W „Encyklopedii 100-lecia KUL” zawierającej hasła o osobach, instytucjach, kierunkach i wydarzeniach związanych z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim Jana Pawła II możemy przeczytać, że urodzona w Lublinie znana poetka Julia Hartwig ukończyła naszą Alma Mater. Czy rzeczywiście tak było?

Rodzina Hartwigów zasłużyła się dla Lublina głównie za sprawą ojca Julii – Ludwika, na pięczęci którego widniał napis: „Fotograf Uniwersytetu Lubelskiego”, oraz jej brata – Edwarda, również związanego z fotografią. Julia Hartwig urodziła się 14 sierpnia 1921 r. jako piąte, najmłodsze dziecko w rodzinie. Uczęszczała do szkoły podstawowej mieszczącej się tuż przy lubelskiej katedrze. W wieku dziesięciu lat straciła matkę, Marię Biriukow, z pochodzenia Rosjankę. W 1936 r. zadebiutowała w międzyszkolnym lubelskim piśmie literackim „W Słońce”. Recenzentem jednego z jej pierwszych utworów był Józef Czechowicz, który zresztą przyjaźnił się z Edwardem Hartwigiem. W 1939 r. Julia uzyskała maturę w Gimnazjum im. Unii Lubelskiej w Lublinie, gdzie zetknęła się z Anną Kamieńską, Hanną Malewską i Anną Szterfinkiel. Po wybuchu drugiej wojny światowej krótko przebywała w majątku Stróża, gdzie uczyła dzieci właścicieli dworu, a następnie wyjechala do Warszawy. Była kurierką Szarych Szeregów i uczestniczką podziemnego życia kulturalnego. W 1944 r., zagrożona aresztowaniem przez gestapo, uciekła z Warszawy i ukrywała się w nadleśnictwie Świdnik. Po wojnie wróciła do Lublina, lecz nie mogąc odnaleźć się w zniszczonym rodzinnym mieście, szybko wyjechała do Krakowa, a następnie do Łodzi – ówczesnego zagłębia wydawnictw i literatów. Tam wyszła za Zygmunta Kałużyńskiego, ale małżeństwo nie trwało długo. W 1947 r. otrzymała stypendium rządu francuskiego i przez trzy lata studiowała w Paryżu klasyczną i współczesną literaturę francuską. Pracowała tam również jako urzędniczka w dziale kulturalnym polskiej ambasady. Po powrocie do kraju aż do śmierci związana była z Warszawą. Pierwszy zbiór reportaży zatytułowany Niedalekie podróże wydała w 1954 r. Dwa lata później ukazał się jej debiutancki tomik poezji pt. Pożegnania. Wiersze i artykuły publikowała w takich pismach jak „Kwartalnik Artystyczny”, „Tygodnik Powszechny”, „Więź”, „Na Głos”, „Nowe Książki”, „Odrodzenie”. Była autorką słuchowisk Polskiego Radia (1952–1969), a także opowiadań i powieści dla dzieci i młodzieży. W sumie wydała ponad dwadzieścia tomików poezji, wiele szkiców, esejów i reportaży, dzienników podróży, utworów dla dzieci i młodzieży, a także dwie monografie. Styl jej utworów można określić mianem powściągliwego optymizmu, opartego o realistyczną wizję świata – zdystansowanego zarówno wobec nagłych porywów emocji, jak i katastroficznych wizji. Wyraźny wpływ na jej pisarstwo miały literatura francuska i amerykańska, którą tłumaczyła na język polski, m.in. twórczość Blaise’a Cendrarsa, Guillaume’a Apollinaire’a, Allena Ginsberga i Williama Carlosa Williamsa. W latach 1970–1974 przebywała w Stanach Zjednoczonych, gdzie przez jeden semestr prowadziła wykłady ze sztuki pisania na prywatnym uniwersytecie w Des Moines oraz wygłosiła kilka odczytów o literaturze polskiej na Uniwersytecie Ottawskim w Kanadzie.

Julia Hartwig była laureatką Nagrody Polskiego PEN Clubu im. J. Parandowskiego (2009), nagrody „Dzieło życia” za całokształt twórczości w XII edycji Nagrody Norwida (2013) oraz Nagrody Poetyckiej im. Wisławy Szymborskiej (2014 – za tomik poezji Zapisane), a sześciokrotnie nominowano ją do Nagrody Literackiej „Nike”. Od 2015 r. była czynną członkinią Polskiej Akademii Umiejętności. Należała do Związku Literatów Polskich (1945–1983), Polskiego Pen-Clubu (od 1956), NSZZ „Solidarność” (1986–1991), Stowarzyszenia Pisarzy Polskich (od 1989). W 2009 r. została honorową obywatelką miasta Lublina, a w 2015 – doktorem honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Odznaczona została Krzyżem Oficerskim (1997) oraz Krzyżem Wielkim (2011) Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005) oraz Krzyżem Kawalerskim (2007) i Krzyżem Oficerskim (2016) Legii Honorowej. Była żoną pisarza i tłumacza oraz działacza społecznego i politycznego Andrzeja Międzyrzeckiego (wspólnie wydali m.in. antologię poezji amerykańskiej, kilka książek dla dzieci i niektóre tłumaczenia). Zmarła podczas pobytu u córki w Stanach Zjednoczonych. Pochowana została na Starych Powązkach w Warszawie.

