Urodził się 9 lutego 1932 r. w Warszewce w powiecie płockim, w robotniczej rodzinie Czesława i Zofii z Kołczyńskich. Na początku drugiej wojny światowej, gdy tereny te zostały włączone do Rzeszy i wysiedlano z nich Polaków, dom opuściła także rodzina Zwolskich. Niedługo potem w szpitalu w Płocku zmarł ojciec. W dokumentach nie zachowały się informacje, gdzie Edward Zwolski spędził wojnę, być może w Warszawie. W jej czasie uczył się w domu, a od 1945 r. w gimnazjum im. Stanisława Małachowskiego w Płocku. Do matury, którą zdał w 1950 r. w Gdyni, pozostawał na utrzymaniu dziesięć lat starszej siostry Ireny, pracownicy biurowej w Przedsiębiorstwie Spedycji Międzynarodowej „C. Hartwig” w Gdyni. Następnie studiował historię i filologię klasyczną na Wydziale Nauk Humanistycznych KUL. Na studiach dorywczo pracował w bibliotekach zakładowych KUL, pobierał także stypendium naukowe. Mieszkał na stancji na lubelskim Czechowie. 31 stycznia 1955 r. obronił pracę magisterską z historii pt. „Rzymska poezja złotego wieku na usługach propagandy Augusta”, napisanej pod kierunkiem dra Jana Stanisława Łosia. Około dekadę później opublikował ją w formie artykułu. Kolejną pracę magisterską pt. „Marek Wellejusz Paterkulus, wstęp i przekład”, tym razem z filologii klasycznej, obronił 21 grudnia 1955 r. Jej promotorem była dr Leokadia Małunowicz. Jak stwierdził Jan Stanisław Łoś, jego jedyny uczeń pisał językiem pięknym i przejrzystym.

1 stycznia 1956 r. Edward Zwolski podjął pracę jako nauczyciel w SP nr 12 w Gdyni, a od 1 listopada 1956 r. prowadził na KUL-u ćwiczenia z języka łacińskiego jako prace zlecone, połączone z wymogiem pisania pracy doktorskiej. W kolejnym roku akademickim zatrudniony został jako asystent prof. Łosia przy Katedrze Historii Starożytnej. Zwolski prowadził wówczas także ćwiczenia na filologii klasycznej. 14 sierpnia 1957 r. w Częstochowie zawarł związek małżeński z koleżanką ze studiów, Zuzanną Teresą Nędzą, z którą miał córkę Jolantę Helenę (ur. 2 marca 1959 r.). W październiku 1958 r., korzystając z bezpłatnego urlopu, rozpoczął studia na Uniwersytecie Rzymskim. Mieszkał tam przy Via dei Barbieri 22A, pobierając dwa stypendia: rządu włoskiego, jakim dysponowała ambasada włoska w Warszawie oraz Fundacji im. Ignacego Paderewskiego (USA). By się utrzymać udzielał także korepetycji z greki. 9 lipca 1960 r. obronił doktorat napisany pod kierunkiem prof. Margherity Guarducci pt. „Sulla costiturione politica di Argos” („O konstytucji politycznej Argos”). Następnie, przez rok akademicki 1960/61 bawił na Uniwersytecie Eberharda Karola w Tybindze w RFN, gdzie studiował pod okiem prof. Josepha Vogta. Powstał tam artykuł pt. Helena, matka Konstantyna Wielkiego… W międzyczasie wyjeżdżał też do British Museum i British Library w Londynie. 31 marca 1961 r., wobec niestawienia się Zwolskiego do pracy na KUL-u, władze rozwiązały z nim umowę. Od 1 września 1961 r. zatrudniono go jednak ponownie jako starszego asystenta przy Katedrze Historii Starożytnej. Prowadził ćwiczenia z historii starożytnej, łaciny i greki. Został też członkiem TN KUL. W roku akademickim 1962/63 poza wyżej wymienionymi prowadził także zajęcia z łaciny średniowiecznej i nowożytnej oraz lektorat z języka hiszpańskiego oraz kurs włoskiego dla młodych pracowników naukowych KUL-u. Zwolski znał wiele języków zarówno martwych (łacinę, grekę, sanskryt, hebrajski, staroceltycki, staroirański) jak i nowożytnych (włoski, hiszpański, angielski, francuski, niemiecki, rosyjski). Biegłość w posługiwaniu się nimi zawdzięczał licznym zagranicznym podróżom.

