Marian Franciszek Jaworski (1926-2020)

Uniwersytet / Historia / Ośrodek Badań nad Dziejami KUL / Znani Absolwenci / J-Ł

Marian Franciszek Jaworski (1926-2020)

Urodził się 21 sierpnia 1926 r. we Lwowie w rodzinie Wincentego i Stanisławy z d. Łastawieckiej. Uczęszczał do szkoły podstawowej (1933-1939) i średniej we Lwowie (1939-1941). W 1945 roku złożył egzamin dojrzałości w XVI Szkole Średniej we Lwowie, które zweryfikowało następnie Liceum Ogólnokształcące w Sopocie (1957). W 1945 wstąpił do Wyższego Seminarium Duchownego, przeniesionego w tym samym roku do Kalwarii Zebrzydowskiej. W 1950 r. ukończył studia teologiczno-filozoficzne, które zostały formalnie zatwierdzone na Wydziale Teologicznym UJ. Tytuł magistra otrzymał na podstawie pracy Metoda kulturalno-historyczna w etnologii Wilhelma Schmidta, napisanej u prof. K. Klosaka. Po przyjęciu 25 czerwca 1950 r. święceń kapłańskich w Kalwarii Zebrzydowskiej został wikariuszem w Baszni Dolnej k. Lubaczowa. Od 1951 r. kontynuował studia na Wydziale Teologicznym UJ, gdzie w 1952 uzyskał stopień doktora teologii za dysertację Rozwój poglądów Józefa Geysera na zasadę przyczynowości (Lublin 1958). Następnie został skierowany do pracy duszpasterskiej w Poroninie. W 1953 r. równocześnie podjął studia na Wydziale Filozofii KUL. Po zaliczeniu dwóch lat studiów filozoficznych w seminarium został przyjęty na 3 rok studiów filozofii chrześcijańskiej. W 1954 roku obronił magisterium pt. Wartość prób aprioryczno-racjonalnego dowodzenia zasady przyczynowości u Józefa Geysera, a w 1955 uzyskał doktorat filozofii na podstawie rozprawy Arystotelesowska i tomistyczna teoria przyczyny sprawczej na tle pojęcia bytu (Lublin 1958), której promotorem był o. Mieczysław A. Krąpiec (30 maja 2008 r. odbyła się na KUL uroczystość odnowienia tego doktoratu).

W 1955 r. rozpoczął pracę dydaktyczną w Studium Filozoficzno-Teologicznym oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej (obecnie WSD oo. Bernardynów), wykładając teodyceę, psychologię oraz historię filozofii starożytnej i średniowiecznej. W latach 1956-1958 pełnił funkcję kapelana abp. Eugeniusza Baziaka. Zapraszany wówczas na KUL, nie mógł podjąć pracy ze względu na obowiązki w diecezji krakowskiej. W kolejnych latach (1961-1967) dojeżdżał do Lubina z wykładami, prowadząc wykład: Elementy filozofii religii na ówczesnym Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej czy etykę dla studentów WNH. W 1962 r. otrzymał stanowisko zastępcy profesora na Wydziale Teologicznym w Krakowie. W latach 1965-1976 wykładał filozofię na ATK w Warszawie, gdzie jako docent kierował Katedrą Filozofii Religii (1967-1974). Tam też habilitował się w 1966 r. na podstawie pracy Religijne poznanie Boga według Romano Guardiniego. Studium analityczno-krytyczne (Warszawa 1967). W 1967 r. został profesorem nadzwyczajnym, a w 1976 zwyczajnym. W latach 1974-1981 pełnił obowiązki dziekana Papieskiego Wydziału Teologicznego w Krakowie (do 1974 r. Wydział Teologiczny w Krakowie). Został pierwszym rektorem (1982-1988) ustanowionej 8 XII 1981 r. przez pap. Jana Pawła II, na mocy motu proprio Beata Hedvigis, PAT w Krakowie (w miejsce Papieskiego Wydziału Teologicznego; od 2009 r. UPJP II w Krakowie). Prowadził także zajęcia w seminariach diecezjalnych i zakonnych, m.in.: Kolegium Filozoficzno-Teologicznym oo. Dominikanów w Krakowie, WSD w Częstochowie, WSD w Krakowie oraz na Ignatianum i uniwersytetach zagranicznych (m.in. w Grazu, Wiedniu, Paryżu, Monachium).

