Urodził się 16 lutego 1932 roku w Łomży, jako pierwsze dziecko Andrzeja i Stanisławy ze Stypułkowskich. Miał czworo rodzeństwa: Eligiusza, Iwonę, Marię i Andrzeja. Naukę  rozpoczął rok przed wojną w Szkole Powszechnej nr 4 w Łomży. Okupację sowiecką i niemiecką przeżył w Łomży, Ostrowi Mazowieckiej (1940-1941), a przełom roku 1944/45 w Jedwabnem. Za demonstracyjne nieprzyjęcie czerwonej chusty z rąk Jana i Marii Turlejskich wraz z kilkoma kolegami został relegowany ze szkoły. Następnie wraz z ojcem, przekroczywszy nielegalnie granicę sowiecko-niemiecką w Wojciechowicach koło Ostrołęki, przedostał się do Generalnej Guberni. Po ukończeniu w Ostrowi Mazowieckiej pod okupacją niemiecką trzeciej klasy, dalszą naukę kontynuował w Łomży na tajnych kompletach. Po uwolnieniu Łomży spod okupacji niemieckiej, w latach 1945-1950 uczył się w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Tadeusza Kościuszki, gdzie w 1950 roku zdał egzamin maturalny. W latach gimnazjalnych i licealnych czynny był w Sodalicji Mariańskiej jako jej diecezjalny sekretarz oraz w młodzieżowej strukturze Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, a także w harcerstwie łomżyńskim (do zlikwidowania przez władze komunistyczne w 1949), pełnił funkcję drużynowego 5 Drużyny Harcerskiej, a także był członkiem komendy hufca.

Za opozycyjną działalność polityczną w liceum nie otrzymał tzw. typowania na studia prawnicze w Toruniu, niezbędnego wtedy przy egzaminach na wyższe uczelnie państwowe. Wybrał Katolicki Uniwersytet Lubelski, ale ponieważ Wydział Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych władze państwowe już likwidowały, podjął w 1950 roku studia historyczne. Studia historyczne łączył przez trzy początkowe lata z filozoficznymi, a właściwie społecznymi, na tzw. wówczas sekcji filozofii praktycznej Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej. Górę wzięły jednak studia historyczne. Skupił uwagę na dziejach nowożytnych, a przedmiotem swych zainteresowań uczynił wiek XIX. Uczęszczał na seminaria profesorów: Aleksandra Kossowskiego, ks. Mariana Rechowicza, Andrzeja Wojtkowskiego, Henryka Zinsa, ks. Mieczysława Żywczyńskiego. Pod kierunkiem prof. A. Wojtkowskiego przygotował rozprawę pt. Florian Ceynowa i udział jego w wydarzeniach roku 1846 w Prusach Wschodnich i na Pomorzu, na podstawie której uzyskał w styczniu 1955 r. stopień magistra w zakresie historii. Egzamin magisterski zdał z wyróżnieniem i w tymże roku rozpoczął studia doktoranckie w KUL (nazywane wówczas aspiranturą naukową) uzyskując stypendium naukowe ufundowane przez ks. Ferdynanda Machaya, wybitnego społecznika, archiprezbitera Kościoła Mariackiego w Krakowie. W lutym 1955 rozpoczął prace w bibliotece Zakładu Historii, wcześniej pracował też jako stypendystę-bibliotekarz w Katedrze Filozofii Prawa.

W czasie studiów czynny był w życiu akademickim uczelni m.in. w „Bratniej Pomocy”, w Kole Historyków Studentów KUL (jako wiceprezes), w Polskim Towarzystwie Turystyczno-Krajoznawczym, a wraz z dr. Pawłem Czartoryskim, był współzałożycielem Akademickiego Koła PTTK w KUL (wybrany członkiem Zarządu Głównego, a następnie Głównego Sądu Koleżeńskiego PTTK). Kierował z mgr Wacławem Kruszewskim wakacyjnymi obozami sportowymi studentów KUL we Fromborku, organizował kursy i obozy żeglarskie oraz kajakowe.

