Urodził się 26 stycznia 1933 r. w Częstochowie w rodzinie Bolesława i Janiny z Zaskórskich. Zawieruchę II wojny światowej przeżył w oddalonym o 50 km Zawierciu. Po śmierci ojca w 1945 roku matka z dziećmi powróciła do Częstochowy, gdzie Andrzej rozpoczął edukację w Gimnazjum i Liceum im. Romualda Traugutta. Po zdaniu matury w 1951, zdecydował się podjąć studia na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W latach szczególnej ekspansji marksizmu na uczelniach państwowych, KUL upatrywał jako szansę na rzetelną formację naukową w duchu wolności od komunistycznej indoktrynacji.

Humanistyczne zainteresowania skłoniły Paluchowskiego ku filologii polskiej. Podczas studiów angażował się także w działalność społeczności studenckiej. Występował na deskach teatru akademickiego, współtworzył sekcję twórczości oryginalnej i krytyki literackiej Koła Polonistów, był sekretarzem Koła Polonistów, a w lata 1954-1955 prezesem. Uczestniczył także w spotkaniach z profesorami relegowanymi z innych uczelni z powodów politycznych. Pracę magisterską O obrazowaniu w Panu Tadeuszu napisaną pod kierunkiem  prof. Czesława Zgorzelskiego, obronił z wyróżnieniem w październiku 1956 r. Rozprawa zyskała uznanie recenzentów, co skutkowało jej opublikowaniem (Uwagi o obrazowaniu w „Panu Tadeuszu”, „Pamiętnik Literacki ”, t. 50(1959), z. 2, s. 475-516, do dzisiaj figuruje na liście lektur na ćwiczeniach z poetyki).

W 1956 r. Andrzej Paluchowski rozpoczął pracę naukową na KUL. Odbył roczną aspiranturę, następnie pełnił funkcję asystenta (od października 1957) i starszego asystenta (od października 1960) w II Katedrze Historii Literatury Polskiej. Pod kierunkiem prof. Stanisława Pigonia przygotowywał rozprawę doktorską Droga rozwoju epiki Mickiewicza przed „Panem Tadeuszem”. Finalnie pozostała ona nieukończona, przewód doktorski otwarto na UJ w 1961 r., ale przeszkodą stało się przejście prof. Pigonia na emeryturę. Prowadził ćwiczenia i wykłady ze studentami (ćwiczenia z historii literatury polskiej (1957-1961, ponownie 1962-1964), poetyki (1960/1961), redakcyjne w latach 1959-1961 i ponownie 1962-1964), wykład z zagadnień epiki Mickiewicza (1964/1965). Równocześnie pracował także w bibliotece zakładowej filologii polskiej (od 1957), brał udział w pracach Senackiej Komisji Kontrolnej KUL (1957-1963). Prowadził odczyty popularne nt. poezji Mickiewicza, Wł. Broniewskiego, J. Przybora w różnych ośrodkach na terenie Lubelszczyzny (Nałęczów, Klementowice, Opole, Turobin, Zaklików).

W 1966 r. został mianowany starszym bibliotekarzem w Zakładzie Historii Literatury Polskiej. Sześć lat później otrzymał nominację na kustosza bibliotecznego, obejmując jednocześnie stanowisko wicedyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej. W 1974 r. został także zastępcą kierownika Dwuletniego Międzywydziałowego Kursu Bibliotekoznawstwa, prowadzonego przez BU KUL. Dyrektor pozostał także w ścisłej współpracy z polonistyką, prowadząc w różnym okresie wykłady i ćwiczenia z zakresu wprowadzenia do nauki o literaturze (1972-1974). W styczniu 1976 r. został dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej, a funkcję tę sprawował kolejnych 21 lat.