Sakrę biskupią przyjął 21 V 1984 r. i został mianowany arcybiskupem archidiecezji lwowskiej z siedzibą w Lubaczowie (tytul. Lambesi), w której pełnił funkcję administratora apostolskiego. Dnia 16 I 1991 r. otrzymał prekonizację na arcybiskupstwo lwowskie, a ingres do katedry Wniebowzięcia NMP we Lwowie odbył się 18 maja tegoż roku. Przejął prace organizacyjne w nowo utworzonym seminarium duchownym we Lwowie oraz przeprowadził synod archidiecezjalny. Po reaktywacji diecezji łuckiej w latach 1996-1998 był jej administratorem apostolskim i jednocześnie od 1997 r. pełnił funkcję rektora w Metropolitalnym WSD we Lwowie-Brzuchowicach, które sam reaktywował. Od 1998 r. należał do kongresu kardynalskiego (przez 3 lata był kardynałem in pectore). Organizował też wizyty św. Jana Pawła II w Lubaczowie, Lwowie i Brzuchowicach. Dnia 21 lutego 2001 r. uzyskał kardynalat (kościół tytularny San Sisto), zostając pierwszym kardynałem obrządku łacińskiego we Lwowie. Z urzędu metropolity lwowskiego zrezygnował 21 października 2008 r.

Działalność naukowa Jaworskiego dotyczyła głównie zagadnień filozofii religii i antropologii filozoficzno-teologicznej oraz metafizyki. Formułując suwerenną wizję filozofowania, zespala osiągnięcia metodologiczne i materialne tomizmu oraz „fenomenologii realistycznej”. Fundamentalnym przedmiotem własnej działalności badawczej czyni „doświadczenie religijne”, „świadomość religijną”, akcentując pierwotne (naturalne) doświadczenie w świecie tego, co się określa mianem „Święte”, „Inne”, „Tajemnicze”. Wskazuje na różne etapy i przejawy tego doświadczenia. Według niego pierwszym zadaniem filozofii religii jest ujęcie i opisanie tego, co bezpośrednio dane w doświadczeniu religijnym, w religijnej świadomości. Następny etap to wykrycie i interpretacja danych historycznych analogicznych struktur powszechnych i praw oraz rozumiejące ujęcie istoty – sensu egzystencji religijnej. Opis fenomenologiczny i ustalenie istoty religii domaga się od filozofa etapu transfenomenologicznego – metafizycznego, podejmującego problem prawdy i wartości religii. Zespalając metafizyczne ujęcie Boga z Jego ujęciem jako osobowego „Ty”, „Boga Zbawiciela”, Jaworski stara się znieść antynomię – „Bóg filozofii” czy „Bóg religii”. Z tego zakresu opublikował m.in.: Byt. Zagadnienia metafizyki tomistycznej (ze S. Swieżawskim, Lublin 1961), Dowody na istnienia Boga a fenomen religii („Analecta Cracoviensia” 2(1970), s. 53-80), Prądy filozoficzne u podstaw nowej teologii (tamże 7(1975), s. 522-536), Metafizyka (Kraków 1998), U podstaw antropologii teologicznej. W nawiązaniu do antropologii Karola Wojtyły – Jana Pawła II („Ethos” 11(1998), nr 1-2, s. 23-30), Religia a filozofia. Przyczynek do problematyki źródła religii (RF 47(1999), z. 2, s. 161-167), Czym jest filozofia religii („Więź” 45(2002), nr 12, s. 71-76), Antropologiczne podstawy modlitwy. Studium filozoficzno-religijne („Studia Philosophiae Christianae” 51(2015), nr 1, s. 5-15), Koncepcja antropologii filozoficznej w ujęciu kardynała Karola Wojtyły. Próba odczytania w oparciu o studium „Osoba i czyn” (w: Wokół antropologii Karola Wojtyły, red. A. Maryniarczyk i in., Lublin 2016, s. 103-125). Nadto jest współredaktorem prac: Teologia a antropologia. Kongres Teologów Polskich, 21-23 IX 1971 (z S. Kubisiem, Kraków 1971), Encyklika Ojca Świętego Jana Pawła II – O Bożym Miłosierdziu „Dives in misericordia”. Tekst i komentarz (z S. Grzybkiem, Kraków 1981), Chrześcijaństwo a kultura polska. V Kongres Teologów Polskich, Lublin 14-16 IX 1983 (z S. Kubisiem, Lublin 1988). Jego wybrane artykuły zostały wydane jako Pisma z filozofii religii („Studia z Filozofii Boga, Religii i Człowieka” 2(2002), s. 79-318) oraz Wybór pism filozoficznych (red. K. Mikucki, Olecko 2003). Ogółem Jego dorobek piśmienniczy obejmuje około 300 pozycji.