Wziął czynny udział w wydarzeniach związanych z tzw. polskim październikiem 1956 r. Współprzewodniczył ogólnomiejskiemu wiecowi politycznemu w Lublinie. Po upadku komunistycznego ZMP, przejął z Wojciechem Górnym, Romanem Bojanowskim i Grzegorzem Lenartowskim będące dotąd pod patronatem ZMP na KUL Zrzeszenie Studentów Polskich (ZSP). Przyczynił się do tego, że w skład Rady Uczelnianej ZSP przy KUL weszli m.in. doktoranci i studiujący księża (w tym ks. Władysław Honkisz, ks. Ryszard Śliwiński, ks. Bohdan Bejze, później biskup, sufragan łódzki), sam zostając jej wiceprzewodniczącym i z jej ramienia członkiem Rady Naczelnej ZSP w Warszawie (1957-1960). Po przekształceniu ZSP w Socjalistyczne Zrzeszenie Studentów Polskich organizacja ta na KUL-u zaprzestała działalności.

Jesienią 1956 r. wraz z Karolem Głogowskim, Adamem Pleśnarem z Łodzi, Przemysławem Górnym z Warszawy i innymi należał do współzałożycieli Związku Młodych Demokratów i aż do jego rozwiązania przez władze administracyjne w styczniu 1957 r. był członkiem Zarządu Głównego ZMD, kierując jego ogniwem w Lublinie. W tym czasie nawiązał kontakt ze środowiskiem skupionym wokół miesięcznika „Więź”, redagowanego przez Tadeusza Mazowieckiego. Na łamach „Więzi” opublikował wiele rozpraw, m.in. jako pierwszy w kraju pisał o tzw. pakcie Ribbentrop-Mołotow z 23 VIII 1939 r.

W 1959 r. ukończył rozprawę doktorską, przygotowaną pod kierunkiem prof. Andrzeja Wojtkowskiego, pt. Ludność miejska Lubelskiego w akcji przedpowstaniowej 1861-1862 (Lublin 1961). Władze państwowe zabroniły w tym czasie przeprowadzania przewodów doktorskich na Wydziale Nauk Humanistycznych. W zaistniałej sytuacji prof. Stefan Kieniewicz zgodził się być promotorem rozprawy w Uniwersytecie Warszawskim. W czasie przenoszenia przewodu doktorskiego z KUL na UW R. Bender podjął zaoczne studia na Wydziale Prawa UW, przerwane po dwóch latach. Stopień naukowy doktora nauk humanistycznych nadała uchwałą w 1961 r. Rada Wydziału Historycznego UW.

W 1959 r. w kościele parafialnym w Milanowie zawarł związek małżeński z Marią Malik, absolwentką mikrobiologii w UMCS. Ze względu na to, iż w 1959 r. żona, jako mikrobiolog, uzyskała skierowanie do pracy w Szopienicach koło Katowic, również R. Bender podjął w Katowicach pracę jako instruktor w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej. Jednocześnie co 2 tygodnie dojeżdżał do Lublina, prowadząc w KUL zajęcia zlecone (m.in. wykład z historii Polski po r. 1945 na tle międzynarodowym). W 1962 r. urodziła się córka Agnieszka, w 1963 r. Bogna, a w 1969 syn Iwo.

