W dniu 18 maja 2024 r. minęło 90 lat od powstania Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Jest to instytucja komplementarna w stosunku do Uczelni, powołana do prowadzenia badań i wydawania publikacji swoich członków. Są nimi przede wszystkim pracownicy naukowi KUL.

Początki instytucji zbiegły się z inauguracją kadencji rektorskiej ks. Antoniego Szymańskiego, wybranego w grudniu 1933 r. Już 31 stycznia 1934 r. Senat Akademicki KUL powołał do życia Towarzystwo Naukowe KUL. Przystąpiono więc do jego organizacji. W następnym miesiącu przygotowano jego statut i razem z pismem, z prośbą o rejestrację, wysłano do wojewody lubelskiego. Odpowiedź nadeszła pod koniec maja. Informowano w niej, że 18 maja tego roku stowarzyszenie pod nazwą „Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” zostało wpisane pod numerem 34. do rejestru stowarzyszeń i związków Urzędu Wojewódzkiego w Lublinie. Zatwierdzono także jego statut. Data ta jest fundamentalna w dziejach Towarzystwa, uznawana za początek jego działalności. Warto też dodać, że jeden z jego członków, późniejszy święty, obchodził wówczas 14 urodziny…

Zgodnie z § 34. statutu TN KUL Rektor KUL zwołał na 8 czerwca jego walne zebranie organizacyjne. Uczestnikami byli profesorowie, którzy w lutym podpisali się na podaniu o rejestrację. Należało wówczas wybrać Zarząd oraz powołać pierwsze wydziały naukowe. Obecnych na zebraniu 15 profesorów stało się członkami założycielami Towarzystwa. Pierwszy Zarząd tworzyli: ks. Antoni Szymański – prezes, Mieczysław Popławski – sekretarz generalny, Leon Białkowski, Witold Krzyżanowski, o. Hubert Hoemaeker OFMCap. i o. Gommar Michiels OFMCap. – czterej członkowie. Powołano też jako jednostki naukowe: Wydział Teologiczno-Kanoniczny, Wydział Nauk Społecznych oraz Wydział Historyczno-Filozoficzny. Po przerwie wakacyjnej miały miejsce pierwsze zebrania administracyjne nowych wydziałów, na których wybrano ich zarządy. Przewodniczący wydziałów, według przytoczonego paragrafu statutu, dołączyli do Zarządu Towarzystwa: o. Jan Roth TJ – jako przewodniczący Wydziału Teologiczno-Kanonicznego i Henryk Jakubanis – jako przewodniczący Wydziału Historyczno-Filologicznego. Przewodniczącym Wydziału Nauk Społecznych został Witold Krzyżanowski, który już wcześniej został wybrany członkiem Zarządu. Pierwsze gremium kierownicze Towarzystwa Naukowego KUL liczyło zatem osiem osób.

Wydziały Towarzystwa odzwierciedlały strukturę Uniwersytetu: Wydział Teologiczno-Kanoniczny był dla teologów i kanonistów, Wydział Nauk Społecznych – dla prawników i ekonomistów, a Wydział Historyczno-Filologiczny – dla historyków, historyków sztuki, filologów i filozofów. Ten ostatni był najbardziej paralelny ze strukturą Uniwersytetu, ponieważ odpowiadał w całości Wydziałowi Nauk Humanistycznych. W 1952 r. wyodrębniono z niego – podobnie jak sześć lat wcześniej na Uniwersytecie – Wydział Filozoficzny. W 1990 r. Wydział Teologiczno-Kanoniczny został podzielony na Wydział Teologiczny (od 2008 r. Wydział Teologii) oraz Wydział Nauk Prawnych. Na wydziałach prowadzono wykłady i odczyty dla swoich członków oraz dyskusje naukowe.

