Urodził się 15 sierpnia 1932 r. w Powórsku na Wołyniu w robotniczej rodzinie Stanisława i Antoniny z d. Bomba. W 1943 r. z powodu nasilającego się terroru ze strony ukraińskich nacjonalistów Ziębowie uciekli do Kowla, a następnie do Chełma. Tam w 1947 r. Józef ukończył szkołę podstawową, a w 1951 r. – Gimnazjum i Liceum im. S. Czarnieckiego. Wyniósł stamtąd doskonałą znajomość łaciny i języka francuskiego. Nieprzyjęty na polonistykę na uniwersytet w Toruniu, rozpoczął studia na KUL-u. Uczęszczał na wykłady Leokadii Małunowiczówny, Henryka Zinsa, Jerzego Starnawskiego, Tadeusza Brajerskiego, Feliksa Araszkiewicza, Józefa Pastuszki, Czesława Zgorzelskiego, Ireny Sławińskiej, Kaliksta Morawskiego. Był członkiem Koła Polonistów Studentów KUL, w którego czasopiśmie pt. „Polonista” debiutował jako poeta. Pracy magisterskiej pt. „Twórczość dramatyczna Włodzimierza Perzyńskiego” pisanej pod kierunkiem prof. Sławińskiej nie ukończył w terminie z powodu postępującej wady wzroku. Dyplom ukończenia studiów wyższych w zakresie filologii polskiej uzyskał 14 października 1955 r.

W czasach stalinowskich otrzymanie pracy po studiach na KUL-u było jednak trudne. Początkowo Józef Zięba przez rok uczył w szkole dla pracujących w Lublinie, przez kolejnych kilka miesięcy zatrudniony był w redakcji „Lubelskiego Tygodnika Katolickiego”, pod egidą PAX-u, lecz zrezygnował z niej z pobudek ideowych. W tym czasie do efemerycznych grup literackich „Golkonda” i „Atlantyda” założonych przez Piotra Kuncewicza. W czasie Października '56 związany był z Lubelskim Klubem Literackim oraz Klubem Stowarzyszeń Twórczych. W marcu 1957 r., przez jeden miesiąc, pracował w schronisku dla nieletnich przestępców w Dominowie. W czasie, gdy pozostawał bez stałej pracy pisał poezję i publicystykę. Współredagował literacki dodatek do „Kuriera Lubelskiego” pt. "Teraz". Odwilż popaździernikowa pozwoliła mu na rozpoczęcie pracy w nowoutworzonym Miejskim (od 1958 r. Lubelskim) Domu Kultury, mieszczącym się wówczas na Zamku (obecnie Wojewódzki Dom Kultury przy ul. Dolnej Panny Marii 3). Statutowym zadaniem jednostki była praca na rzecz kulturalnego rozwoju społeczeństwa miasta, współpraca z twórcami działającymi wówczas na płaszczyźnie muzyki, teatru, plastyki, literatury, tańca. Zięba pracował jako kierownik klubu młodzieżowego, instruktor w poradni Kulturowo-Oświatowej, a następnie jako kierownik działu organizacji pracy, dokumentacji i wydawnictw, a następnie badań i organizacji pracy kulturalno-oświatowej. Od 1967 r. brał udział w zorganizowaniu Muzeum Czechowicza w Lublinie. Od otwarcia placówki 9 września 1968 r. przez dwie dekady pełnił funkcję jego kierownika. Instytucja gromadzi i udostępnia zbiory z dziedziny literatury XX w. Do jej powstania przyczynił się profesor KUL, Feliks Araszkiewicz, dawny przyjaciel Czechowicza i zwolennik nowoczesnego tworzenia tego typu placówek literackich.

Józef Zięba doktoryzował się w 1974 r. w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie na podstawie pracy „Amatorski ruch teatralny na wsi 1918–1939”. Promotorem pracy był prof. Zbigniew Raszewski, a została ona wydana dwa lata później przez Ludową Spółdzielnię Wydawniczą. Był członkiem Lubelskiego Klubu Literackiego, Lubelskiego Oddziału ZLP, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Autor dziewięciu tomików poezji. Debiutował w „Tygodniku Powszechnym” w 1957 r. Tworzył w nurcie liryki refleksyjno-kontemplacyjnej. Na początku lat 70. otrzymał za tomik poezji Świadectwo istnienia nagrodę im. J. Czechowicza, a w 2017 r. Literacką Nagrodę im. Sebastiana Klonowica „Acernus 2017”. Opowiadania lubelskie Szklaneczka Króla Stasia zostały w 1977 r. nagrodzone przez Towarzystwo Miłośników Lublina, zaś powieść Dzierżak wyróżniona w konkursie ZLP i Ludowej Spółdzielni Wydawniczej. W 1978 r. zdobył Nagrodę Miasta Lublina, a niedługo później I miejsce w konkursie „Polacy na Wołyniu i Polesiu 1939–1946” za wspomnienia zatytułowane Znad Stochodu. Ostania jego książka nosi tytuł Pożegnanie z Wołyniem.

Prócz poezji i prozy był autorem rozpraw, artykułów i szkiców naukowych, w tym na temat swojej Almae Matris. Już pod koniec życia opublikował następujące książki: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II: powstanie i odrodzenie uczelni (Lublin 2017), Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II – narodziny uczelni (Lublin 2018); Dlaczego nie zlikwidowano Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie PRL? (Lublin 2018). W pozycjach tych podkreślał wielkie znaczenie powstania i istnienia KUL-u dla rozwoju i prestiżu Lublina. Józef Zięba edytował także teksty Jana Pocka, Józefa Czechowicza, Karola Wojtyły, Józefa Łobodowskiego oraz Stanisława Bojarczuka. Jesienią 2021 roku swoje archiwum literackie przekazał Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie.

Członek Związku Literatów Polskich, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (dwukrotnie prezes oddziału lubelskiego). Jako wiceprezes Stowarzyszenia Lubelska Fara apelował o odbudowę fary na 700-lecie Lublina. Odznaczony medalem „Gorącym Sercom”, odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, srebrną honorowa odznaką „Zasłużonemu dla Lublina”, honorową odznaką „Za Zasługi dla Lubelszczyzny”, medalem Prezydenta Miasta Lublina, Medalem 700-lecia Miasta Lublina, Medalem Gloria Artis, Orderem Nestorii nr 1. Zmarł 5 lutego 2022 r., pochowany na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie.

Bibliografia:

AU KUL, Akta osobowe studentów, Zięba Józef Wiesław, H 13305; J. Zięba, Dlaczego nie zlikwidowano Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie PRL?, Lublin 2018, s. 183–184; Koło Polonistów S.K.U.L. 1919–2019. Szkice. Wspomnienia. Materiały, red. A. Fitas, Lublin 2020, s. 33; Zięba Józef Wiesław [w:] Pięćdziesiąt lat życia literackiego Lubelszczyzny , red. E. Łoś, Lublin 1982, s.102–103; Zięba Józef Wiesław [w:] Pisarze współcześni regionu lubelskiego. Leksykon, red. J. Smolarz, Lublin 1999, s. 327–330; J. Zięba, Przedstawiciel pokolenia Polski Ludowej?, [w:] Z naszego półwiecza. Wspomnienia absolwentów filologii polskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego rocznik 1951-1955, red. B. Królikowski, Lublin 2005, s. 307-327.

https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/jozef-zieba-ur-1932/

Fot: Archiwum Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Hieronima Łopacińskiego w Lublinie

Paulina Byzdra-Kusz