Ksiądz Ireneusz Pawlak urodził się 22 marca 1935 r. we Wrześni jako syn Jana i Marii z d. Drobniak. Od dzieciństwa interesował się muzyką, dlatego też w 1942 r. zaczął pobierać lekcje gry na skrzypcach, a od 1949 r. – na fortepianie. Uczęszczał do Publicznej Powszechnej Szkoły nr 1 (1945-1949) oraz do Liceum Ogólnokształcącego (1949-1953) w rodzinnym mieście. W obu placówkach śpiewał w szkolnym chórze. Ponadto w okresie nauki licealnej był członkiem podwójnego kwartetu męskiego.

W 1953 r. zgłosił się do Prymasowskiego Wyższego Seminarium Duchownego w Gnieźnie. Nie został tam przyjęty z powodu słabego stanu zdrowia, więc znalazł pracę jako referent transportu w Powiatowym Związku Gminnych Spółdzielni we Wrześni. Rok później rozpoczął filozoficzno-teologiczne studia seminaryjne w Gnieźnie. Wykładowcą muzyki był tam ks. Stanisław Tłoczyński, który na trzecim roku studiów odkrył zdolności muzyczne alumna Pawlaka i włączył go do tzw. supercholi, która wspomagała głosy męskie w chórze katedralnym. Ponadto zaproponował mu kontynuację gry na skrzypcach za symboliczną opłatą. Kleryk Pawlak został też mianowany przez władze seminaryjne tzw. kantorem, którego obowiązkiem było prowadzenie śpiewu w kaplicy i dyrygowanie scholą. Od początku nauki śpiewał w scholi gregoriańskiej oraz grał na skrzypcach w orkiestrze seminaryjnej. Ponadto ks. Władysław Zientarski, dyrygent scholi, zabierał go na różne uroczystości (np. poświęcenie kościołów czy konsekracje biskupów), jako współwykonawcę śpiewów gregoriańskich. Przez jeden rok był także organistą seminaryjnym. Od października do grudnia 1959 r. prowadził Chór Prymasowski, po śmierci ks. Tłoczyńskiego.

Ireneusz Pawlak przyjął święcenia kapłańskie 12 czerwca 1960 r. w kościele parafialnym we Wrześni z rąk biskupa Jana Czerniaka. Dzień później na jego prymicji śpiewał Chór Prymasowski z Gniezna. W następnym miesiącu został mianowany wikariuszem parafii w Pleszewie, ale już po kolejnych dwóch został skierowany na studia specjalistyczne w Instytucie Muzykologii Kościelnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Ukończył je w 1964 r., kiedy na podstawie pracy pt. Analiza paleograficzno-muzyczna graduału klarysek gnieźnieńskich z 1418 roku, napisanej pod kierunkiem ks. prof. Hieronima Feichta, uzyskał magisterium oraz licencjat kościelny. Następnie prowadził tam zajęcia zlecone z repertuaru gregoriańskiego i kształcenia słuchu.

W 1965 r. powrócił do Gniezna, gdzie objął kierownictwo Chóru Prymasowskiego i został wykładowcą muzyki w tamtejszym seminarium duchownym. Prowadził także chór klerycki, scholę chłopięcą i dziewczęcą (za którą odpowiadał organista Antoni Kowalicki) oraz międzyzakonną dla sióstr.

