SPECJALIZACJA TEOLOGII  PRAKTYCZNEJ

 

1. Powstanie i rozwój specjalizacji

 

Początki Specjalizacji Teologii Praktycznej na Wydziale Teologii KUL wiążą się z powołaniem w 1958 r. Sekcji Teologii Pastoralnej na kursie wyższym teologii. Tworzyły ją wówczas trzy katedry: Katedra Teologii Pastoralnej Ogólnej, Katedra Socjologii Religii i Katedra Psychologii Duszpasterskiej. Katedra Teologii Pastoralnej Ogólnej była wówczas najbardziej rozbudowana, obejmowała badania z zakresu hodegetyki, liturgiki, katechetyki i homiletyki.

Studenci teologii pastoralnej zgodnie z zaleceniem Konstytucji Deus scientiarum Dominus przy końcu I roku studiów składali egzamin licencjacki z zakresu teologii ogólnej (ex universa theologia). Rok studiów II oraz III ukierunkowane były na specjalizację. Oddzielenie teologii ogólnej od specjalizacji dawało szansę powiększenia na II roku przedmiotów kursorycznych, a na roku III przedmiotów monograficznych z zakresu teologii pastoralnej. Od 1963 r. dla doktorantów Sekcji Teologii Pastoralnej wprowadzono wakacyjne praktyki duszpasterskie.

W 1964 r. wprowadzony został przez Radę Wydziału Teologii KUL nowy projekt studiów. Przewidywał on utworzenie trzech specjalizacji w ramach Sekcji Teologii Pastoralnej: hodegetyczno-socjologicznej, pedagogiczno-katechetycznej i liturgiczno-homiletycznej. Ponadto w programie studiów Sekcji Teologii Pastoralnej wprowadzono wykłady i ćwiczenia z katechetyki oraz wykład z antropologii pastoralnej.

W 1968 r. na podstawie dekretu Sacrae Congregationis pro Institutione Catholica powstał Instytut Teologii Pastoralnej (dalej skrót ITP). Jego strukturę stanowiły trzy sekcje: socjologiczno-pastoralna, katechetyczno-pedagogiczna i liturgiczno-homiletyczna. W ITP funkcjonowały wtedy 3 katedry. Ks. J. Majka kierował Katedrą Socjologii Religii, ks. W. Piwowarski Katedrą Teologii Pastoralnej Ogólnej a ks. P. Poręba Katedrą Psychologii Duszpasterskiej. W 1970 r. ks. A. L. Szafrański został kierownikiem Katedry Dogmatyki Pastoralnej powstałej w miejsce Katedry Teologii Pastoralnej Ogólnej, a kierownictwo Katedry Socjologii Religii objął ks. W. Piwowarski. Od 1972 r. ukazuje się zeszyt 6 (teologia pastoralna) „Roczników Teologiczno-Kanonicznych”, a od 1992 roku „Roczników Teologicznych”, poświecony problematyce teologii pastoralnej.

W roku akademickim 1973/1974 nastąpiły kolejne zmiany w strukturze organizacyjnej ITP. Oddzielono specjalizację teologii pastoralnej ogólnej od teologii pastoralnej społecznej. W 1974 r. powstała nowa Katedra Organizacji Duszpasterstwa, której kierownikiem został ks. R. Rak.

W roku akademickim 1980/1981 przeprowadzono kolejną reformę studiów w myśl wytycznych papieża Jana Pawła II zawartych w Konstytucji Sapientia christiana. Czas studiów nie uległ zmianie i wynosił 3 lata, ale zmieniono czas i charakter egzaminu licencjackiego. Odtąd odbywał się on po drugim roku studiów. W tym roku połączono specjalizację teologii pastoralnej ogólnej i specjalizację teologii pastoralnej społecznej i tak powstała Specjalizacja Teologii Praktycznej.

W 1998 r. w Specjalizacji Teologii Praktycznej w miejsce Katedry Organizacji Duszpasterstwa powołano Katedrę Teologii Pastoralnej Szczegółowej, a w miejsce Katedry Dogmatyki Pastoralnej Katedrę Teologii Pastoralnej Ogólnej.