Okres kadencji Andrzeja Paluchowskiego był dla Biblioteki Uniwersyteckiej czasem ponadprzeciętnego rozwoju. Świadczą o tym wymiernie liczby. Księgozbiór jednostek bibliotecznych wzrósł dwukrotnie – z 681 tysięcy do 1 mln 259 tysięcy. Podobny rząd wielkości dotyczył czasopism zagranicznych – z 1700 do 3391. Działania Paluchowskiego rozwijające potencjał Biblioteki Uniwersyteckiej były wieloaspektowe. Jednym z głównych  celów stało się powiększenie zasobów bibliotecznych. Paluchowski priorytetowo traktował pozyskiwanie publikacji w językach zachodnich. Nie była to przy tym strategia popierana przez ówczesne władze państwowe. Z tego też powodu zwiększenie stanu posiadania wymagało kroków legalnych, jak i sprzecznych z polityką cenzuralną i wydawniczą PRL.

W okresie dyrekcji Andrzeja Paluchowskiego Biblioteka Uniwersytecka KUL stała się drugim co do wielkości zbiorem publikacji pojałtańskiej emigracji polskiej. Jedynie Biblioteka Narodowa dysponowała większą ich liczbą. Paluchowski w tym między innymi celu nawiązywał i podtrzymywał kontakty ze środowiskami emigracyjnymi. Dbał także o relacje z największymi polskimi księgarniami za żelazną kurtyną. Aby zawartość paczek mogła finalnie dotrzeć na biblioteczne półki, pozyskiwał do współpracy funkcjonariuszy urzędów celnych. Jako dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej A. Paluchowski starał się rozwijać kontakty z innymi bibliotekami polskimi i zagranicznymi. Od samego początku sprawowania funkcji wizytował liczne ośrodki naukowe. Nawiązał bliską współpracę z Biblioteką Polską w Londynie oraz Biblioteką Watykańską. Dążył także do obecności poloników w ważnych bibliotekach zachodnich.

Wielokrotnie uczestniczył w międzynarodowych targach książki we Frankfurcie nad Menem, w Londynie, Sofii i Warszawie. Organizował sympozja i konferencje biblioteczne, zabiegając o szeroki przekrój audytorium. Przygotowywał także liczne wystawy publikacji zagranicznych, które zostały darowane lub zakupione przez Bibliotekę. Przykładem może być 9 wystaw nowej książki francuskiej, organizowanych w latach 1981-1996 we współpracy z Ambasadą Francji.

Paluchowski współpracował i sympatyzował ze środowiskiem skupionym wokół czasopisma „Spotkania”. Dzięki rozlicznym służbowym podróżom na zachód Europy (możliwym dzięki piastowanej funkcji dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej) mógł pełnić rolę łącznika z przebywającym w Paryżu Piotrem Jeglińskim – dyrektorem Editions Spotkania. Paluchowski przewoził publikacje spoza oficjalnego obiegu najczęściej pociągami, głównie relacji Paryż-Warszawa. Były to zarówno gotowe egzemplarze, jak też klisze czy mikrofilmy. Po 13 grudnia 1981 r. zatrudnił w kierowanej przez siebie instytucji kilku redaktorów „Spotkań”. Decyzja ta sprawiła, że Biblioteka Uniwersytecka KUL stała się jednym z głównych ośrodków opozycji demokratycznej w Lublinie. Wiąże się z tym kolejne przedsięwzięcie. Andrzej Paluchowski zadecydował bowiem, że w Bibliotece przechowywane będą pozycje tworzące krajowy „drugi obieg” – wydawnictwa podziemne. Przez kilka lat udało się zgromadzić około 1500 czasopism i ponad 3000 druków zwartych. Należy podkreślić, że były to wówczas działania, które groziły wieloletnim pobytem w zakładach karnych.

Z racji pełnionej funkcji Paluchowski pozostawał w ścisłym zainteresowaniu Służby Bezpieczeństwa. O szczególnym znaczeniu Paluchowskiego dla służb komunistycznych świadczy chociażby szczegółowa ewidencja jego wyjazdów zagranicznych z lat 1976-1981. Sprawa jego operacyjnego sprawdzenia prowadzona była pod kryptonimem „Emisariusz”. Sukcesów odnieść się bynajmniej nie udało.

