Urodził się 30 września 1921 r. w Starym Bieruniu k. Katowic, jako szóste dziecko w górniczej rodzinie Franciszka i Jadwigi z d. Kocurek. Po ukończeniu szkoły podstawowej, od 1934 r. kształcił się w NSD Księży Sercanów w Krakowie-Płaszowie, a w 1937 r. wstąpił do tegoż zgromadzenia. Po odbyciu nowicjatu w Felsztynie (obecnie Skeliwka we lwowskim obw., Ukraina) w 1938 r. złożył pierwsze śluby zakonne, a w czasie okupacji uczył się filozofii w Studium Ojców Reformatów i teologii u Ojców Franciszkanów w Krakowie. Śluby wieczyste złożył 22 września 1941 r., a święcenia kapłańskie przyjął 8 lipca 1945 r. z rąk biskupa pomocniczego krakowskiego Stanisława Rosponda. Następnie rozpoczął studia teologiczne na UJ (przerwane ze względu na zły stan zdrowia i pobyt w Sanatorium Akademickim w Zakopanem), otrzymując w 1948 r. magisterium. Następnie studiował teologię fundamentalną na Wydziale Teologii KUL. Uzyskał licencjat kanoniczny po przedłożeniu pracy Hierarchia kościelna u Klemensa Rzymskiego. Kontynuował na KUL specjalistyczne studia z apologetyki, i w 1954 r. uzyskał doktorat na podstawie rozprawy Urząd Nauczycielski w Kościele pierwotnym, napisanej pod kierunkiem ks. prof. Bolesława Radomskiego.

Równocześnie w latach 1952-1958 był wykładowcą i rektorem WSD Księży Sercanów w Tarnowie, a 1956-1962 kierownikiem – utworzonego z jego inicjatywy – Studium Teologicznego w Krakowie. Działalność naukowo-dydaktyczną w KUL zapoczątkował w 1958 r. podejmując wykłady zlecone z teologii fundamentalnej, a od 1964 r. był adiunktem w Katedrze Eklezjologii Fundamentalnej. Habilitował się w 1968 r. na podstawie dorobku naukowego i przedłożonej rozprawy Via notarum we współczesnej eklezjologii apologetycznej. W latach 1968-1969 przebywał na stypendium naukowym w Katolickim Uniwersytecie w Leuven (Belgia). Kierował Sekcją Teologii Porównawczej (1970-1975, którą dzięki jego staraniom przekształcono w Instytut Ekumeniczny) oraz Katedrą Eklezjologii Fundamentalnej KUL (1972-1991). W latach 1972-1974 był prodziekanem Wydziału Teologii KUL i jednocześnie od 1973 r. wykładowcą Papieskiego Fakultetu Teologicznego we Wrocławiu. Ponadto wykładał na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (od 2010 Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie) oraz w WSD Księży Sercanów w Stadnikach. W 1980 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1989 r. – zwyczajnego. Pod jego kierunkiem powstało 16 prac doktorskich i ponad 40 magisterskich.

Ks. Nagy przyjmował wiele odpowiedzialnych zadań mających duże znaczenie dla jakości funkcjonowania uczelni i jej rozwoju. Podczas VIII Kongresu Międzynarodowej Federacji Uniwersytetów Katolickich (FIUC) obradującego w 1969 r. w Kinszasie reprezentował KUL. Konsultował i był kierownikiem działu ekumenicznego Encyklopedii katolickiej (równocześnie autorem haseł do tomów I-VII) oraz członkiem kolegium redakcyjnego „Roczników Teologiczno-Kanonicznych KUL”. Poza pracą dydaktyczną pełnił wiele funkcji administracyjnych. Przewodniczył Senackiej Komisji Stypendialnej, współtworzył Senacką Komisję ds. Młodzieży (został jej pierwszym przewodniczącym), był także kuratorem Męskiego Domu Akademickiego KUL. W 2. połowie 60. lat XX w. był kuratorem Koła Naukowego Teologów studentów KUL, które przy jego poparciu zainicjowało – cieszące się dużym zainteresowaniem – Tygodnie Eklezjologiczne. Współtworzył Instytut Jana Pawła II i do 2007 r., przewodniczył jego Radzie Naukowej. Ponadto odegrał znaczącą rolę w powstaniu i rozwoju polskiej wersji Międzynarodowego Przeglądu Teologicznego „Communio”.

Mając na celu ożywienie lubelskiego środowiska naukowego inicjował konferencje i wykłady z udziałem naukowców zagranicznych reprezentujących różnorodne środowiska teologiczne i ekumeniczne. Wśród wielu wybitnych naukowców na jego zaproszenie do Lublina przybyli m.in.: 1971 – Nikos Nissiotis (dyrektor Instytutu Ekumenicznego w Bossey koło Genewy), 1972 – Jean Jérôme Hamer (prefekt Kongregacji ds. Instytutów Życia Konsekrowanego i Stowarzyszeń Życia Apostolskiego), 1974 – Antonio María Javierre Ortas (rektor Papieskiego Athenaeum Salezjańskiego w Rzymie, a następnie sekretarz watykańskiej Kongregacji Edukacji Katolickiej), Johannes Curt Theodor Althausen (kierownik Instytutu Misyjnego i Ekumenicznego w Berlinie), 1975 – Christopher Richard Lowe (przewodniczący Międzynarodowej Wspólnoty Ekumenicznej – International Ecumenical Fellowship).

