Antoni Szymański. Zapiski 1929-1934. Przedmowa i opracowanie Antoni Dębiński, Wydawnictwo Instytutu De Republica, Warszawa 2022, format A5, ss. 200.

Zapiski to edycja źródłowa diariusza obejmującego lata 1929-1934, spisanego przez ks. Antoniego Szymańskiego, profesora i rektora Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie II Rzeczypospolitej. Autor dwukrotnie (po śmierci ks. Idziego Radziszewskiego oraz po rezygnacji o. Jacka Woronieckiego) pełnił obowiązki rektora KUL, by ostatecznie zostać wybranym na to stanowisko w 1936 roku i sprawować je do czasu zamknięcia Uniwersytetu w 1939 roku przez niemieckie władze okupacyjne.

Jako uczony ks. A. Szymański koncentrował się na badaniach z zakresu katolickiej nauki społecznej (był jednym z prekursorów tej dyscypliny w Polsce), a zainteresowania badawcze umiejętnie potrafił łączyć z działalnością społeczną. Do najistotniejszych osiągnięć ks. Szymańskiego na tym drugim polu należy zaliczyć m.in. założenie Towarzystwa Wiedzy Chrześcijańskiej, zainicjowanie „Tygodni Społecznych” oraz udział w procesie tworzenia struktur Stowarzyszenia Katolickiej Młodzieży Akademickiej „Odrodzenie”. Jako prezes Rady Społecznej przy Prymasie Polski uczestniczył także w wielu innych, ważnych inicjatywach społecznych. Jego Zapiski ukazują, że był nie tylko wybitnym naukowcem i niezwykle aktywnym działaczem społecznym, ale także wnikliwym obserwatorem i komentatorem życia społeczno-politycznego.

Edycja została poprzedzona Wstępem, w którym Edytor wyczerpująco przedstawił postać Autora Zapisków oraz historię tekstu, a także opisał elementy formalne rękopisu, który uczynił podstawą wydania. Edycja została przygotowana niezwykle staranie i wyposażona w bogaty aparat krytyczny. Tekst został opatrzony zarówno przypisami edycyjnymi (na marginesie) oraz przypisami rzeczowymi. Edytor zidentyfikował niemal wszystkie osoby występujące w edytowanym tekście, sporządzając dla nich notki biograficzne. W przypisach objaśnił także konteksty opisywanych wydarzeń, a także wyjaśnił pojęcia, które mogą być niezrozumiałe dla dzisiejszego czytelnika. Edycja został zaopatrzona w indeks osób oraz bibliografię dotyczącą życia i działalności ks. A. Szymańskiego.

Zapiski ks. Szymańskiego obejmują okres pięciu lat. Najstarszy wpis powstał na początku lutego 1929 roku, a ostatni pochodzi z końca września 1934 roku. Powstały więc one w okresie, gdy ich Autor był dziekanem Wydziału Prawa i Nauk Sołeczno-Ekonomicznych KUL oraz rozpoczął urzędowanie jako Rektor.

Mimo sprawowania tak ważnych funkcji uniwersyteckich, Zapiski ks. Szymańskiego koncentrują się nie tyle na problemach Uczelni, co podejmują najważniejsze kwestie ówczesnego życia społeczno-politycznego, a także religijnego. Aktualne, zaledwie sygnalizowane przez Autora problemy jego Uczelni, stają się często impulsem do snucia rozważań natury bardziej ogólnej, np. na temat kondycji polskiego szkolnictwa wyższego, stosunków narodowo-religijnych w kraju czy aktualnych sporów politycznych. O walorach poznawczych edytowanych Zapisków decyduje przede wszystkim to, że stanowią one nie tylko interesujące świadectwo aktywności (naukowej i społecznej) ich Autora, a także to, że zawierają jego komentarze do opisywanych wydarzeń, charakterystyki przywoływanych postaci, relacje z prowadzonych rozmów czy swoiste, iście o charakterze kronikarskim „sprawozdania” z odbytych narad i konsultacji.

Zapiski odsłaniają kulisy wielu ważnych wydarzeń z czasów II Rzeczpospolitej, jak np. działania na rzecz utworzenia Komitetu Obrony Rodziny Katolickiej oraz Katolickiego Stowarzyszenia Prawników. Dostarczają też wielu cennych informacji na temat działalności zarządu „Odrodzenia” oraz organizacji i przebiegu „Tygodni Społecznych”.

Niezwykły koloryt wyrażanych przez ks. Szymańskiego opinii i sądów, a zwłaszcza szczerość wypowiedzi, często przekraczająca granice tzw. „poprawności politycznej” sprawiają, że Zapiski są lekturą budzącą autentyczne zainteresowanie u czytelnika i inspirującą do głębszego poznawania przywołanych osób i faktów. Przynoszą ważne informacje nie tylko o Lublinie, ale też znacząco poszerzającą dotychczasową wiedzę o społeczeństwie II Rzeczpospolitej, a zwłaszcza o jego elitach kościelnych, politycznych i intelektualnych. To wszystko sprawia, że omawiana książka powinna zainteresować nie tylko badaczy dziejów Lublina i Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, ale wszystkich zainteresowanych dziejami II Rzeczpospolitej. Trzeba podkreślić, że omawiana książka przynosi liczne, nieznane dotąd fakty dotyczące schyłkowego okresu II Rzeczpospolitej, zwłaszcza w zakresie panujących wówczas stosunków polityczno-społecznych. Wyjątkowe walory merytoryczne edytowanego tekstu, mnogość niekonwencjonalnych charakterystyk i relacji, sprawiają, że Zapiski można też uznać za skarbnicę cennych przyczynków do biografii wielu postaci z życia publicznego II Rzeczpospolitej (m.in.: Józef Beck, Antoni Chaciński, bp Marian L. Fulman, kard. August Hlond, Janusz Jędrzejewicz, kard. Aleksander Kakowski, Stanisław W. Kasznica, ks. Władysław Lewandowicz, Ignacy Mościcki, Józef Piłsudski, Walery Sławek, ks. Bronisław Żongołłowicz) oraz dziejów KUL (m.in.: Leon Białkowski, Ignacy Czuma, ks. Piotr Kremer, ks. Józef Kruszyński, Witold Krzyżanowski, ks. Józef Pastuszka, Stanisław Stroński, Czesław Strzeszewski, ks. Jan Wiślicki, o. Jacek Woroniecki).

Edward Gigilewicz