Urodził się 6 czerwca 1905 r. w Urzędowie k. Kraśnika w chłopskiej rodzinie Wojciecha i Agnieszki z Krasińskich. Po ukończeniu szkoły elementarnej w Urzędowie, w latach 1915–1921 kontynuował edukację w gimnazjum im. Kanclerza Jana Zamojskiego w Janowie Lubelskim. Mając 15 lat wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Rok później wstąpił do Seminarium Duchownego w Lublinie, które ukończył pięć lat później. Na święcenia kapłańskie z powodu zbyt młodego wieku musiał poczekać jeszcze rok. Przyjął je 8 grudnia 1927 r., w uroczystość Niepokalanego Poczęcia NMP z rąk lubelskiego biskupa pomocniczego Adolfa Józefa Jełowickiego. W czasie nauki seminaryjnej odbył kurs nauk filozoficzno-teologicznych. Szczególnie mocno zainteresował się jednak prawem kanonicznym. 1 października 1926 r. jako subdiakon rozpoczął studia na Uniwersytecie Lubelskim na kierunku prawo kanoniczne. Uczestniczył w zajęciach ks. Gommaire’a Michielsa, ks. Jana Rotha, ks. Jana Wiślickiego, ks. Henryka Insandowskiego, ks. Antoniego Szymańskiego oraz ks. Piotra Kałwy. 13 grudnia 1928 r. ks. Surdacki zdobył stopień licencjata prawa kanonicznego. Kontynuował studia, by pod koniec czerwca 1930 r. otrzymać stopień doktora prawa kanonicznego na podstawie dysertacji Praca duszpasterska według pokodeksowych synodów diecezjalnych w Polsce. Jej promotorem był ks. prof. P. Kałwa, późniejszy biskup lubelski.

W latach 1930–1931 pracował jako wikariusz w katedrze lubelskiej, w latach 1932–1939 został rektorem kościoła pod wezwaniem św. Jozafata w Lublinie. Jednocześnie od 1932 r. sprawował funkcję dyrektora Akcji Katolickiej na obszarze diecezji lubelskiej, urządzając jej siedzibę dwa lata później w zlikwidowanym Instytucie Misyjnym przy ul. Zielonej. Równolegle do zajęć duszpasterskich podejmował działalność edukacyjną. Głosił wykłady, pisał artykuły, m.in. na temat przyczyn i skutków rozszerzania się idei komunizmu na Lubelszczyźnie. Wnioski ze swoich przemyśleń na tematy społeczne publikował, podobnie jak sprawozdania z działalności Akcji Katolickiej, w „Wiadomościach Diecezjalnych Lubelskich”.

W roku akademickim 1937/38 prowadził wykłady zlecone poświęcone Akcji Katolickiej na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych oraz Wydziale Nauk Humanistycznych KUL. W 1937 r. był prelegentem podczas kilkudniowych „Uniwersyteckich Wykładów dla Duchowieństwa”, prowadzonych dorocznie na KUL w celu podnoszenia poziomu intelektualnego księży i zapoznawania ich z aktualnymi problemami życia społecznego i nauk teologicznych. W 1938 r. brał udział w Kongresie Eucharystycznym w Budapeszcie. Ks. Surdacki sprawował funkcje urzędnicze w Sądzie Biskupim: od listopada 1939 r. do kwietnia 1941 r. był promotorem sprawiedliwości dla spraw małżeńskich, a we wrześniu i październiku 1940 r. notariuszem Sądu I i II instancji.