Organizował oraz brał udział w licznych kongresach i sympozjach naukowych: Sympozjum Filozofii Boga (Warszawa, 1969, 1972), Kongres Teologów Polskich (Lublin, 1971, 1983), Sympozjum Hermeneutyki Teologicznej (Kraków, 1973), Międzynarodowy Kongres Tomistyczny (Rzym, 1974), Sympozjum „Nowa teologia” (Kraków, 1974), Sympozjum Filozoficzne (Kirchberg, 1985), Międzynarodowy Kongres Skotystyczny (Kraków, 1986), Międzynarodowy Kongres Tomistyczny „De anima” (Rzym, 1986).

Był sekretarzem Sekcji Profesorów Filozofii w Polsce oraz należał do Kolegium Rektorów Szkół Wyższych. Jest członkiem TN KUL, Polskiego Towarzystwa Teologicznego oraz oddziału krakowskiego Polskiego Towarzystwa Filozoficznego. Od 1967 r. zasiadał w Podkomisji ds. Studiów. W 1970 r. został sekretarzem Komisji ds. Nauki Katolickiej, a w latach 1973-1989 Rady Naukowej Episkopatu Polski. W latach 1992-2008 przewodniczył Konferencji Episkopatu Ukrainy. Od 1997 r. sprawował urząd konsultora Kongregacji ds. Wychowania Katolickiego, w 1999 wszedł w skład Prezydium Papieskiej Rady ds. Rodziny.

W 1974 r. otrzymał godność kanonika gremialnego kapituły archidiecezjalnej w Lubaczowie, a w 1976 prałata domowego. Otrzymał doktoraty honoris causa: Ruhr-Universität w Bochum (1985), UKSW (2002), PAT w Krakowie (2006) oraz Polskiego Towarzystwa Teologicznego (2009). Został odznaczony medalem „Bene Merenti” PAT (1996), orderami Księcia Jarosława Mądrego (2002, 2006), orderem Polonia Restituta (2008), medalem „Bene Merenti” Polskiego Towarzystwa Teologicznego (2009), Orderem Orła Białego (2017). Otrzymał honorowe obywatelstwo Lubaczowa (1996), Krakowa (2006) i Puszczykowa (2013).

Po rezygnacji był rezydentem w archidiecezji krakowskiej. Zmarł w Krakowie 5 września 2020. Spoczywa w kaplicy Matki Bożej Kalwaryjskiej w Sanktuarium Matki Boskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej. 11 września 2021 odsłonięto w katedrze lwowskiej tablicę pamiątkową kard. Jaworskiego.

Bibliografia: AU KUL, Akta osobowe studentów, F-14685; RP, A-666; KUL-50, s. 173, 199, 276; P. Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce (w latach 965-1999). Słownik biograficzny, Warszawa 1992, 2000², s. 179; S. Janeczek, Filozofia na KUL. Nurty, osoby, idee, Lublin 1998, s. 86, 89, 160; K.R. Prokop, Biskupi Kościoła katolickiego w III Rzeczypospolitej, Kraków 1998, s. 57-58; Współcześni uczeni polscy. Słownik biograficzny, t. II, red. J. Kapuścik, Warszawa 1999, s. 184; Złota księga nauki polskiej, Gliwice 1999, s. 114-115; A., Z. Judyccy, Polonia. Słownik biograficzny, Warszawa 2000, s. 124-125; K.R. Prokop, Polscy kardynałowie, Kraków 2001, s. 383-398; M. Fijołek, Jaworski Marian, w: Encyklopedia 100-lecia, t. I, red. E. Gigilewicz i in., Lublin 2018, s. 433-434; S. Szczepaniak, Problem filozofii religii w pismach Mariana Jaworskiego, „Studia z Filozofii Boga, Religii i Człowieka”, 2(2002), s. 11-77; Z.J. Zdybicka, JE Marian Kard. Jaworski, „Przegląd Uniwersytecki”, 20(2008), nr 4, s. 22-25; taż, EFP, t. I, s. 593-595; K. Mikucki, Ksiądz kardynał Marian Jaworski. Działalność naukowa, zarys filozofii oraz niektóre aspekty relacji pomiędzy filozofią a teologią, „Zeszyty Historyczno-Teologiczne”, 19(2013), s. 187-243; Prof. dr hab. Marian kard. Jaworski, „Summarium”, t. 49(2020), s. 101-102.