Od dnia 1 października 1970 r. został zatrudniony jako asystent w Instytucie Muzykologii Kościelnej i powrócił do Lublina. W 1974 r. założył zespół Schola Gregoriana KUL, który prowadził do 2002 r. Występował z nią m.in. na VI Conventus Internationalis Musicae Sacrae w Salzburgu w 1974 r., VII Festiwalu Musica Antiqua Europea Orientalis w Bydgoszczy w 1985 r. czy IV Międzynarodowym Festiwalu Muzyki Sakralnej „Gaude Mater” w Częstochowie w 1994 r. W 1992 r. nagrał z nią w Lublinie kasetę z nowopowstałymi śpiewami liturgicznymi w języku polskim, której celem było upowszechnienie repertuaru ze Śpiewnika Liturgicznego, wydanego rok wcześniej w środowisku kulowskim. W 1984 r., jako kierownik muzyczny, przy współpracy członków scholi i alumnów WDS w Lublinie, wystawił sztukę pt. Ordo Passionis et Resurrectionis w reżyserii W. Sulisza. Kontynuując pracę naukową, w 1976 r. uzyskał stopień doktora, na podstawie pracy pt. Śpiewy „Alleluja” zawarte w graduale Macieja Drzewickiego z 1536 r. i ich znaczenie dla określenia tradycji chorałowej przyjętej w katedrze gnieźnieńskiej w pierwszej połowie XVI wieku, napisanej pod kierunkiem ks. dr. hab. Karola Mrowca. Rok później został adiunktem. W 1989 r. uzyskał habilitację na podstawie dorobku naukowego oraz rozprawy pt. Graduały piotrkowskie jako przekaz chorału gregoriańskiego w Polsce po Soborze Trydenckim. W 1995 r. został zatrudniony na stanowisku profesora KUL. Na podstawie książki pt. Muzyka liturgiczna po Soborze Watykańskim II uzyskał tytuł profesora, zatwierdzony przez Centralną Komisję do spraw Stopni i Tytułów Naukowych oraz przyznany przez Senat Akademicki KUL w 2001 r. i rok później został zatrudniony na takim stanowisku. Warto podkreślić, że był ostatnim profesorem na KUL, któremu tytuł ten – zgodnie z przedwojenną tradycją –nadał Senat. Obecnie są oni mianowani przez prezydenta RP. W latach 1989-1991 i 2003-2005 był kierownikiem Instytutu Muzykologii Kościelnej (w 1991 r. przemianowanego na Instytut Muzykologii), a w latach 1990-2007 kierował Katedrą Chorału Gregoriańskiego (przekształconą później w Katedrę Monodii Liturgicznej). Prowadził dla studentów muzykologii wykłady kursoryczne (forma chorałów gregoriańskiego, repertuar gregoriański, prawodawstawo muzyki kościelnej, historia muzyki antyku i średniowiecza, metodologia badań nad monodią liturgiczną, krytyka literatury muzykologicznej), wykłady monograficzne (repertuar gregorioański w polskich śpiewnikach katolickich po Soborze Watykańskim II, źródła badań nad chorałem gregoriańskim, muzyka w Missale Romanum, muzyka w Liturgii Godzin po Soborze Watykańskim II, muzyka w sakramentach i sakramentaliach po Soborze Watykańskim II), ćwiczenia (chironomia – dyrygentura gregoriańska, repertuar gregoriański, praktyka muzyczno-liturgiczna, solfeż, emisja głosu i czytanie partytur), a także seminaria magisterskie i doktoranckie (46 wypromowanych magistrów i 12 doktorów). Zainicjował powstanie szkoły odnowy muzyki liturgicznej, której kontynuatorami są liczni absolwenci kulowskiej muzykologii. Pierwszym etapem badawczym są tam gruntowne studia teoretyczne (źródła, historia, analiza, prawodawstwo), następnie budowanie twórczości muzycznej (kompozycje) oraz określenie profesjonalizmu wykonywania muzyki (kantor, psałterzysta, schola, chór, zespół instrumentalny itp.). Wygłosił także liczne referaty i wykłady gościnne, np. w Lublinie (1979, 1980, 2003, 2004), Olsztynie (1987), Gnieźnie (2000), Płocku (2001, 2007), Częstochowie (2002), Katowicach (2005), Kamieniu Śląskim–Opolu (1995), Łodzi–Łagiewnikach (2006), Gnieźnie (2012, 2013, 2014), Rzymie (1995) i Ružomberku (2006, 2010).

W latach 1990-1992 ks. Ireneusz Pawlak wykładał chorał gregoriański na Wydziale Organów i Fortepianu Akademii Muzycznej w Warszawie, a w latach 2001-2007 był profesorem w Katedrze Sztuki Muzycznej Uniwersytetu Katolickiego w Ružomberku na Słowacji.

Główne kierunki jego badań koncentrowały się na chorale gregoriańskim w Polsce po Soborze Trydenckim, monodią w katedrze gnieźnieńskiej od średniowiecza do współczesności oraz odnową muzyki liturgicznej w Polsce po zakończeniu Soborze Watykańskim II. To ostatnie zbiegło się z ukończeniem studiów muzykologicznych przez ks. I. Pawlaka. Zakończenie prac soborowych i odnowa liturgii zrodziło potrzebę powstania nowych śpiewów w języku polskim. Stało się to inspiracją do skomponowania przez niego wielu utworów, w duchu posoborowej reformy, inspirowanych przede wszystkim chorałem gregoriańskim: m.in. trzech cyklów mszalnych (z których ten drugi wkrótce stał się jednym z najpopularniejszych stosowanych w polskich kościołach, a ostatni był pięciogłosowym opracowaniem na chór i lud), sekwencji wielkanocnej Niech w święto radosne paschalnej ofiary, pieśni (np. Bliskie jest Królestwo Boże, opracowanie hymnu Radośnie Panu hymn śpiewajmy czy skomponowanie i opracowanie wielu śpiewów na uwielbienie po komunii św.), melodii psalmów responsoryjnych i innych. Jako naukowiec często zabierał głos w sprawach reformy liturgii po Soborze Watykańskim II. Brał też udział jako ekspert w pracach redakcyjnych posoborowych ksiąg liturgicznych. Niektóre skomponowane przez niego melodie śpiewów zostały włączone do Mszału Rzymskiego dla diecezji polskich z 1986 r., Zbioru Mszy o Najświętszej Maryi Pannie z 1998 r. czy Obrzędów pogrzebu z 1978 i 1995 r. Był jednym z redaktorów Śpiewnika Liturgicznego (1991), zatwierdzonego przez Konferencję Episkopatu Polski do użytku podczas liturgii. Kierunki jego badań ukazuje również trzytomowe wydawnictwo, zawierające najważniejsze jego teksty (De musica sacra in Polonia. Quaestiones selectae).

