrzymi z różnych okolic, aby uczcić święta żydowskie (Pascha, Święto Namiotów i Święto Tygodni) i złożyć przepisane w Prawie ofiary. Prorocy Starego Testamentu związali z Jerozolimą wiele mesjańskich obietnic. Dramatyczne wydarzenia związane z najazdem władcy babilońskiego Nabuchodonozora i zburzeniem Świątyni w 587 r. przed Chr. obudziły jeszcze bardziej tęsknotę Izraelitów, którzy byli deportowani do Babilonii. Tęsknota za dawną Świątynią wzbudziła poczucie tożsamości narodowej i dała siły do odbudowania nowej Drugiej Świątyni, którą rozbudował i upiększył król Herod Wielki. Podczas wojny żydowsko-rzymskiej została ona zburzona w 70 r. po Chr. i już nigdy nie odbudowana. Pozostałością po zburzonej Świątyni jest ściana zachodnia zwana murem płaczu (hebr. Kotel), przed którą dzień i noc gromadzą się na modlitwie wyznawcy judaizmu. W szczeliny herodiańskich bloków skalnych wkładają oni karteczki z wypisanymi prośbami do Boga. Ich modlitwa jest żarliwa i pełna dynamizmu. Bardzo często przed ścianą płaczu można zobaczyć obrzęd Bar Micwa, podczas którego chłopiec po ukończeniu 12 roku życia po raz pierwszy czyta zwój Pisma Świętego w języku hebrajskim i staje się pełnoprawnym członkiem wspólnoty żydowskiej.

Dla chrześcijan Jerozolima jest miejscem szczególnym, gdyż w tym mieście żył Jezus Chrystus i w tym mieście dokonało się misterium męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa. W tym mieście na uczniów Jezusa zstąpił Duch Święty. Chrześcijanin odwiedzający Jerozolimę z wielkim wzruszeniem przemierza miejsca znaczone stopami Jezusa i Jego Matki. W obrębie murów Starego Miasta znajduje się miejsce najświętsze dla chrześcijan – Bazylika Anastasis (Zmartwychwstania), w obrębie której znajduje się Golgota i Boży Grób. Wielkie zasługi dla upamiętnienia miejsc świętych miała św. Helena – matka cesarza Konstantyna, która przybywszy do Jerozolimy w IV w. w porozumieniu z biskupem lokalnym i wspólnotą miejsca odnalazła kluczowe miejsce dla tradycji chrześcijańskiej. W miejscach tych powstały wspaniałe bazyliki i kościoły. Chrześcijaństwo w Jerozolimie nie jest monolitem, lecz składa się wielu wyznań. W obrębie samej Bazyliki Anastasis znajduje się pięć wyznań chrześcijańskich: Grecy prawosławni, Ormianie, Koptowie, Syryjczycy i Łacinnicy. Ci ostatni – to ojcowie Franciszkanie, którzy w ramach tzw. kustodii Ziemi Świętej są opiekunami większości miejsc świętych. W Bazylice Anastasis modlitwa trwa dzień i noc – poszczególne wyznania mają ustalone godziny swoich procesji i modlitw. Dla chrześcijan Jerozolima doczesna jest obrazem Jerozolimy niebieskiej – do której zmierzamy w wędrówce z Jezusem Chrystusem.

Muzułmanie nazywają Jerozolimę „al-Quds”, co oznacza „święta”. Obok Mekki i Medyny Jerozolima należy do świętych miast Islamu. Według tradycji Mahomet miał odbyć pielgrzymkę do Jerozolimy w miejsce, w którym aktualnie stoi meczet el-Aqsa. Muzułmanie wierzą, że ze skały Moria Mahomet wstąpił do nieba, dlatego w tym miejscu stoi aktualnie meczet skały. Według tradycji muzułmańskiej w Jerozolimie ma odbyć się sąd ostateczny.  Nauka Islamu zawarta jest w świętej księdze mahometan zwanej Koranem. Wiara i moralność muzułmańska jest oparta na pięciu filarach, do których należą: wiara w Boga Allaha i jego proroka Mahometa, pięciokrotna modlitwa, post zwany Ramadanem, jałmużna i pielgrzymowanie do Mekki. Do świętego miasta Jeruzalem przybywa wielu muzułmanów odwiedzających swoich bliskich i modlących się w miejscach istotnych dla ich wiary.

            Szacuje się, że w ciągu swojej długiej historii Jerozolima była aż  17 razy burzona i 18 razy odbudowywana. Jerozolima zna łzy bólu i rozpaczy. Mieszkańcy Jerozolimie bardzo dobrze znają tragizm wojny i terroryzmu. Dobrze wyraża to w Talmudzie nauczanie rabinów, którzy twierdzą, że „Bóg wylał na świat 10 miar piękna, w tym 9 miar przypadło Jerozolimie; Bóg wylał na świat 10 miar mądrości, w tym 9 przypadło Jerozolimie; Bóg jednak wylał także na świat 10 miar cierpienia, w tym 9 przypadło Jerozolimie”. Tym bardziej potrzeba w tym mieście dialogu, otwarcia, poszanowania innych religii i wyznań. Tak bardzo potrzeba wspólnej modlitwy o to, by Jerozolima była Miastem Pokoju. Zarówno żydzi, chrześcijanie i muzułmanie mogą modlić się wspólnie słowami Psalmu 122:

 Uradowałem się, gdy mi powiedziano:

«Pójdziemy do domu Pana!» 

² Już stoją nasze nogi w twych bramach, o Jeruzalem, 

³ Jeruzalem, wzniesione jako miasto gęsto i ściśle zabudowane.

⁴ Tam wstępują pokolenia, pokolenia Pana,

według prawa Izraela, aby wielbić imię Pana. 

⁵ Tam ustawiono trony sędziowskie, trony domu Dawida.

 ⁶ Proście o pokój dla Jeruzalem, niech zażywają pokoju ci, którzy ciebie miłują!

 ⁷ Niech pokój będzie w twoich murach, a bezpieczeństwo w twych pałacach! 

⁸ Przez wzgląd na moich braci i przyjaciół będę mówił: «Pokój w tobie!»

 ⁹ Przez wzgląd na dom Pana, Boga naszego, będę się modlił o dobro dla ciebie.