Po przeprowadzeniu przewodu doktorskiego w Uniwersytecie Warszawskim (26 stycznia 1961) powrócił wraz z żoną do Lublina. Został asystentem (od września 1960 roku), następnie starszym asystentem (od stycznia 1961) w KUL najpierw w Katedrze Historii Kultury Polskiej kierowanej przez prof. A. Wojtkowskiego, a następnie adiunktem (październik 1961) w Katedrze Historii Nowożytnej. Obok dydaktyki pracował nad rozprawą habilitacyjną: Reforma czynszowa w Ordynacji Zamoyskiej 1833-1864, a prof. S. Kieniewicz umożliwił przeprowadzenie na jej podstawie w 1969 roku przewodu habilitacyjnego w UW. Rada Wydziału Historycznego uchwałą z dnia 1 kwietnia 1969 r. nadała Ryszardowi Benderowi stopień doktora habilitowanego nauk humanistycznych z historii Polski nowożytnej. Z dniem 1 grudnia 1969 r. Senat Akademicki KUL powołał go na stanowisko docenta i kierownika I Katedry Historii Nowożytnej na WNH, którą to katedrą kierował nieprzerwanie do 2002 r. W dniu 29 kwietnia 1970 r. Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego nadesłało do rektora KUL pismo stwierdzające, iż „nie widzi możliwości pozytywnego załatwienia wniosków Uniwersytetu w sprawie powołania na stanowisko docentów ks. Piotra Poręby i dr. hab. Ryszarda Bendera”. W następstwie stałych interwencji rektora KUL, ks. prof. Wincentego Granata, dopiero w następnym roku akademickim ministerstwo zmieniło swoją decyzję i zatwierdziło uchwałę Senatu KUL o powołaniu dr. hab. R. Bendera na stanowisko docenta (29 października 1970). Profesorem nadzwyczajnym został na podstawie uchwały Senatu Akademickiego KUL z dnia 22 kwietnia 1977 r. Tytuł naukowy profesora zwyczajnego przyznał Senat Akademicki KUL uchwałą z dnia 11 maja 1985 r. (ministerstwo zatwierdziło 18 października 1985 r.).

W latach 1970-1975 R. Bender pełnił funkcję prodziekana WNH KUL, a w latach 1981-1987 przez dwie kadencje był dziekanem tegoż Wydziału. Za jego dziekaństwa zostały odbudowane w KUL neofilologie: angielska, romańska i germańska. Na seminarium prowadzonym przez prof. R. Bendera w KUL powstało ponad 300 prac magisterskich, a w uczelniach wyższych w Częstochowie i Warszawie ponad 100 rozpraw magisterskich i licencjackich. Promował 20 doktorów. Recenzował w KUL (na WNH, Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej, WT) oraz w uniwersytetach państwowych, a także za granicą, łącznie 49 rozpraw doktorskich. Prof. Bender uczestniczył w 17 habilitacjach przeprowadzonych w KUL, ATK, Uniwersytecie Jagiellońskim, Uniwersytecie Toruńskim, Uniwersytecie Opolskim. Opiniował 7 wniosków o tytuł naukowy profesora.

W latach 1997-1999 prowadził zajęcia w późniejszej Akademii Polonijnej w Częstochowie, w okresie 1997-2002 wykładał również w Wyższej Szkole Dziennikarskiej im. Melchiora Wańkowicza w Warszawie, a w latach 2002-2005 pełnił funkcję kierownika Katedry Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej w Warszawie. W latach 1999-2000 przewodniczył istniejącej wówczas Komisji Akredytacyjnej Niepaństwowych Szkół Wyższych w Polsce. Od 2006 r. był profesorem w Wyższej Szkole Kultury Społecznej i Medialnej w Toruniu.

Aktywnie działał także w towarzystwach. Od 1961 r. był członkiem Towarzystwa Naukowego KUL, a w latach 1974-1977 pełnił w nim funkcję sekretarza generalnego. Czynny w Lubelskim Towarzystwie Naukowym od 1975 r. był w latach 1978-1983 wiceprzewodniczącym, a w latach 1983-1987 przewodniczącym Wydziału I Nauk Humanistycznych. W 1987 r. został wiceprezesem tegoż Towarzystwa i pełnił tę funkcję do 1999 r. W latach sześćdziesiątych był przez kilka kadencji prezesem Związku Nauczycielstwa Polskiego przy KUL, zaistniałego dzięki staraniom rektora ks. Mariana Rechowicza, późniejszego biskupa w Lubaczowie. Wraz z powstaniem w KUL NSZZ „Solidarność” został członkiem tego związku. Za jego prezesury pod szyldem ZNP mógł KUL zbudować ośrodek wypoczynkowo-sportowy w Rogoźnie koło Łęcznej. Za nielegalną wówczas budowę ośrodka prezes i zarząd ZNP musieli uiszczać kary pieniężne i odpowiadać przed kolegium karno-administracyjnym. Desygnowany przez władze KUL w latach 1973-1977 był radnym Miejskiej Rady Narodowej w Lublinie, gdzie bronił spraw Uniwersytetu stale ograniczanego w swej działalności przez czynniki administracyjne i rząd.

