O. Romuald Gustaw przez 26 lat kierował pracą Biblioteki Uniwersyteckiej KUL. W tym czasie był inicjatorem wielu nowatorskich pomysłów z zakresu porządkowania bibliotecznych, muzealnych i archiwalnych zbiorów kościelnych a także prowadzenia niezbędnych kursów dla kadr instytucji je przechowujących.

O. Romuald (właśc. Michał) Gustaw urodził się 5 stycznia 1911 r. w Zbarażu, zmarł 14 stycznia 1976 r. w Lublinie. Mając 15 lat wstąpił do zakonu bernardynów w Leżajsku. Święcenia kapłańskie otrzymał dekadę później. Wówczas także podjął się trudnej, lecz przy tym niezwykle rozwijającej funkcji generalnego bibliotekarza i archiwisty prowincji bernardyńskiej. Sprawowanie jej przez 14 lat, także w czasach wojennej pożogi stanowiło niewątpliwie świetne przygotowanie do wieloletniego zarządzania Biblioteką Uniwersytecką KUL (1950–1976). Zakonnik związał się z KUL-em w 1946 r. podejmując studia na Wydziale Teologicznym. Rok później obronił doktorat napisany pod kierunkiem prof. Mieczysława Żywczyńskiego. W 1949 r. został starszym asystentem w I Katedrze Historii Kościoła oraz bibliotekarzem w wydziałowej bibliotece. Niedługo potem został mianowany dyrektorem Biblioteki Uniwersyteckiej. Podczas swej kadencji sprawił, że jej zbiory zwiększyły się ośmiokrotnie. M.in. w tym celu organizował i koordynował transporty książek ze zbiornic państwowych na Śląsku. Biblioteka zawdzięcza o. Gustawowi przebudowę swego budynku (pierwotnie mającemu służyć Akcji Katolickiej, a podarowanemu KUL-owi tuż po wojnie przez Prymasa Wyszyńskiego) oraz trwałe wpisanie jej w strukturę krajowej sieci bibliotek naukowych. Dyrektor wyznaczył tej instytucji ważne zadanie gromadzenia i udostępniania literatury religijno-teologicznej oraz publikacji z szeroko pojętej humanistyki. Do obsługi rozwijającej się Biblioteki potrzebowano nie tylko większej liczby personelu, lecz przede wszystkim jego wysokich kompetencji. Z tego względu o. Gustaw podjął decyzję o organizacji licznych kursów i szkoleń prowadzonych przez wybitnych bibliotekarzy i bibliotekoznawców z całej Polski. Należy podkreślić, że dyrektor widział ogólną potrzebę organizacji systemu szkoleń dla wszystkich polskich bibliotekarzy i archiwistów kościelnych, aby umieli kompetentnie opiekować się powierzonym im zbiorom.

O. Gustaw miał ściśle sprecyzowany obraz idealnego bibliotekarza. Według niego dalsze kwalifikacje zawodowe mógł nabywać wyłącznie pracownik posiadający określone predyspozycje intelektualne i charakterologiczne. Pisał on: „Kto nie ma wrodzonego zamiłowania do książki, nie ma czegoś, co by można nazwać instynktem kolekcjonerstwa, nie ma zamiłowania do porządku, ten nie będzie dobrym bibliotekarzem.” [R. Gustaw, Stan i potrzeby bibliotek kościelnych oraz program pracy na najbliższy okres, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, t. 1(1959), z. 1, s. 40] Pierwszy kurs dla bibliotekarzy odbył się w Lublinie już w 1946 r., a kolejni dyrektorzy BU – Witold Nowodworski i o. Romuald Gustaw rozwinęli ten pomysł. W tym czasie pojawiła się idea cyklicznych szkoleń przy KUL dla pracowników bibliotek diecezjalnych i zakonnych z całego kraju. Od 16 do 22 sierpnia 1955 roku, z inicjatywy o. Gustawa, odbył się pierwszy ogólnopolski kurs szkoleniowy dla bibliotekarzy kościelnych, którego celem było zaznajomienie się z zasadami gromadzenia, porządkowania, opracowywania i udostępnienia zasobów bibliotek kościelnych. Na zjeździe wysunięto pomysł powstania instytucji-łącznika między bibliotekami naukowymi a kościelnymi w Polsce. Rezultatem rozmów na ten temat było utworzenie 20 grudnia 1956 r. Ośrodka Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych, początkowo w strukturach BU KUL. Zadania Ośrodka ABMK od samego początku wykraczały jednak znacznie poza funkcje czysto biblioteczne. Młoda placówka miała ambicje zbudowania niezależnej, centralnej jednostki naukowo-szkoleniowej przede wszystkim dla archiwistów kościelnych. Ostatecznie w 1958 r. Ośrodek został odłączony od BU i uzależniony bezpośrednio od rektora KUL. W połowie następnego roku stał się międzywydziałowym zakładem uniwersyteckim o charakterze naukowym i usługowym. Jednostka odpowiedzialna była m.in. za prowadzenie szkoleń dla bibliotekarzy kościelnych, mikrofilmowanie zbiorów archiwów kościelnych oraz wydawanie czasopisma „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, do dziś utrzymującego wysoki poziom naukowy.