Jego zainteresowania naukowe początkowo skoncentrowały się na myśli Soboru Watykańskiego II, m.in. na konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium i dekrecie o ekumenizmie Unitatis redintegratio. Po czym skierował uwagę na eklezjologię i apologię chrześcijaństwa oraz teologię fundamentalną. Opublikował kilkanaście publikacji książkowych oraz ponad 250 artykułów naukowych i popularnonaukowych. Wśród jego opracowań książkowych należy wymienić m.in.: Skrypt z teologii fundamentalnej dla słuchaczy Studium Teologicznego w Stadnikach (Stadniki 1975), pierwszy w Polsce podręcznik eklezjologii – Chrystus w Kościele. Zarys eklezjologii fundamentalnej (Wrocław 1982; ros. wersja: Католическая Церковь. Богословские обоснования, Rzym – Lublin 1994), Kościół na drogach jedności (Wrocław 1985), Na progu trzeciego tysiąclecia (Częstochowa 1996), Problem człowieka problemem Boga (Lublin 2006), Aby żyć prawdziwą nadzieją. Encyklika »Spe salvi« Ojca Świętego Benedykta XVI (Kraków 2008), „Ty jesteś Piotr, czyli Skała, i na tej Skale zbuduję Kościół mój” (Mt 16,18): Studium o widzialnym Kościele (Częstochowa 2009), Europa krzyżem bogata. Od Golgoty do Strasburga (Kraków 2010), Krzyż polski – 2: Przybytek Pański (Kraków 2011).

Szczególne miejsce w życiu kard. Nagy’ego miała osoba Karola Wojtyły – papieża Jana Pawła II, z którym zaprzyjaźnił się od początku swojej pracy na KUL w Lublinie i później stale współpracował. Stąd był jednocześnie znawcą i komentatorem dorobku Jana Pawła II oraz przybliżał jego myśli w książkach oraz artykułach popularnonaukowych (m.in. Papież z Krakowa. Szkice do pontyfikatu Jana Pawła II (Częstochowa 1997), Sumienie świata. Dwudziestolecie pontyfikatu polskiego Papieża (Kraków 1998), Ty jesteś Piotr. Srebrny jubileusz pontyfikatu Jana Pawła II (Kraków 2003), Jan Paweł II po odejściu do domu ojca (Warszawa 2007), Jestem z Wami! Przesłanie Jana Pawła II do Polaków (Częstochowa 2011), Świadkowie wielkiego papieża (Częstochowa 2011), Tak! Wielki . Czyn i osoba bł. Jana Pawła II (Kraków 2011)).

Ks. Nagy był także redaktorem i współredaktorem opracowań zbiorowych oraz autorem wielu artykułów i rozpraw w czasopismach popularnonaukowych i naukowych, m.in.: „Analecta Cracoviensia”, „Angelicum”, „Arka” [Kraków], „Ateneum Kapłańskie”, „Biblioteka Teologii Fundamentalnej”, „Biuletyn Ekumeniczny”, „Biuletyn Informacyjny KUL”, „Collectanea Theologica”, „Colloquium Salutis”, „Communio”, „Częstochowskie Studia Teologiczne”, „Ethos”, „Homo Meditans”, „Horyzonty Wychowania”, „Państwo i Społeczeństwo”, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego”, „Studia Paradyskie”, „Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne”, „Zeszyty Naukowe KUL”, „Znak” oraz wielu artykułów publicystycznych i wywiadów w periodykach. Ponadto ukazały się książki-wywiady z ks. prof. Stanisławem Nagym: Na drogach życia. Kardynał Stanisław Nagy w rozmowie z ks. Zbigniewem Morawcem SCJ (Kraków 2010; red. J. Lubieniecka) oraz Z myślą o moim Kościele. Ze Stanisławem Nagym rozmawia Ireneusz Skubiś (Częstochowa 2011).

Ks. prof. Stanisław Nagy aktywnie angażował się w życie Kościoła, szczególnie troszcząc się o dialog ekumeniczny w duchu nauczania Soboru Watykańskiego II. Współpracował z licznymi zagranicznymi ośrodkami naukowymi, głównie we Włoszech, Francji i Belgii. W latach 1973-1974 był członkiem Komisji Mieszanej Katolicko-Luterańskiej powołanej przez Watykański Sekretariat do spraw Jedności Chrześcijan i Światową Federację Luterańską. Został przewodniczącym (1983-1989) Sekcji Wykładowców Teologii Fundamentalnej przy Komisji Episkopatu do spraw nauki. Wówczas to organizował doroczne zjazdy członków sekcji (m.in. w 1985 r. we Wrocławiu). Z nominacji papieża Jana Pawła II pracował przez dwie kadencje (1986-1996), jako rzeczywisty członek w Międzynarodowej Komisji Teologicznej a w 1985 i 1991 r. uczestniczył w charakterze eksperta w Synodach Biskupów w Rzymie.