W dniu 25 listopada 1934 r. odbyło się w Rektoracie pierwsze Walne Zebranie TN KUL. Na wnioski poszczególnych wydziałów powołano wówczas 21 nowych członków czynnych i korespondentów, wśród których był np. prof. Władysław Abraham ze Lwowa. Wśród zaproszonych gości znalazł się biskup lubelski Marian Leon Fulman, przedstawiciele miejscowych władz i społeczeństwa. Przewodniczącym zebrania został prezes ks. A. Szymański. W swoim sprawozdaniu L. Białkowski podkreślił, że Towarzystwo powstało w maju tego roku, a już pod jego szyldem ukazały się trzy pozycje wydawnicze. Następnie sekretarz generalny M. Popławski wygłosił referat pt. „Polityczna publicystyka w dobie Cezara”.

W ciągu 90 lat swojego istnienia Towarzystwo Naukowe KUL odegrało bardzo ważną rolę w krzewieniu nauki. Do wybuchu wojny wydało kilkadziesiąt prac naukowych. Po jej zakończeniu, w warunkach komunizmu, było ostoją dla pracowników naukowych KUL-u. Na wydziałach powoływano specjalistyczne komisje naukowe, zajmujące się wąskimi zagadnieniami, a także drukowano – mimo działań cenzury – kolejne prace naukowe. Powstały również czasopisma naukowe: „Roczniki Filozoficzne” (1948) „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” (1949; od 1990 jako „Roczniki Teologiczne”), „Roczniki Nauk Społecznych” (1949) i „Roczniki Humanistyczne” (1949). W czasach współczesnych, oprócz wymienionych kierunków naukowych, należy wspomnieć, że członkowie Towarzystwa otrzymują granty naukowe na prowadzenie swoich badań. Towarzystwo Naukowe KUL bierze ponadto udział w targach i promocjach swoich książek. Jest cenionym wydawcą publikacji naukowych, za co wielokrotnie było nagradzane na forach publicznych. W swoich szeregach miało i ma ponad 1000 wielu znakomitych naukowców z różnych dziedzin. Warto wymienić także niektórych duchownych, np. ks. Karola Wojtyłę / świętego papieża Jana Pawła II, błogosławionego prymasa Stefana Wyszyńskiego czy sługę Bożego ks. Franciszka Blachnickiego.

Bibliografia:

Archiwum TN KUL; J. Szymański, Dwadzieścia pięć lat Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, STNKUL 1960, nr 10, s. 5-116; E. Kopeć, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w: Katolicki Uniwersytet Lubelski. 50 lat istnienia i działalności, Lublin: TN KUL 1968, s. 41-44; G. Karolewicz, E. Wiśniowski, Zarys dziejów Towarzystwa naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, w: Księga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Praca zbiorowa wydana w rocznicę 50-lecia istnienia uczelni, red. S. Kunowski, W. Müller, M. Rechowicz, Z. Sułowski, A. Wojtkowski, Lublin: TN KUL 1969, s. 269-286; Z. Papierkowski, Towarzystwo Naukowe KUL od powstania do 1939 roku. Referat oparty na aktach Towarzystwa z tego okresu, „Summarium Societatis Scientiarum Catholicae Universitatis Lublinensis Ioannis Pauli II” 1974, nr 2(22), s. 69-73; Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, oprac. Z. Sułowski, D. Noskowska, w: Księga pamiątkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wkład w kulturę polską w latach 1968-1993, red. M. Rusecki, Lublin: RW KUL 1994, s. 665-675; A. Zonik, Scientiae et veritati. Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Studium historyczno-prawne, Lublin: TN KUL 2009; J. Kostek, A. Zonik, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, w: Encyklopedia katolicka, t. XIX, kol. 935-937; A. Eckmann, K. Wójcik, A. Żuk, Towarzystwo Naukowe KUL, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, t. II, red. E. Gigilewicz i in., Lublin: Wydawnictwo KUL 2018, s. 478-480; A. Eckmann, A. Żuk, O Towarzystwie Naukowym KUL na stulecie Uniwersytetu, „Summarium Societatis Scientiarum Catholicae Universitatis Lublinensis Ioannis Pauli II” 2018, nr 47(67), s. 7-19.

dr Grzegorz Misiura