Bywał często zapraszany przez uniwersytety Europy Zachodniej, a także tamtejsze organizacje katolickie, m.in. przez „Pax Romana” i Newman Association. Przez wiele lat odmawiano mu paszportu na wyjazd na Zachód (uzyskał jedynie pozwolenie na wyjazd w 1956 do Lwowa na kwerendę źródłową). Paszport na wyjazd zagraniczny otrzymał po raz pierwszy w 1965 roku, zaproszony przez Katolicki Uniwersytet w Louvain. Od tej pory wyjeżdżał za granicę nawiązując kontakty naukowe i współpracując z profesorami w Belgii, Austrii, Holandii, Danii, Niemczech, Włoszech, Wielkiej Brytanii, Izraelu i USA.

W czasie kilku pobytów badawczych w Stanach Zjednoczonych i w Kanadzie prowadził kwerendy źródłowe dotyczące Polaków, którzy po powstaniach w 1830/31 i 1863/64 emigrowali do Ameryki. Badał udział Polaków w wojnie secesyjnej Stanów Zjednoczonych oraz genezę stosunków dyplomatycznych polsko-amerykańskich, związanych z utworzeniem konsulatu amerykańskiego w Warszawie po powstaniu styczniowym, który przetrwał do 1916 r. W latach 1987-1988 i 1989-1990 prowadził badania historyczne w USA jako Senior Fellow Fulbright Foundation. W semestrze wiosennym 1996 r. wykładał na wydziale historii University of Minnesota w Minneapolis. Zaproszony przez Departament Stanu USA w 1978 r. poznał wiele ośrodków myśli politycznej, polityków amerykańskich oraz polonijnych.

Uczestniczył w Europie i w Ameryce w wielu kolokwiach, sympozjach i konferencjach naukowych. Brał udział w międzynarodowych kongresach historycznych: w Wiedniu (1965), w Moskwie (1970), w San Francisco (1975), w Bukareszcie (1980), w Stuttgarcie (1985) wygłaszając referaty, uczestnicząc w dyskusji. Był czynny w międzynarodowych sympozjach dotyczących stosunków polsko-żydowskich na przestrzeni dziejów: w Oksfordzie (1984), w Jerozolimie (1988), Brał udział w większości kolokwiów organizowanych przez Commission Internationale d’Histoire Ecclésiastique Comparée i przedstawiał referaty m.in.: w Oxfordzie (1974), Parmie (1973), Uppsali (1977), Warszawie (1978), Durham (1981), Lublinie (1996). Zapraszany przez uniwersytety, instytucje naukowe i organizacje społeczne z Europy i Ameryki wygłaszał referaty naukowe i odczyty m.in.: w University of Hull (Wielka Brytania) w 1988, w East Europę Centre w Londynie (1988), w Brooklyn College of University of New York (1982) i uczestniczył w programie War and Society in East Central Europe in the Era of Nation States 1856-1870.

Podczas pierwszego wyjazdu na Zachód w 1965 r. uczestniczył w Forum Europejskim, w Alpbach w Austrii. W tymże roku nawiązał kontakt z College d’Europe w Brugge w Belgii, z jego założycielem i rektorem Henri Brugmansem i jego następcą, Jerzym Łukaszewskim, dawnym wykładowcą KUL. Już w 1965 r. w Paryżu po raz pierwszy nawiązał kontakt ze środowiskiem „Kultury” i jej naczelnym redaktorem Jerzym Giedroyciem. Mimo odmienności ideowych, kontaktu tego nie przerwał. W tym samym roku spotkał się w Belgii z przedstawicielami europejskiej i polskiej chadecji, członkami przedwojennego i powojennego Stronnictwa Pracy, czynnymi m.in. w chrześcijańskim ruchu zawodowym: Franciszkiem Gałązką, Bolesławem Lachowskim, Janem Kułakowskim, Jakubem Sobieskim, prof. Stefanem Glazerem, przed wojną jednym z pierwszych profesorów KUL. Kontakty ze „świadkami historii” przed i powojennej Polski i Europy ułatwiały badania nad dziejami chrześcijańskiej myśli i działalności społecznej, których stał się profesor jednym z wybitniejszych w Polsce znawcą i wychowawcą następnych badaczy.