W 2000 r. Specjalizacja Teologii Praktycznej wraz z całym ITP przeniosła się ze starego gmachu KUL do budynku Collegium Jana Pawła II na IX piętro. Specjalizacja Teologii Praktycznej otrzymała wówczas dwa gabinety naukowe, a biblioteka ITP większą powierzchnię magazynową i nową czytelnię.

W latach 2000-2005 ITP był podzielony dwa instytuty: Instytut Pastoralno-Katechetyczny i Instytut Liturgiczno-Homiletyczny. Rozwój Specjalizacji Teologii Praktycznej realizowany był w tym okresie w ramach Instytutu Pastoralno-Katechetycznego, na którego strukturę składało się sześć katedr w ramach trzech specjalizacji: teologii praktycznej, katechetyki i duszpasterstwa rodzin. W ramach Specjalizacji Teologii Praktycznej kierownikiem Katedry Teologii Pastoralnej Ogólnej był ks. S. Bielecki, kierownikiem Katedry Teologii Pastoralnej Szczegółowej był ks. R. Kamiński, zaś kierownikiem Katedry Socjologii Religii był ks. bp K. Ryczan. W 2005 r. powstał ponownie jeden Instytut Teologii Pastoralnej a w Specjalizacji Teologii Praktycznej została powołana Katedra Teologii Charytatywnej, której kierownikiem został ks. W. Przygoda.

W 2009 r. ITP został ponownie podzielony na Instytut Teologii Pastoralnej i Katechetyki oraz Instytut Liturgiki i Homiletyki. Specjalizacja Teologii Praktycznej funkcjonuje od tego czasu obok Specjalizacji Katechetyki, Duszpasterstwa Rodzin i Edukacji Medialnej w Instytucie Teologii Pastoralnej i Katechetyki. W 2010 r. w ramach Specjalizacji Teologii Praktycznej przewód habilitacyjny przeprowadził ks. W. Śmigiel, a w 2011 r. uczynili to: dr M. Fiałkowski OFMConv, ks. K. Święs i ks. D. Lipiec.

W latach 2012-2014 kierownikiem Specjalizacji Teologii Praktycznej był ks. bp W. Śmigiel, a jej strukturę tworzyło pięć katedr. Kierownikiem Katedry Teologii Pastoralnej Ogólnej był M. Fiałkowski OFMConv, Katedry Teologii Pastoralnej Szczegółowej ks. bp W. Śmigiel, Katedry Teologii Charytatywnej ks. W. Przygoda, Katedry Organizacji Duszpasterstwa ks. D. Lipiec, a Katedry Socjologii Religii ks. K. Święs.

 

2. Aktualna struktura i kierunki badań naukowych 

 

Aktualną strukturę Sekcji Teologii Praktycznej tworzą dwie katedry: Katedra Teologii Pastoralnej i Katedra Duszpasterstwa Rodzin. Kierownikiem Katedry Teologii Praktycznej jest M. Fiałkowski. Ponadto są w niej zatrudnieni ks. W. Przygoda, ks. D. Lipiec i ks. K. Święs.

Pracownicy Specjalizacji Teologii Praktycznej prowadzą prace badawcze o charakterze interdyscyplinarnym w zakresie działalności zbawczej Kościoła, odwołując się często do paradygmatu analizy teologii pastoralnej. Przedmiot zainteresowań badaczy specjalizacji oscyluje wokół następujących zagadnień: model działalności zbawczej Kościoła, teologiczne podstawy duszpasterstwa, formy i przejawy religijności Polaków, odnowa duszpasterstwa w okresie transformacji systemowej, udział katolików w życiu publicznym, odnowa struktury parafii i duszpasterstwa parafialnego. Szczegółowe informacje o kierunkach prowadzonych badań znajdują się w zakładkach poszczególnych katedr Specjalizacji Teologii Praktycznej.