Paluchowski już od początku swej aktywności naukowej zaangażował się w pracę towarzystw naukowych: był sekretarzem Oddziału Lubelskiego Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza (1957-1961), następnie członkiem Towarzystwa Naukowego KUL oraz Towarzystwa Instytutu Środkowo-Wschodniej.

Długoletnia, obfitująca w trudności lecz i bogata w sukcesy działalność Andrzeja Paluchowskiego była wielokrotnie nagradzana i doceniana. Na wniosek Jana Nowaka-Jeziorańskiego otrzymał w 1990 r. wyróżnienie Polcul-foundation. W 1998 r. został uhonorowany nagrodą im. Adama Mickiewicza dla najlepszego bibliotekarza w Polsce. W 2003 r. Lubelskie Towarzystwo Miłośników Książki przyznało mu Order Białego Kruka. Pięć lat później „za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za osiągnięcia w podejmowanej z pożytkiem dla kraju pracy zawodowej i społecznej”, Prezydent RP odznaczył Andrzeja Paluchowskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.

W pracy naukowej zajmował się m.in. tematyką maryjną w polskiej poezji, kontynuował także studia mickiewiczowskie. W latach 1991-2005 był członkiem i uczestnikiem prac Komitetu Wydawniczego serii Dzieła Adama Mickiewicza (t. 1-17). Uczestniczył w różnych okresach w pracach komitetów i zespołów redakcyjnych uniwersyteckich czasopism: „Roczników Humanistycznych” (1971, 1976), „Zeszytów Naukowych KUL” (1978), „Studiów Polonijnych” (1981), Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych (1980-1992).

Andrzej Paluchowski pełnił funkcję dyrektora Biblioteki Uniwersyteckiej KUL do końca 1997 r. W październiku 1998 r. przeszedł na emeryturę. Pozostawał aktywny także i w tym okresie. Zmarł 17 września 2017 r. Został pochowany na Cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie.

Dokonania na polu życia społecznego i zawodowego nie stały w sprzeczności ze szczęściem prywatnym. Żonaty był z Danutą z Zamącińskich (1935-2007), filolog polską i wieloletnią profesor KUL, również znawczynią twórczości Mickiewicza. Doczekali się trzech synów.

Społeczność KUL i Lublina przechowuje pamięć o nim ze szczególną sympatią. Był ceniony nie tylko jako sprawny organizator, lecz przede wszystkim jako życzliwy innym, skromny człowiek. Wkład Andrzeja Paluchowskiego w dzieło i trwanie KUL znakomicie oddali członkowie Senatu Akademickiego. Gdy w 2004 r. nagradzano go medalem „Za zasługi dla Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, z mównicy padło wiele słów uzasadniających przyznanie tej godności., w tym, że był jednym „z tych „ludzi KUL-u”, współtwórców osobliwej jakości tego miejsca i środowiska, do której powraca się jak do wartości po latach; jednym z tych, którzy świadczą o nim wewnątrz i budują dobrą o nim myśl na zewnątrz”.

Bibliografia: Archiwum Uniwersyteckie KUL, Akta personalne, H-13373, A-593; Relacje Andrzeja Paluchowskiego z 13 maja 2005 r. dla Ośrodka Brama Grodzka – Teatr NN; S. Sawicki, Andrzej Paluchowski (1933-2017), Kielce 2018; B. Zezula, Paluchowski Andrzej Albin, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, red. E. Gigilewicz, t. 2, Lublin 2019, s. 155-156 (spis publikacji); M. Augustyniuk, Andrzej Paluchowski (1933-2017): https://www.bu.kul.pl/andrzej-paluchowski-1933-2017-sylwetka-i-publikacje,art_76850.html (wykaz publikacji, zdjęcie); H. Duda, Laudacja ku czci dyrektora Andrzeja Paluchowskiego, „Summarium” 46(2017), s. 130-138; Koło Polonistów. 1919-2019. Szkice. Wspomnienia. Materiały, red. A. Fitas, Lublin 2020, s. 22, 25, 47, 182, 184, 186, 191, 194, 273.

Krzysztof Dąbkowski