Do kontaktów tych dochodziło także w związku z działalnością społeczną i polityczną prof. Bendera na polu katolicyzmu społecznego w Polsce i kręgach europejskich. Związany początkowo z nurtem chrześcijańsko-społecznym „Więzi”, po jego wyodrębnieniu się i skupieniu w 1967 r. w Ośrodku Dokumentacji i Studiów Społecznych (ODiSS) wszedł prof. Bender w skład jego Rady Społecznej i Rady Naukowej. W 1982 r. został wiceprzewodniczącym Rady Naukowej ODiSS u boku prof. Czesława Strzeszewskiego, a w 1986 przewodniczącym, którą to funkcję pełnił do 1996 r., czyli do końca istnienia Rady.

Po powstaniu miesięcznika „Chrześcijanin w świecie” w 1969 r. R. Bender dołączył do jego redakcji. Był też członkiem redakcji wydawanego w latach 1981-1995 tygodnika katolickiego „Ład”. Środowisko ODiSS starało się skupić wypuszczanych z więzień w czasach PRL ludzi z kręgów chrześcijańsko-demokratycznych i młodsze pokolenie, które od nich przejmowało ideę chrześcijańsko-społeczną, z myślą o odrodzeniu w przyszłości, po upadku lub osłabieniu reżimu komunistycznego, polskiej chadecji. Utrzymywana była oficjalnie i nieoficjalnie łączność z kierownictwem Europejskiej Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej. Profesor Bender brał kilkakrotnie udział w konferencjach organizowanych za granicą przez te instytucje, m.in. Włoskiej Partii Chrześcijańskiej Demokracji. Należał do współorganizatorów sympozjów polskiej i europejskiej chadecji: Dialogue et Cooperation, organizowanych na przemian w Polsce, w Belgii i we Francji. W 1976 r. wraz z prof. Cz. Strzeszewskim, prof. Eugeniuszem Wiśniowskim, ks. prof. Franciszkiem Mazurkiem, ks. prof. Joachimem Kądzielą, prof. Adamem Rodzińskim, dr. Konstantym Turowskim oraz innymi osobami, głównie z KUL był współzałożycielem Klubu Inteligencji Katolickiej w Lublinie, pełniąc funkcje wiceprezesa, a od 1983 r. prezesa. Od 1993 r. z jego inicjatywy KIK w Lublinie wydaje „Zeszyty Społeczne KIK”, a prof. Bender przewodniczył też Radzie Naukowej pisma.

W latach 1981-1983, do momentu przejęcia Polskiego Związku Katolicko-Społecznego (PZKS) przez kręgi podległe komunistycznej PZPR, był wiceprezesem Zarządu Głównego PZKS. W latach 1988-1989 był wraz z Władysławem Siła-Nowickim, prof. Zbigniewem Wierzbickim i Januszem Zabłockim współprzewodniczącym Chrześcijańsko-Demokratycznego Klubu Myśli Politycznej w Warszawie. W dniu 15 lutego 1989 r. ogłosił z trybuny sejmowej fakt reaktywowania 12 lutego tegoż roku chrześcijańsko-demokratycznego Stronnictwa Pracy, zlikwidowanego po wojnie przez władze komunistyczne. W latach 1989-1990 był wiceprezesem Stronnictwa Pracy, któremu prezesował mec. W. Siła-Nowicki. Władze komunistyczne, później postkomunistyczne powiązane z ostatnim gabinetem rządowym PRL Tadeusza Mazowieckiego, uniemożliwiły odrodzonemu Stronnictwu Pracy efektywną działalność polityczną. W latach 1990-1991 był prof. Bender wiceprezesem Chrześcijańsko-Demokratycznego Stronnictwa „Zjednoczenie”. Od 1987 r. pozostawał członkiem zarządu Stowarzyszenia Krzewienia Katolickiej Nauki Społecznej w Warszawie. W latach 1981-1987 był członkiem Rady Naukowej Episkopatu Polski, w latach 1989-1996 członkiem Komisji Episkopatu Polski „Iustitia et Pax”. W 1980 r. został laureatem nagrody naukowej ODiSS im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego.