Wróćmy do pytania postawionego w tytule: Czy Julia Hartwig była absolwentką KUL? We wspomnieniach poetki czytamy, że była studentką konspiracyjnego Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie wróciła po wojnie, gdy tylko uczelnia otworzyła podwoje. O studiach na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim czytamy w Dzienniku co następuje: „W roku 1945 [powinno być: 1944] wznowiona została działalność Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zapisałam się tam zaraz i przez kilka miesięcy uczęszczałam na wykłady profesora Juliusza Kleinera, u którego pisałam pracę o Józefie Czechowiczu. Przyjął ją życzliwie, uprzedzając mnie jednak, że nie jest mocny w poezji współczesnej” [J. Hartwig, Dziennik, Kraków 2011].

W Archiwum KUL-u znajduje się teczka personalna Julii Hartwig, która rzuca nieco światła na wykształcenie pisarki. Z wypełnionej przez nią 15 lutego 1945 r. karty rejestracyjnej wynika, że w czasie wojny zaliczyła w Warszawie trzy lata polonistyki i rok filozofii, a na KUL zapisała się na dwie filologie – czwarty rok polskiej i pierwszy francuskiej. W aktach nie ma jednak informacji o złożonych egzaminach, a nawet numeru indeksu. Do dokumentów załączone jest zaświadczenie o otrzymaniu świadectwa dojrzałości, sporządzone na kawałku niemieckiego druku urzędowego, co jest kolejnym przykładem, jak wielki był deficyt papieru w Lublinie pod koniec 1944 r. Wszystko wskazuje na to, że Julia Hartwig studiowała na KUL-u tylko kilka miesięcy. We wspomnieniach pisarki czytamy bowiem: „Kiedy Uniwersytet Warszawski zorganizował się na powrót i tymczasowo rozpoczął działalność w Krakowie, postanowiłam dołączyć do niego jako dawna studentka tej uczelni działającej w podziemiu” [J. Hartwig, Dziennik, Kraków 2011].

W 1947 r. Julia Hartwig ponownie starała się o przyjęcie na KUL, o czym świadczy wystosowana do Komisji Imatrykulacyjnej prośba o przyjęcie w poczet studentów Wydziału Humanistycznego do grupy filologii polskiej i francuskiej. Zaskakująca jest jednak data tego podania – 3 listopada – ponieważ pisarka mieszkała wówczas w Paryżu. Kwestia ta wymaga dalszych badań. Interesujący jest jednak dołączony do podania przebieg dotychczasowych studiów. Otóż w październiku 1942 r. Hartwig została przyjęta na drugi rok polonistyki konspiracyjnego Uniwersytetu Warszawskiego. Rok pierwszy zaliczono jej na podstawie trzech pomyślnie zdanych egzaminów u Władysława Tatarkiewicza (z historii filozofii), Witolda Doroszewskiego (z gramatyki opisowej języka polskiego) i Stanisława Słońskiego (z gramatyki staro-cerkiewno-słowiańskiej). Jednocześnie w 1943 r. zapisała się na pierwszy rok wydziału filozoficznego UW i uczęszczała na zajęcia z logiki, prakseologii i filozofii kultury. W kwietniu 1944 r. jednak musiała wyjechać z Warszawy i przerwać studia.

Studenckie lata Julii Hartwig wymagają dalszej kwerendy, ale na podstawie wyżej wymienionych źródeł można stwierdzić, że studentką KUL była ona tylko przez kilka miesięcy i z całą pewnością nie była absolwentką Uniwersytetu.

Bibliografia:

Archiwum Uniwersyteckie KUL, teczka Julii Hartwig.

Giemza L., Hartwig Julia, [w:] Encyklopedia 100-lecia KUL, t. 1, red. E. Gigilewicz, Lublin 2018, s. 314.

Hartwig J., Zaułek Hartwigów, Lublin 2006.

Honorowi Obywatele Lublina, http://web.archive.org/web/20150624154308/http://lublin.eu:80/Honorowi_Obywatele_Lublina-1-100-2-210.html [dostęp: 28.02.2020].

Janas T., Życie to podróż, to ocean..., https://kultura.poznan.pl/mim/kultura/news/ksiazki,c,18/zycie-to-podroz-to-ocean,77633.html [dostęp: 28.02.2020].

Julia Hartwig doktorem honorowym UAM, https://www.poznan.pl/mim/info/news/julia-hartwig-doktorem-honorowym-uam,77779.html [dostęp: 28.02.2020].

Julia Hartwig-Międzyrzecka. Nekrolog, http://nekrologi.wyborcza.pl/0,11,,400595,Julia-Hartwig-Mi%C4%99dzyrzecka-nekrolog.html [dostęp: 28.02.2020].

Rocznik Polskiej Akademii Umiejętności. Rok 2015/2016, red. S. Biliński, Kraków 2016.

Życie to podróż, to ocean. Z Julią Hartwig rozmawia Artur Cieślar, Poznań 2014.

dr Paulina Byzdra-Kusz