 

3. Osiągnięcia naukowo-badawcze

 

Ważnym osiągnięciem Specjalizacji Teologii Praktycznej było wydanie w latach 2000-2002 dwutomowego podręcznika pt. Teologia pastoralna pod redakcją ks. prof. R. Kamińskiego. Podręcznik jest owocem współpracy wielu teologów pastoralistów ze wszystkich liczących się środowisk naukowych w Polsce i składa się z dwóch części: teologii pastoralnej fundamentalnej (t. 1) i teologii pastoralnej szczegółowej (t. 2). W Teologii pastoralnej fundamentalnej znajdują się, obok zagadnień wprowadzających i historycznych, problemy z zakresu kryteriologii, czyli kwestie dotyczące istoty i posłannictwa Kościoła oraz urzeczywistniania się Kościoła dzisiaj. Ważne miejsce zajmują także kariologia – kwestie znaków czasu i stosunku Kościoła do świata oraz prakseologia – zagadnienia podmiotu duszpasterstwa i duszpasterstwa jako działalności zorganizowanej. W tym tomie znajduje się również rozdział dotyczący teologicznych podstaw duszpasterstwa. Teologia pastoralna szczegółowa natomiast obejmuje tematykę związaną z realizacją praktycznej działalności Kościoła w świecie współczesnym. W tomie tym została opracowana problematyka parafii, dekanatu, dużego miasta i diecezji jako miejsca realizacji posługi duszpasterskiej, następnie duszpasterstwo zwyczajne i nadzwyczajne, duszpasterstwo rodzin, posługa charytatywna Kościoła, apostolat społeczny katolików świeckich oraz duszpasterstwo indywidualne. Walorem tego podręcznika jest to, że uwzględnia on dzieło odnowy Kościoła zainspirowanej przez dokumenty Soboru Watykańskiego II, dostosowany jest do aktualnych uwarunkowań działalności zbawczej Kościoła w Polsce oraz prezentuje wysoki poziom akademicki.

Wymownym owocem naukowej pracy Specjalizacji Teologii Praktycznej jest Leksykon teologii pastoralnej, który ukazał się nakładem TN KUL w 2006 r. (red. R. Kamiński, W. Przygoda, M. Fiałkowski). Stanowi on kontynuację  wydanego w latach 2000-2002 podręcznika Teologia pastoralna i jest swoistym zwornikiem wiedzy teologicznopastoralnej. Leksykon obejmuje 406 haseł, w tym: 257 haseł przedmiotowych z teologii pastoralnej i obszaru naukowego ściśle z nią związanego, 126 haseł osobowych i 23 hasła odsyłaczowe. Znajdują się w nim również biogramy znaczących teologów pastoralnych już zmarłych, jak i ciągle tworzących. Hasła Leksykonu teologii pastoralnej przygotowywało ponad 100 teologów z różnych środowisk naukowych w Polsce. Treściowo Leksykon teologii pastoralnej obejmuje całokształt zagadnień należących do teologii pastoralnej fundamentalnej i szczegółowej. Poszczególne hasła zostały ujęte syntetycznie i wieloaspektowo, a niektóre także interdyscyplinarnie.

Specjalizacja Teologii Praktycznej opublikowała ostatnio również kilka ważnych dla rozwoju teologii pastoralnej w Polsce książek (R. Kamiński. Duszpasterstwo w społeczeństwie pluralistycznym. Lublin 1997; tenże. Działalność zbawcza Kościoła w teorii i praktyce pastoralnej. Lublin 2007; Duszpasterstwo specjalne. Red. R. Kamiński, B. Drożdż. Lublin 1998; S. Bielecki. Chrześcijanin i czas według listów św. Pawła. Lublin 1999; tenże. Teologia znaków czasu. Kielce 2006; W. Przygoda. Posługa charytatywna Kościoła w Polsce. Lublin 2004; tenże. Apostolski wymiar wolontariatu charytatywnego w Polsce. Studium teologicznopastoralne na podstawie badań wolontariuszy z parafialnych zespołów Caritas. Lublin 2012; W. Śmigiel. Uczestnictwo wiernych świeckich w budowaniu Kościoła-Wspólnoty. Studium teologicznopastoralne w świetle nauczania Kościoła (1965-2009). Lublin 2010; M. Fiałkowski. Formacja chrześcijańska katolików świeckich w świetle nauczania Kościoła współczesnego. Studium teologicznopastoralne. Lublin 2010; D. Lipiec. Duszpasterstwo niewidomych i słabowidzących w Polsce. Studium teologicznopastoralne. Lublin 2011; K. Święs. Przemiany religijności miejskiej w czasie transformacji systemowej. Lublin 2011). Ponadto pracownicy tej specjalizacji są systematycznie powoływani na konsultorów Komisji Duszpasterstwa i Komisji Charytatywnej Konferencji Episkopatu Polski.