Za wiedzą prymasów Polski (S. Wyszyńskiego i Józefa Glempa) był posłem na Sejm w latach 1976-1980 i 1985-1989. Głośne były jego przemówienia sejmowe, w których nie szczędził władzom komunistycznym ostrej krytyki, bronił spraw narodu, Polski i Kościoła. Ganił w Sejmie unicestwienie PEN-Clubu w Polsce, międzynarodowego stowarzyszenia autorów. Jako wiceprezes PZKS, był przeciwny wiązaniu się tej organizacji z Patriotycznym Ruchem Ocalenia Narodowego. Dlatego, wraz z Walerianem Piotrowskim, prof. Czesławem Strzeszewskim, ks. Joachimem Kondzielą i innymi, wystąpił z PZKS 6 lipca 1984 r., ogłaszając odpowiednie oświadczenie w „Tygodniku Powszechnym”. W Sejmie PRL, z trybuny sejmowej R. Bender bronił zarówno uwięzionych studentów z KUL, jak również m.in.: Bronisława Geremka, Janusza Onyszkiewicza, prof. Magdalenę Sokołowską, prof. Klemensa Szaniawskiego, polemizując z atakującym ich Jerzym Urbanem, rzecznikiem rządu. W okresie PRL R. Bender był jedynym posłem, który udzielał regularnie wywiadów Maciejowi Morawskiemu do „Radia Wolna Europa”. Wydarzeniem bez precedensu było domaganie się przez R. Bendera w Sejmie 10 marca 1988 r. ujawnienia prawdy o Katyniu oraz o konieczności odzyskania części akwenu Zatoki Pomorskiej, anektowanej wtedy przez NRD, co odcinało Szczecin od Bałtyku. Poprzez interpelację sejmową, zapobiegł on również zmianie historycznych nazw w Bieszczadach na nowe, dowolnie wymyślone. R. Bender przeciwstawił się w Sejmie w 1979 r. pozostawieniu w hymnie państwowym jedynie dwu pierwszych zwrotek. Z jego inicjatywy podjętej w Sejmie 9 listopada 1988 r. przywrócono święto 11 Listopada. 7 kwietnia 1989 r. R. Bender złożył formalny wniosek o to, by nazwę „PRL” zastąpić nazwą „Rzeczpospolita Polska”. Sejm ten wniosek podjętą uchwałą przekazał przyszłemu Sejmowi, tzw. kontraktowemu, do realizacji. R. Bender występował też w Sejmie o relegalizację „Solidarności”. Przemówienia prof. Bendera nierzadko w całości przedrukowywała prasa zagraniczna (m.in. „Le Figaro”, „The Times”, „New York Times”, „Die Welt”, „Survey”) a także polska prasa podziemna, m.in. „Spotkania”. W piśmie tym publikował on również własne artykuły pod pseudonimem R. Ender.

Zimą i wiosną 1989 r. zgłoszony przez NSZZ „Solidarność” zasiadał jako jedyny poseł w Zespole ds. Reform Politycznych „Okrągłego Stołu”, po stronie opozycji. Próby włączenia go do plenarnych obrad „Okrągłego Stołu” podejmowane przez przewodniczącego NSZZ „Solidarność” i koła kościelne napotkały na opór strony rządowej i lewicowych kręgów „Solidarności” o proweniencji komunistycznej. Ich presja wywarta na przewodniczącym NSZZ „Solidarność” spowodowała, że w wyborach z 4 VI 1989 r. do tzw. Sejmu kontraktowego nie znalazł się na tzw. liście Wałęsy, a kandydując niezależnie, przy zawiłościach ówczesnej ordynacji wyborczej nie uzyskał niezbędnej liczby głosów. W następnych wyborach z ramienia Wyborczej Akcji Katolickiej zdobył mandat senatora z woj. łomżyńskiego i zasiadał w latach 1991-1993 w Senacie R.P.