W swoich publikacjach i nauczaniu duszpasterskim kard. Nagy podejmował aktualne zagadnienia dotyczące problemów współczesnego świata. Ostrzegał przed ograniczaniem i negowaniem prawa religii chrześcijańskiej do udziału w życiu społecznym. Przewidywał wzrost tendencji do pozbawiania człowieka wolności, krzewienia agnostycznego relatywizmu, utylitaryzmu oraz panseksualizmu. Według niego te niebezpieczeństwa w konsekwencji uniemożliwiają i blokują możliwość poznania prawdy, a nawet prowadzą do odrzucenia praw człowieka do godnego życia i naturalnej śmierci. W swoim przekazie bezustannie bronił podstawowych praw osoby ludzkiej oraz jej godności i jednocześnie zwracał uwagę, że bez chrześcijaństwa Europa wchodzi w okres głębokiej dekadencji.

Za wyjątkowe zasługi – teologa myśliciela trwającego w służbie Kościołowi powszechnemu – został powołany do grona Kolegium Kardynałów. 7 października 2003 r. został mianowany arcybiskupem tytularnym Hólaru (Islandia). Święceń biskupich udzielił mu 13 października 2003 r. w bazylice św. Stanisława i św. Wacława na Wawelu ks. kard. Franciszek Antoni Macharski, a 21 października podczas uroczystego konsystorza na placu św. Piotra w Rzymie został podniesiony przez papieża Jana Pawła II do godności kardynała diakona. 25 stycznia 2004 r. objął swój kościół tytularny w Rzymie – Santa Maria della Scala. Tym samym został włączony do grona najwybitniejszych współczesnych teologów (m.in. obok Hansa Ursa von Balthazara, Yvesa Marie-Josepha Congara, Jeana-Guinole-Marie Daniélou, obdarowanych także tą najwyższą godnością kościelną). W 2007 r. otrzymał Medal za Zasługi dla KUL, a w 2008 r. odznaczono go Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. W 2009 r. uzyskał tytuł doctora honoris causa Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu, a w 2012 r. nastąpiło uroczyste odnowienie jego doktoratu na KUL. W tym samym roku został również uhonorowany Złotą Odznaką za Zasługi dla Województwa Śląskiego.

Zmarł 5 czerwca 2013 r. w Krakowie. Jego pogrzeb odbył się 11 czerwca w Sanktuarium św. Jana Pawła II w Krakowie-Łagiewnikach. Kardynał Nagy został pochowany obok kard. Andrzeja Marii Deskura w krypcie sanktuarium, znajdującego się na terenie Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się” w Krakowie.

Bibliografia: L. Górka, S.J. Koza, Ks. prof. dr hab. Stanisław Nagy SCJ. Chronologiczny wykaz publikacji 1959-2000, w: W służbie jedności chrześcijan. Instytut Ekumeniczny KUL 1983-2001, red. L. Górka, S.J. Koza, Lublin 2002, s. 221-238; Z. Krzyszowski, Nagy Stanisław, w: Leksykon teologii fundamentalnej, red. M. Rusecki, K. Kaucha, I.S. Ledwoń, J. Mastej, Lublin-Kraków 2002, s. 826-827; G. Pisarek, Ksiądz Stanisław Nagy – pierwszy sercański kardynał, w: Uwierzyliśmy miłości – 75 lat obecności Zgromadzenia Księży Sercanów w Polsce 1928-2003. Księga jubileuszowa, red. G. Pisarek, Kraków 2004, s. 155-158; Kardynał profesor Stanisław Nagy SCJ doktor Honoris Causa Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu, Wrocław – Kraków, 10 maja 2009 roku, red. A. Nowicki, G. Sokołowski, Wrocław 2009; J. Sosnowska, Kardynał polskich serc. Ks. kard. prof. Stanisław Nagy SCJ 1921-2013, Kraków 2013; M.R. Górniak, Nagy Stanisław Kazimierz, w: Słownik biograficzny miasta Lublina, t. IV, red. P. Jusiak, M. Sioma, J. Ternes, Lublin 2014, s. 173-177 (bibliografia); Zeszyty biograficzne duchowieństwa katolickiego na Śląsku XIX-XX wieku – 4, red. D. Bednarski; Katowice 2017, s. 111-112; I.S. Ledwoń, Badania teologicznoreligijne w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II, „Roczniki Teologiczne” 65 (2018), z. 9, s. 117-130; M. Rusecki, Nagy Stanisław, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, t. II, red. nacz. E. Gigilewicz, Lublin 2018, s. 94-95.

Monika Polska, Stanisław Nagy (1921-2013) – sylwetka i publikacje, w: stanislaw-nagy-1921-2013-sylwetka-i-publikacje,art_49267.html

Marek Robert Górniak