Dnia 9 września 2009 o godz. 11 w Kościele Akademickim KUL została odprawiona Msza święta żałobna przy trumnie zmarłego 5 września br. Pana Prof. dra hab. Jana Ziółka, Wiceprezesa TN KUL. Koncelebrze przewodniczył i homilię wygłosił Abp Stanisław Wielgus. Oprócz licznego grona koncelebrujących Księży oraz Rodziny Zmarłego w Eucharystii uczestniczyli przedstawiciele Senatu Akademickiego KUL z Ks. Rektorem Stanisławem Wilkiem i Rada Wydziału Nauk Humanistycznych KUL oraz licznie zebrani współpracownicy, przyjaciele i studenci śp. Profesora, delegacja z Funadacji Potulickiej KUL oraz przedstawiciele Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego z pocztami sztandarowymi. Na zakończenie Mszy świętej słowa pożegnania wygłosli:

• Bp Jan Śrutwa, biskup-senior diecezji zamojsko-lubaczowskiej;
• Ks. Prof. dra hab. Stanisław Wilk, Rektor KUL;
• Pan Prof. dr hab. Krzysztof Narecki, Dziekan Wydziału Nauk Humanistycznych KUL;
• Ks. Prof. dr hab. Augustyn Eckmann, Prezes TN KUL.

Po Mszy świętej na cmentarzu przy ul. Unickiej w Lublinie odbyły się uroczystości pogrzebowe, którym przewodniczył abp Stanisław Wielgus. Pożegnalne słowa wyygłosili Prof. dr hab. Czesław Deptuła oraz Dr Witold Matwiejczyk z Instytutu Historii KUL

 

Requiem æternam dona ei, Domine, et lux perpetua luceat ei.

Requiescat in pace. Amen.

 

***

 

Jan Ziółek urodził się 29 lipca 1931 r. w miejscowości Złaków Borowy koło Łowicza. Z Ziemią Łowicką jego rodzina związana była od czasów powstania styczniowego, kiedy to pradziadek, uczestnik tego powstania, w obawie przed represjami przeniósł się tam z Ziemi Kieleckiej. Tradycje niepodległościowe były żywe w jego rodzinie również w następnym pokoleniu. Jego ojciec był uczestnikiem wojny polsko-bolszewickiej 1920 r. i dozgonnym wielbicielem marszałka Piłsudskiego. Dzieciństwo i młodość Jan Ziółek spędzał w domu rodzinnym razem ze starszym bratem i młodszą siostrą. Lata wojny i okupacji spowodowały przerwę w jego dopiero co rozpoczętej edukacji. Po wejściu do Łowicza wojsk sowieckich i stabilizacji sytuacji rozpoczęła się jego nauka w liceum pedagogicznym w Łowiczu. System wartości wyniesiony z domu rodzinnego nie zgadzał się jednak z modelem wychowania narzuconym przez szkołę, wzorowaną na systemie stalinowskim. Młody uczeń podejmuje więc działalność konspiracyjną. Po zdaniu matury w 1951 r. zaczyna pracę jako nauczyciel i nadal kontynuuje działalność konspiracyjną, za którą zostaje aresztowany przez UB 1 lutego 1952 r. Sąd wojskowy w Łodzi podtrzymał zarzuty i skazał go na 9 lat więzienia za przynależność do „organizacji zmierzającej do obalenia siłą władzy ludowej i ustroju komunistycznego”. Część wyroku odsiedział w więzieniach UB w Łodzi i w Centralnym Więzieniu w Sieradzu, natomiast część przepracował w kopalni węgla kamiennego im. Dymitrowa w Bytomiu. Tak jak wielu prześladowanych, wolność uzyskał w roku 1955, gdy wskutek rozgrywek partyjnych otwarły się więzienia dla więźniów politycznych.