Był w nim przewodniczącym klubu senackiego Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego i wiceprzewodniczącym klubu parlamentarnego ZChN. Uczestniczył w pracach Komisji Zagranicznej i Komisji Konstytucyjnej Senatu RP. Z ramienia Senatu RP został delegatem do Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy w Strasburgu. Tam był wybrany wiceprzewodniczącym Klubu Konserwatystów (European Democrat Group), a także przewodniczącym Podkomisji do Spraw Europejskich Służb Publicznych (Sub-Committee on the European Civil Service). Wchodził również w skład Komisji Budżetu Rady Europy. Wielokrotnie przemawiał w czasie obrad plenarnych Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy. Po rozwiązaniu przez prezydenta R.P. parlamentu, kandydując do Senatu w wyborach 1993 r. z woj. lubelskiego, nie został wybrany (uzyskał blisko 61 tys. głosów, zajmując trzecie miejsce spośród 15 kandydatów). W latach 1990-1991 był członkiem Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, w 1990 członkiem Komitetu Doradczego Lecha Wałęsy. Powołany przez prezydenta RP w 1993 roku do Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, był jej przewodniczącym w 1994. Dzięki niemu mogło uzyskać koncesję i zaistnieć w Polsce „Radio Maryja” oraz 25 radiostacji diecezjalnych i „Radio Jasna Góra”. Zabiegał też o koncesję dla katolickiej TV Niepokalanów. Od 1995 prof. Bender przewodniczył Stowarzyszeniu Ochrony Radiosłuchacza i Telewidza w Polsce, powołanemu z inicjatywy senatora dr. Jana Szafrańca. Szereg lat współprzewodniczył Krajowemu Sekretariatowi „S.O.S. dla Radia Maryja”.

W roku 2005 został wybrany do Senatu. Od 2007 ponownie zasiadał w Senacie RP (jako członek Klubu Parlamentarnego Prawo i Sprawiedliwość). W klubie PiS i w Senacie RP ostro protestował przeciw przyjmowaniu przez Polskę Traktatu Lizbońskiego, który głosami całego Klubu PiS Senat był w stanie odrzucić. W okresie 2005-2007 kierował pracami senackiej Komisji Spraw Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą. W latach 2006-2007 przewodniczył Senatorskiemu Klubowi Narodowemu. W 2005 i 2007 r. po raz kolejny został wiceprzewodniczącym European Democrat Group w Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy w Strassburgu. Jako marszałek-senior Senatu RP VII kadencji, otwierał jego obrady w dniu 5 XI 2007 r. W 2009 r. kandydował w wyborach do Parlamentu Europejskiego z ramienia ugrupowania „Libertas – Polska”, przeciwnego Traktatowi Lizbońskiemu. Nie przekroczyło ono progu wyborczego i nikt z kandydatów nie dostał się do Brukseli. W latach 1998-2003 przewodniczył Radzie Naczelnej Ruchu Katolicko-Narodowego, którego twórcą i prezesem był Antoni Macierewicz. Z czasem został współzałożycielem Ligi Polskich Rodzin i wiceprzewodniczącym jej Rady Politycznej. W latach 1998-2005 był radnym Sejmiku Województwa Lubelskiego, a dwukrotnie: w 2002 i 2005 jego przewodniczącym. W latach 2001-2005 był sędzią Trybunału Stanu RP. W latach 1992-2005 toczył się proces R. Bendera z Jerzym Urbanem, którego profesor nazwał Goebbelsem stanu wojennego. Proces zakończył się po 13 latach i kilkunastu rozprawach sądowych, w tym czterech w Sądzie Najwyższym, wygraną R. Bendera w 2005 r.