W kwietniu 1964 r. przez trzy tygodnie zwiedzał Azję Centralną, natomiast pierwszy semestr roku akademickiego 1964/65 spędził we Francji. Ponieważ stopień doktora nadany we Włoszech nie był uznawany na polskich uczelniach, Edward Zwolski w czerwcu 1963 r. otworzył przewód doktorski na Uniwersytecie Warszawskim. Pod kierunkiem prof. Izy Bieżuńskiej-Małowist, do której uczęszczał na seminarium od 1962 r., poprawił i rozszerzył pracę włoską, nadając jej tytuł „Ustrój państwowy w starożytnym Argos”. Stopień doktora uzyskał 5 stycznia 1965 r. na UW. W związku z tym, od drugiego semestru tegoż roku akademickiego, awansował na stanowisku adiunkta, z możliwością prowadzenia wykładów.

Od 1969 r. rozpoczął pracę nad habilitacją – materiały do niej zbierał m.in. na uniwersytecie w Nijmegen w Holandii. Przez pierwszy semestr roku 1969/70 przebywał tam na płatnym urlopie naukowym. Zdarzało się, że po kilkanaście godzin dziennie pracował w bibliotece Katolickiego Uniwersytetu w Lowanium. W lutym 1970 r. wyjechał do Paryża, by kontynuować prace i nawiązać kontakt ze specjalistą z zakresu historii greckiej, prof. Louisa Robertem, do którego został skierowany przez swą promotor, prof. Bieżuńską-Małowist. Uczęszczał tam jego wykłady i seminarium, a także do Ecoles des Hautes Etudes na dwa seminaria – z epigrafii i numizmatyki greckiej. Korzystał z biblioteki de l`Ecole Normale Superieure, zaglądał też na Sorbonę. Semestr zimowy 1970/71 spędził w Rzymie, korzystając z oferty tamtejszych bibliotek i muzeów. Choć zagraniczne kwerendy niezaprzeczalnie podnosiły kwalifikacje naukowe Edwarda Zwolskiego, to jego częsta nieobecność na uniwersytecie była dla niektórych przedstawicieli władz uczelni solą w oku. Pracę habilitacyjną starożytnik rozpoczął w 1971 r., znów pod kierunkiem prof. Izy Bieżuńskiej-Małowist. Od połowy lutego do końca października 1975 r. doszlifowywał ją i tłumaczył na francuski na zagranicznym stypendium przy Instytucie Katolickim w Paryżu, ponieważ recenzentem dysertacji „Choreia. Muza i bóstwo w religii greckiej” (wyd. 1978) był profesor Pierre Leveque. Kolokwium habilitacyjne pt. „Taniec sakralny w Grecji” odbyło się w języku francuskim, przed komisją złożona z prof. prof. I. Bieżuńskiej-Małowist, P. Leveque i M. Plezi. 6 grudnia 1975 r. Rada Wydziału Nauk Historycznych UW nadała Edwardowi Zwolskiemu stopień naukowy doktora habilitowanego nauk humanistycznych w zakresie historii starożytnej. 5 lipca 1976 r. stopień ten został zatwierdzony przez Centralną Komisję Kwalifikacyjną do Spraw Kadr Naukowych. Stanowisko docenta badacz otrzymał 1 czerwca 1977 r., a kierownictwo nad Katedrą Historii Starożytnej objął w grudniu 1977 r. Studenci, zafascynowani jego osobą i opowieściami o starożytnej kulturze tłumnie uczęszczali na jego wykłady z pogranicza literatury, historii sztuki, teologii i filozofii. Nie stawiał ocen niedostatecznych, ponieważ uważał, że wstyd płynący z niewiedzy jest wystarczający. Oto opinia władz dziekańskich na jego temat pochodząca z lat 90.: „Prowadzone przez niego wykłady, o charakterze wybitnie monograficznym i zajęcia dydaktyczne są oryginalne, cieszą się wielkim zainteresowaniem studentów. Jego zdolność uczenia samodzielności myślenia zasługuje na szczególne uznanie jako wartość znacząca w dydaktyce uniwersyteckiej.” Aby zachęcić studentów do pisania prac magisterskich dotyczących antyku, dwukrotnie (1981, 1984) zorganizował objazdy naukowe po Italii. W sumie wykształcił 9 magistrantów, m.in. Piotra Kochanka i Lecha Trzcionkowskiego.