W czasie wojny po internowaniu biskupa lubelskiego Mariana Fulmana, ks. Surdacki otrzymał od niego nominację na stanowisko wikariusza generalnego diecezji. Realizował swe zadania pozostając w podziemiu. Zgodę władz okupacyjnych na legalną działalność otrzymał w marcu 1940 r. na skutek wizyty w Watykanie Joachima von Ribbentropa. Wtedy też powrócił do mieszkania przy ul. Zielonej. Ponieważ budynki kurii pozostawały zajęte przez Niemców, zorganizował nową siedzibę kurii przy świątyni rektoralnej pw. Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej, popularnie zwanej kościołem powizytkowskim. Dostosował funkcjonowanie diecezji do nowych okupacyjnych warunków, negocjował z Niemcami możliwości utrzymania świątyń w rękach katolików, zwolnienia uwięzionych duchownych, a także otwarcia seminarium duchownego. Brał aktywny udział w ratowaniu Żydów. Od września 1939 roku do października 1940 roku był członkiem Miejskiego Komitetu Społecznego. W maju 1940 r. wydał ważne rozporządzenie regulujące funkcjonowanie administracji wewnątrzkościelnej oraz praktyki duszpasterskiej w wojennej rzeczywistości, np. procesji Bożego Ciała, głoszenia homilii, katechizacji dzieci pierwszokomunijnych i celebrowania pogrzebów. Ks. Surdacki był znany ze swego nieprzejednanego stanowiska wobec tych kapłanów, którzy uchylali się od głoszenia kazań i przeprowadzania charytatywnych zbiórek w obawie przed reakcją Niemców. Wydaje się, że niechęć części lubelskiego duchowieństwa wobec surowego wikariusza generalnego doprowadziła do uknucia intrygi, w wyniku której Surdacki stracił to stanowisko. 31 października 1940 r. pozbawiono go pełnionej funkcji, zarzucając mu  przekroczenie uprawnień administracyjnych.

Od końca 1940 r. ks. Surdacki, mając więcej wolnego czasu, współuczestniczył w organizowaniu tajnego nauczania na KUL, organizowanego przez  rektora ks. A. Szymańskiego. Zajęcia prowadzone przez absolwentów KUL w jego mieszkaniu miały na celu umożliwić ukończenie studiów słuchaczom IV roku prawa i ekonomii. Trwało to zaledwie trzy miesiące, od stycznia do kwietnia 1941 r., tj. do aresztowania duchownego przez Niemców pod zarzutem współpracy z organizacjami konspiracyjnymi oraz pomoc Żydom. Spędził krótki czas w więzieniu na Zamku Lubelskim, skąd następnie został przewieziony do obozu w Oświęcimiu. Kuria natychmiast podjęła starania o jego uwolnienie. Jeszcze w tym samy miesiącu przekazano informację o jego śmierci. Oficjalną przyczyną śmierci ks. Surdackiego, która nastąpiła 30 kwietnia 1941 roku, było nieleczone zapalenie ucha.

Bibliografia:

Archiwum Uniwersyteckie KUL, Akta osobowe studentów, Ks. Surdacki Zygmunt, PK 1395; Bzdyrak G., Pracownicy i absolwenci Wydziału Prawa Kanonicznego KUL w lubelskim sądownictwie kościelnym podczas okupacji niemieckiej, „Roczniki Nauk Prawnych” 2015, t. 15, z. 4, s. 91–111; Dąbrowski C., KUL w latach hitlerowskiej okupacji, „Życie i Myśl” 1968, R. 18, nr 10(172), s. 70–79; Goliński Z., Biskupi i kapłani Lubelszczyzny w szponach Gestapo, Lublin 1946, s. 183–187; Karolewicz G., Nauczyciele akademiccy KUL w okresie międzywojennym, t. II, Lublin 1994, s. 217–218; Kiper D., Surdacki Zygmunt ks., [w:] Encyklopedia katolicka, t. 18, red. E. Gigilewicz, Lublin 2013, kol. 1219; Kiper D., Surdacki Zygmunt ks., [w:] Encyklopedia 100-lecia, t. 2, red. E. Gigilewicz, Lublin 2018, s. 418; Łosowska A., Wierny syn ojczyzny naszej. Ksiądz Prałat Jan Poddębniak (1907-1994), Lublin 2020; Marczewski J.R., Surdacki Zygmunt (1905–1941), [w:] Polski słownik biograficzny, t. 45, red. A. Romanowski, Kraków 2008, s. 636–637; Słowikowski M., Gehenna lubelskiej inteligencji, [w:] Wspomnienia więźniów Zamku Lubelskiego 1939-1944, wybór i oprac. J. Chmielak, J. Gajowniczek, M. Gąszczyk, Z. Murawska-Gryń, E. Rosiak, Warszawa 1984; Stępniak J., Mąż zaufania – Ksiądz Zygmunt Surdacki (*1905 † 1941), [w:] W duchu i prawdzie. Wybrane sylwetki kościoła lubelskiego (1805–2005), red. H. Misztal, Lublin 2005.

Daniel Kiper

Fot. https://gokurzedow.pl/u/gzu09/32.htm