Dalszą naukę rozpoczyna już w roku następnym, a jedyną uczelnią, która mogła przyjąć nieprawomyślnego kandydata i jedyną, z którą on mógł się wtedy identyfikować, był Katolicki Uniwersytet Lubelski. W tych najcięższych czasach Uczelnia ta była jedynym niezależnym schronieniem dla polskiej niekomunistycznej inteligencji i jedynym ośrodkiem wolnej nauki w Polsce. W obliczu ówczesnej sytuacji w kraju, własnych doświadczeń i tradycji rodzinnych, wybór kierunku studiów również nie przysparzał wielu trudności. Była nim historia, a w jej obrębie polskie powstania i dążenia niepodległościowe, jako główny kierunek zainteresowań młodego studenta. Oczywiście wtedy nie myślał jeszcze o własnych badaniach naukowych, jednak wiedział, że dla dalszej pracy historyka potrzebne mu są nowoczesne i solidne podstawy metodologiczne, zwłaszcza w sytuacji, gdy poza murami macierzystej Uczelni wszechwładnie panowała metodologia marksistowska. Dlatego też pracę magisterską napisał w 1961 r. w Katedrze Metodologii i Nauk Pomocniczych Historii, kierowanej przez jednego z najważniejszych inicjatorów powojennych badań historycznych na KUL, prof. Zygmunta Sułowskiego. Po skończeniu studiów, w roku następnym założył rodzinę. W 1961 r. został zatrudniony jako nauczyciel kontraktowy w dwóch lubelskich szkołach podstawowych (nr 18 i nr 30). Pod koniec roku szkolnego podjął starania o otrzymanie pełnego etatu nauczyciela, uzyskując także poparcie dotychczasowego kierownika szkoły nr 30 na to stanowisko. Negatywna weryfikacja KW PZPR zadecydowała o zwolnieniu go z pracy wraz z żoną, również nauczycielką. Z pomocą w trudnej sytuacji pospieszył prorektor KUL, prof. Zdzisław Papierkowski, proponując młodym małżonkom zatrudnienie na Uczelni. W 1962 r. Profesor rozpoczął pracę jako kierownik Dziekanatu Wydziału Teologicznego i Wydziału Prawa Kanonicznego KUL. Pracę zawodową łączył z własnymi badaniami naukowymi i przygotowywaniem rozprawy doktorskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Jej promotorem i opiekunem naukowym był prof. Stanisław Herbst, jeden z najwybitniejszych powojennych historyków wojskowości, a przy tym nielicznych niezależnych i niekomunistycznych historyków na państwowym uniwersytecie. Praca doktorska, zatytułowana Mobilizacja sił zbrojnych na lewobrzeżu Wisły w czasie powstania listopadowego, obroniona została przez Autora w 1968 r., zaś od 1 lutego roku następnego rozpoczął karierę naukowo-dydaktyczną jako starszy asystent II Katedry Historii Nowożytnej KUL. Katedrą kierował wtedy prof. Władysław Rostocki (wybitny znawca historii Polski XIX wieku, w tym szczególnie powstania listopadowego, oraz twórca specjalizacji archiwalnej w ramach studiów historycznych na KUL), który musiał opuścić instytucje naukowe Warszawy również z przyczyn politycznych. Współpraca młodego asystenta, a od roku 1970 adiunkta, z szefem katedry układała się bardzo dobrze, zaowocowała wspólnymi publikacjami i konferencjami naukowymi, a z czasem przerodziła się w osobistą przyjaźń. Rozprawa habilitacyjna poszerzała dotychczasowe zainteresowania Autora o kontekst międzynarodowy i poruszała bardzo ważny aspekt stosunków polsko-francuskich w XIX wieku, mianowicie stanowisko Wielkiej Emigracji wobec dynastii Bonapartych. Obroniona na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL w 1979 r., dała podstawę do nominacji na docenta wiosną 1981 r. oraz otwarła drogę do wyboru na prodziekana Wydziału Nauk Humanistycznych KUL jesienią tego samego roku. W tych trudnych dla Uczelni i wydziału czasach, gdy w listopadzie 1981 r. studenci KUL, solidaryzując się z innymi uczelniami, przystąpili do strajku okupacyjnego, a miesiąc później stan wojenny przerwał normalne życie akademickie, prodziekan do spraw studenckich, Jan Ziółek, wykazał się wyjątkowymi cechami: odwagą, wytrwałością, gotowością spieszenia z pomocą studentom prześladowanym za wrażliwość społeczną i aktywność polityczną. Osobiście interweniował u władz w sprawie internowanych z jego wydziału studentów, zaś w trakcie licznych zatrzymań i krótkich aresztowań sam jeździł do aresztów, podpisywał poręczenia, a nawet wykładał pieniądze na grzywny dla osób ukaranych przez komunistyczne Kolegia do Spraw Wykroczeń. W swych działaniach dla innych nigdy nie szukał rozgłosu ani poklasku. Pomoc innym traktował zawsze jako służbę.

Funkcję prodziekana piastował przez dwie kadencje, do roku 1987. W tym czasie, wiosną 1984 r., po przejściu prof. Rostockiego na emeryturę, Rada Wydziału powierzyła mu kierownictwo II Katedry Historii Nowożytnej. W roku 1988 otrzymał stanowisko profesora nadzwyczajnego, a cztery lata później − profesora zwyczajnego z tytułem naukowym profesora. W badaniach naukowych Profesora charakterystyczna jest ogromna systematyczność i poszerzanie obszaru zainteresowań stopniowo, o kolejne zagadnienia mieszczące się w trzech głównych obszarach: od walk niepodległościowych Polaków w XVIII i XIX wieku, przez Wielką Emigrację i jej myśl polityczną aż po udział Kościoła katolickiego w dążeniach niepodległościowych narodu polskiego. Z wielką pieczołowitością i starannością zajmował się również edycją źródeł historycznych z tego okresu, udostępniając szerszemu czytelnikowi źródła wcześniej nieznane lub zupełnie zapomniane. Jego dorobek naukowy obejmuje ponad 200 pozycji bibliograficznych, w tym 9 książkowych.