O. Romuald Gustaw kładł wielki nacisk na kwalifikacje pracowników BU KUL w zakresie umiejętności obchodzenia się z inkunabułami i starodrukami oraz zapewnienia im właściwych warunków przechowywania. Latem 1957 roku zorganizowano kurs związany z problematyką opracowania starych druków, a wykłady wygłosili pracownicy Zakładu Starych Druków Biblioteki Narodowej w Warszawie. Szkolenie składało się zarówno z części teoretycznej, jak i praktycznej – jego uczestnicy mogli nauczyć się rozpoznawać formaty książek, identyfikować typy czcionek, a przede wszystkim katalogować druki wydawane między XVI a XVIII wiekiem oraz inkunabuły. Dwa miesiące później pracownicy BU KUL pogłębili wiedzę na ten temat podczas kursu w Bibliotece Narodowej w Warszawie. Teoretyczne i praktyczne zagadnienia dotyczące rękopisów oraz ich inwentaryzacji były także tematem kursu przeprowadzonego w lipcu 1960 r.

O. Romuald Gustaw osobiście otaczał merytoryczną opieką pracowników BU KUL, szczególnie tych początkujących, organizując dla nich specjalne wykłady. W latach 1964–1976 przeprowadzono kilkadziesiąt wykładów i ćwiczeń, których przedmiotem były m.in. zasady funkcjonowania takich działów BU jak akcesja czy sekretariat, sposoby tworzenia katalogów alfabetycznych i systematycznych oraz wytyczne selekcji i doboru materiałów podczas gromadzenia zbiorów. Sam dyrektor specjalizował się szczególnie w odczytach na temat sposobów opracowywania bibliografii. Ważnym elementem kształcenia było zapraszanie z wykładami osób mających doświadczenie i wiedzę na temat funkcjonowania bibliotek europejskich.

Pracownicy BU KUL byli również delegowani na wykłady i odczyty organizowane przez Sekcję Bibliotekarską ZNP w Lublinie oraz Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich. Mogli korzystać także z innych szkoleń podnoszących ich kompetencje zawodowe, bardzo często poza Lublinem. Uczestniczono m.in. w kursie umiejętności stenograficznych, który odbył się pod okiem Stowarzyszenia Stenografów i Maszynistek Polskich, szkoleniu z dziedziny informacji naukowej organizowanym przez Ośrodek Dokumentacji i Informacji Naukowej PAN, seminarium na temat wydawnictw informacyjnych pod patronatem Institute for Scientific Information, konferencji na temat konserwacji papieru i pergaminu zorganizowanej przez Ośrodek Dokumentacji Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki. Bibliotekarze wyjeżdżali także na wakacyjne dwutygodniowe ogólnopolskie seminaria organizowane w Jarocinie, Sopocie oraz Gdańsku przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich a nawet na praktyki zagraniczne do bibliotek Louvain i Lipska.

Starania o. Romualda Gustawa o podniesienie kwalifikacji personelu bibliotecznego są przykładem jego nieprzeciętnego talentu organizacyjnego oraz umiejętności zadzierzgania i wykorzystywania sieci kontaktów z ośrodkami bibliotecznymi w Polsce i za granicą. Jego ambicją było stworzenie kompetentnej kadry, mogącej konkurować z pracownikami najlepszych polskich bibliotek. Uznanie ze strony środowisk bibliotekarskich jakie zdobyła Biblioteka KUL za jego czasów i w okresie kiedy urząd ten piastował Andrzej Paluchowski wskazuje, że cel ten udało się osiągnąć.

Bibliografia:

ArOABMK: t. kurs bibliotekarski 1955, Kurs bibliotekarski dla pracowników bibliotek kościelnych instytucji diecezjalnych i zakonnych; t. Stare druki – kurs 1956 r., k. 1–3.

F. Chwalewski, Wspomnienie o ojcu Romualdzie Gustawie OFM Bern. Dyrektorze Biblioteki Uniwersyteckiej KUL w latach 1950-1976, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 2016, t. 106, s. 453; M. Dębowska, Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II 1956-2006, Lublin 2006, s. 15; R. Gustaw, Stan i potrzeby bibliotek kościelnych oraz program pracy na najbliższy okres, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”1959, t. 1, z. 1, s. 40; R. Gustaw, Dwadzieścia lat Biblioteki Uniwersyteckiej KUL (1939-1958) „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne” 1960, t. 1, z. 2, s. 157–158; B. Królikowski, O. Romuald Gustaw, dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej KUL, „Tygodnik Powszechny” 1976, nr 6, s. 6; J. Nastalska-Wiśnicka, Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Kronika stulecia 1918–2018, Lublin 2020; J. Nastalska-Wiśnicka, Gustaw Romuald OFM, [w:] Encyklopedia 100-lecia KUL, t. 1, red. E. Gigilewicz, Lublin 2018, s. 302–303.

dr Daniel Kiper