W bieżącym roku przypada 105. rocznica utworzenia Towarzystwa Popierania Ruchu Społecznego przy Uniwersytecie Lubelskim. Organizacja formalnie została powołana do życia na posiedzeniu organizacyjnym, jakie odbyło się 8 II 1919 r. z inicjatywy ks. Idziego Radziszewskiego. Plany utworzenia takiej organizacji były analizowane już od samego początku formowania się uniwersytetu. Założyciele Uczelni mieli świadomość roli społecznej, jaką w odrodzonej Ojczyźnie będzie musiał odegrać nowy Uniwersytet, zwłaszcza na kresach wschodnich, co było przecież determinowane jego położeniem. W statucie Towarzystwa, wśród głównych celów działalności, wyeksplikowano m.in. zamiar kierowania pracą społeczną profesorów i wszystkich organizacji i stowarzyszeń tworzonych przez lubelskie środowisko akademickie. W aspekcie praktycznym Towarzystwo dążyło do zakładania instytucji, zrzeszeń i organizacji społecznych oraz ekonomicznych, natomiast w aspekcie teoretycznym miało prowadzić prace studyjne nad najważniejszymi kwestiami społecznymi odrodzonego państwa.

W dokumentacji Towarzystwa przechowywanej w Archiwum Uniwersyteckim KUL (sygn. Rep. 124 nr 423/I-II) można odnaleźć wiele interesujących tekstów, które, mimo upływu lat zdają się wciąż trafnie charakteryzować problemy polskiego społeczeństwa. Do takich należy następujący fragment z odezwy Komitetu Organizacyjnego, sporządzonej w styczniu 1919 r.: „Nie ma światlejszego umysłu w Polsce, który by nie odczuwał potrzeby lepszej organizacji społeczeństwa, niż obecna, w momencie rozkładu sił społecznych na czynniki pierwotne i niebezpieczeństwie rozbicia nas, wobec płynących ze wschodu żywiołów destrukcji i anarchii”.

Przedmiotem szczególnych analiz Towarzystwa stała się kwestia agrarna, której już od początku 1919 r. poświęcono bardzo wiele uwagi, gdyż budziła ona wiele kontrowersji, nie tylko wśród ziemiaństwa, obawiającego się o utrzymanie swoich majątków ziemskich (z tak wielkim trudem utrzymanych podczas zaborów), ale także wśród przedstawicieli myśli konserwatywnej, widzących w pomysłach rodzimych socjalistów wpływy ideologii marksistowskiej. O dyskutowaniu tej kwestii na forum Towarzystwa informuje zachowane w zbiorach archiwalnych streszczenie referatu Henryka Wojciecha Wiercieńskiego (uczestnika powstania styczniowego, sybiraka), pt.: „W sprawie agrarnej”, wygłoszonego na posiedzeniu 6 IV 1919 r., w którym odnajdujemy m.in. takie spostrzeżenia:

„Projekty reform agrarnych, wyłonione z ciał prawodawczych przez niekompetentnych teoretyków, są jedynie szkodliwymi społecznie dla kraju, nie odpowiadają też interesom ludności miejskiej”.

„Projekt rozdrobnienia gospodarstw folwarcznych może odbić się ujemnie na produkcji rolnej, a to wskutek wyższości struktury gospodarstw dworskich, z jednej strony, z drugiej zaś wskutek tego, że skupienie pól folwarcznych stanowi naturalną komasację, wpływającą dodatnio na powiększenie plonów”.

Autor sprawozdania odnotował także, „że Referent wskazał, iż jedyną drogą rozwiązania kwestii agrarnej jest kolonizacja rolnictwa na Kresach Wschodnich”.

Kwestie wywoływane w opiniach wygłaszanych na forum Towarzystwa, podejmowano następnie podczas kolejnych spotkań dyskusyjnych, a swoistym suplementem do przywołanego referatu, był wykład prof. Jerzego Fiedorowicza, wygłoszony już na posiedzeniu 11 IV 1919 r. pt.: „Kwestie ekonomiczne polskie a Kresy Wschodnie”.

Mimo iż dość szybko Towarzystwo Popierania Ruchu Społecznego przy Uniwersytecie Lubelskim zakończyło swoją działalność (de facto już w 1923 r.), to jego dziedzictwo intelektualne godne jest pielęgnowania, i to nie tylko w kontekście badań nad dziejami katolickiej nauki społecznej, ale przede wszystkim dlatego, że może być inspirujące także w zakresie rozwiązywania współczesnych problemów społecznych i ekonomicznych.

Edward Gigilewicz