Wielokrotnie prowadził badania naukowe za granicą, m.in. w Brukseli i Leuven w 1974 r., gdzie zbierał materiały do historii polskiej emigracji w okresie międzypowstaniowym; w Paryżu w 1975 r., gdzie prowadził kwerendę w Archives Nationales, Archives Historiques du Ministére de la Guerre, Bibliotece Polskiej oraz Muzeum A. Mickiewicza do historii Wielkiej Emigracji i jej związków z dynastią Bonapartych. W Paryżu przebywał jeszcze wielokrotnie w latach 1986-1989, gdzie w Bibliotece Polskiej uczestniczył w opracowywaniu inwentarza „Instytucji Czci i Chleba”.

Był organizatorem lub współorganizatorem konferencji i sympozjów naukowych poświęconych problematyce powstania kościuszkowskiego, listopadowego i Konstytucji 3 maja. Brał również udział i wygłaszał referaty podczas krajowych i zagranicznych konferencji naukowych, m.in. w Monachium (1981), w Jerozolimie (1985) i w Kevelaer (1987).

Podczas dwóch polskich kongresów Centre Internationale Histoire Ecclésiastique Comparée w 1978 r. w Warszawie i w 1996 r. w Lublinie wygłaszał referaty, podobnie jak i podczas ostatnich trzech zjazdów historyków polskich (Łódź 1989, Gdańsk 1994 i Wrocław 1999).

Jan Ziółek był członkiem Towarzystwa Naukowego KUL – w ostatnich latach zasiadał w jego zarządzie jako Wiceprezes, Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, Płockiego Towarzystwa Naukowego oraz Polskiego Towarzystwa Historycznego (w latach 1988-1996 pełnił w nim funkcję wiceprezesa, a w ostatnim czasie był członkiem jego zarządu), Związku Więźniów Politycznych Okresu Stalinowskiego. Od 1992 roku pełnił również funkcję prezesa Fundacji Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Anieli hr. Potulickiej. Został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem „Pro Memoria”,Krzyżem Więźnia Politycznego,Kombatanckim Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej,Srebrną Honorową Odznaką „Zasłużonemu dla Lublina”.

Dorobek naukowy prof. J. Ziółka to ponad 220 pozycji, w tym 9 książkowych. Prof. J. Ziółek wypromował w latach 1983-2000 - 110 magistrów i 12 doktorów. Zrecenzował 252 prace magisterskie i 21 doktorskich. Napisał także 4 recenzje profesorskie.

Działalność dydaktyczna i naukowa znalazła uznanie u władz Uczelni w postaci specjalnej nagrody rektorskiej w roku 1999. Nagrodą studentów była liczna ich obecność na seminariach i innych zajęciach Profesora. Jego łagodność, wyrozumiałość, chęć pomocy w indywidualnych problemach badawczych, a nade wszystko spokój i pogodny uśmiech, zjednywały mu sympatię studentów. W wolnych chwilach najchętniej wyjeżdżał w góry, które lubił podziwiać w długich pieszych wędrówkach w gronie najbliższych przyjaciół i rodziny.

 

Za: Zyciorys Prof. dra hab. Jana Ziółka. Oprac. Witold Matwiejczyk. W: Ojczyzna i Wolność. Prace ofiarowane Profesorowi Janowi Ziółkowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Praca zbiorowa pod red. Anny Barańskiej, Witolda Matwiejczyka, Ewy M. Ziółek. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2000.

 

Wybrane publikacje

• Mobilizacja sił zbrojnych na lewobrzeżu Wisły 1830-1831 (1973)
• Stosunek Wielkiej Emigracji do dynastii Bonapartych (1980, rozprawa habilitacyjna)
• Konstytucja 3 Maja: kościelno-narodowe tradycje święta (1991, ISBN 8385291121)
• Studia nad myślą polityczną Wielkiej Emigracji: NaŻyciorys Prof. dra hab. Jana Ziółka. Oprac. Witold Matwiejczyk. W:poleon I i Napoleon III (1995, ISBN 8386668229)
• Fundacja Potulicka im. Anieli hr. Potulickiej 1925-1948: historia i dokumenty (1998, ISBN 8322806973)
• Represje wobec uczestników wydarzeń w Katedrze Lubelskiej w 1949 roku (1999, współautor, ISBN 8387703419)
• Druga konspiracja niepodległościowa: tajne organizacje młodzieży szkolnej Lublina i Lubelszczyzny w latach 1945-1956 (2001, ISBN 8373060235)
• Moja wojna z bolszewikami 1919-1920 (2004, ISBN 8372221758)
• Żołnierze nieugięci : procesy członków Związku Więźniów Politycznych okresu komunistycznego w Lublinie (2006, ISBN 8373062815)
• Aniela hr. Potulicka i jej dzieło (2008, ISBN 9788373063822)
• Fundacja KUL im. Anieli hr. Potulickiej 1948-2008 (2008, współautor, ISBN 9788373063815)