Od 1977 r. do 1984 r. cyklicznie już, zwłaszcza w okresie przerwy wakacyjnej, przebywał na zagranicznych stypendiach pracując w uniwersyteckich bibliotekach, najczęściej w Lowanium, ale także i w Paryżu, Rzymie, Mediolanie i Monachium. 21 listopada 1992 r. Edward Zwolski otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego przy Katedrze Historii Starożytnej KUL. Szczególnie interesowało go zarówno zagadnienie greckiej religii, tekstu Starego Testamentu oraz duchowości chrześcijańskiej, jak i ustroju, polityki i ideologii państw antycznych. Był autorem trzech książek, prawie 30 artykułów z tematyki historii starożytnej, 26 haseł do „Encyklopedii Katolickiej” dotyczących tej materii, przekładów książek i artykułów współczesnych autorów, m.in. B. Bravo, S. Runcimana, W.F. Albrighta, A. Parrota. Zwolski tłumaczył także dzieła starożytnych: Platona, Marka Aureliusza, Horacego, księgę ST „Pieśń nad Pieśniami”, oraz klasyków literatury nowożytnej: Szekspira i Dantego.

Edward Zwolski był także współzałożycielem NSZZ „Solidarność” na KUL-u, a w trakcie stanu wojennego organizował pomoc dla osób internowanych i ich bliskich. Od lat 60. zajmował z rodziną służbowe mieszkanie, początkowo przy ul. Chopina, następnie przy ul. Sławińskiego (dziś Niecałej). Zmarł 19 września 1997 r. w podwarszawskim Konstancinie po długiej i ciężkiej chorobie. Pochowany jest na cmentarzu przy ul. Lipowej w Lublinie, nieopodal grobu swego mistrza, Stanisława Łosia.

Bibliografia:

Archiwum Uniwersyteckie KUL, Referat Personalny, Akta osobowe pracowników, Zwolski Edward, A-559; Archiwum Uniwersyteckie KUL, Wydział Nauk Humanistycznych, Akta osobowe Studentów, Zwolski Edward, H-11593; K. Gębura, Leipomena. Okruchy warsztatu historyka kultury antycznej, Siedlce 2001, s. 93–101; S. Klemczak, Słowo o Edwardzie Zwolskim (1932-1997), „Principia” 1997, nr 18/19, s. 304–307; P. Kochanek, Prof. dr hab. Edward Zwolski – droga intelektualnego rozwoju i dorobek naukowo-literacki, „Vox Patrum” 2013, R. 33, t. 59, s. 591–606; L. Trzcionkowski, Edward Zwolski (9 II 1932–19 IX 1997), „Zeszyty Naukowe KUL” 1999, R. 42, nr 1-2/165-166, s. 235–244; A. Wielopolska, Widzieć i rozumieć: Edward Zwolski (1932–1997), „Rzeczpospolita” 1998, nr 43, s. 24.

https://teatrnn.pl/leksykon/artykuly/edward-zwolski-1932-1997/

http://nasionadlanasion.blogspot.com/2011/02/krzysztofa-gebury-wspomnienie-o.html

Fot. ze zbiorów AU KUL (1955)

Paulina Byzdra-Kusz