Ksiądz Ireneusz Pawlak od 1977 r. był członkiem Towarzystwa Naukowego KUL, od 1978 r. członkiem zwyczajnym Sekcji Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich (1988-1991 – wiceprezes, a także wiceprezes Oddziału Lubelskiego), od 2003 r. Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, od 2000 r. członkiem Consociatio Internationalis Musicae Sacrae oraz Stowarzyszenia Polskich Muzyków Kościelnych (2000-2007 – prezes, a po przejściu na emeryturę jego prezes honorowy). W latach 1970-1995 był członkiem Podkomisji Episkopatu Polski do spraw Muzyki Kościelnej, a w latach 2003-2006 członkiem Komitetu Nauk Teologicznych Polskiej Akademii Nauk. W 2003 r. został odznaczony przez kard. Józefa Glempa „Srebrną Piszczałką”, a w 2014 r. – Medalem Stowarzyszenia Polskich Muzyków Kościelnych Per musicam ad fidem, którego wręczenie odbyło się podczas XV Zjazdu SPMK oraz na zakończenie jubileuszu 100-lecia istnienia Chóru Prymasowskiego w Gnieźnie i dokonał tego abp. Wojciech Polak. Z okazji tego jubileuszu przyjął także Dyplom Uznania Za szczególne zasługi w upowszechnianiu kultury muzycznej, przyznany przez Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego prof. Małgorzatę Omilanowską.

Ks. Ireneusz Pawlak prowadził także działalność duszpasterską. Był dochodzącym kapelanem sióstr zmartwychwstanek w Lublinie (1971-1988), od 1977 r. sióstr urszulanek w Pniewach (wygłosił tam trzy serie rekolekcji, prawie co roku sprawował celebry na Boże Narodzenie i Triduum Paschalne), a także dorywczo u sióstr karmelitanek bosych w Kodniu. Wygłosił również trzy serie rekolekcji dla Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża w Laskach i Żułowie.

Ksiądz profesor Ireneusz Pawlak zmarł 15 lipca 2020 r. w szpitalu w Lubartowie. Msza żałobna miała miejsce w kościele akademickim KUL 17 lipca, a msza i obrzęd pogrzebowy odbyły się następnego dnia we Wrześni. Tam też, na cmentarzu w grobowcu rodzinnym, zostało złożone jego ciało.

Bibliografia:

Dudek M., Kompozytorzy Lublina i Lubelszczyzny 1918-2010, Lublin 2010, s. 212-217.

Pawlak I., De musica sacra in Polonia. Quaestiones selectae, t. I-III, red. i opr. S. Garnczarski, Tarnów 2013, 2015.

Sobczak D., Ksiądz profesor dr hab. Ireneusz Pawlak – życie w służbie liturgii i muzyki, w: Cantare amantis est. Wieloautorska monografia naukowa z okazji 80. urodzin ks. prof. dr. hab. Ireneusza Pawlaka, red. W. Hudek, P. Wiśniewski, Lublin 2005, s. 31-37.

Sobczak D., Bibliografia prac ks. prof. dr. hab. Ireneusza Pawlaka, w: Cantare amantis est. Wieloautorska monografia naukowa z okazji 80. urodzin ks. prof. dr. hab. Ireneusza Pawlaka, red. W. Hudek, P. Wiśniewski, Lublin 2005, s. 38-52.

Wiśniewski P., Pawlak Ireneusz, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, t. II, red. E. Gigilewicz i in., Lublin 2018, s. 169-170 [tam bibliografia przedmiotowa].

https://www.kul.pl/odszedl-do-pana-ks-prof-ireneusz-pawlak,art_91071.html

https://lublin.gosc.pl/doc/6411236.Zmarl-ks-prof-Ireneusz-Pawlak

https://ekai.pl/msza-zalobna-za-ks-prof-ireneusza-pawlaka/

https://www.kul.pl/odszedl-do-pana-sp-ksiadz-profesor-ireneusz-pawlak,art_91074.html

http://www.bu.kul.pl/ks-ireneusz-pawlak-1935-2020,art_91261.html

https://www.youtube.com/watch?v=Ewcbw2urJ84&feature=youtu.be

Grzegorz Misiura