W dniu 7 września 1996 r. został pasowany na rycerza Czarnej Madonny z Jasnej Góry i objął przewodnictwo Komitetu Redakcyjnego „Rycerstwa Czarnej Madonny” w Polsce. W 2001 prof. Bender został odznaczony Krzyżem Niezłomnych. Posiada stopień Harcerza Rzeczypospolitej.

Rozległa działalność Profesora – społeczna, polityczna, a także na polu kościelnym, szła w parze ze złożonymi obowiązkami dydaktycznymi, przede wszystkim w macierzystym uniwersytecie oraz badawczymi, co wiązało się ze żmudną kwerendą archiwalną i biblioteczną, w kraju i za granicą. Badaniami swymi objął wiek XIX i XX. Skupił się przede wszystkim na dziejach powstania styczniowego, a także związanych z nim postaciach. Kolejny nurt zainteresowań badawczych prof. Bendera stanowiła historia chrześcijańskiej myśli i działalności społecznej oraz ruchu narodowego. Pod jego redakcją oraz prof. Cz. Strzeszewskiego i dra K. Turowskiego zostało opublikowane w 1981 r. dzieło Historia katolicyzmu społecznego w Polsce 1832-1939 ze wstępem kard. S. Wyszyńskiego. Przewodniczył też Komitetowi Redakcyjnemu Słownika biograficznego katolicyzmu społecznego w Polsce (3 tomy, 1991-1995).

Nieobca była mu także eseistyka historyczna i publicystyka społeczno-polityczna. Prezentowana ona była na łamach wielu czasopism krajowych, podziemnych i emigracyjnych, z których wymienić należy m.in. „Kwartalnik Historyczny”, „Roczniki Humanistyczne” (należał także do komitetu redakcyjnego w latach 1972-2002), „Rocznik Lubelski”, „Przegląd Humanistyczny”, „Przegląd Historyczno-Oświatowy”, „Zapiski Historyczne”, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, „Zeszyty Naukowe KUL”, „Wiadomości Łomżyńskie”, „Ethos”, „Kunst und Kirche” (Wiedeń), „Survey” (Londyn), „Revue d’Histoire Ecclésiastique” (Leuven), „Bollettino deli’ Archivio” (Mediolan), „Problems of Communism” (Washington D.C.), „Kultura”(Paryż); miesięczniki: m.in. „Więź”, „Chrześcijanin w świecie”, „Przegląd Powszechny”; tygodniki: „Tygodnik Powszechny”, „Przegląd Tygodniowy”, „Polityka”, „Tygodnik Kulturalny”, „Głos”, „Myśl Polska”, „Przegląd Katolicki”, „Głos” (Nowy Jork), „Przełom” (Toronto), „Niedziela”, „Ład”. Do tego dochodzą liczne publikacje i wywiady w dziennikach polskich i zagranicznych. Całość rozległej tematycznie twórczości historycznej, publicystycznej oraz wystąpień publicznych, przemówień sejmowych i senackich dokumentuje dołączona bibliografia, która obejmuje ponad 1000 pozycji (wykaz: https://ryszard-bender.pl/bibliografia/).

Profesor zmarł po długiej i ciężkiej chorobie, w Lublinie 24 lutego 2016 r. Pochowany został w Łomży, w rodzinnym grobowcu.

           

Bibliografia: Archiwum Uniwersyteckie KUL, Akta personalne, H-10805, A-696; Kto jest kim w Polsce, wyd. 4, Warszawa 2001; Kto jest kim w polityce polskiej, Warszawa 1993; Kto jest kim w Lublinie, Lublin 1991; Parliamentarians Observers and Spécial Guests of the Council of Europe – Biographies, Strasbourg 1992, 2005; A. Lenkiewicz, Polacy na przełomie XX i XXI wieku, t. III, Wrocław 2000; M. Ryba, Bender Ryszard, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, t. I, red. E. Gigilewicz i in., Lublin 2018, s. 40-41; Na przełomie stuleci. Naród - Kościół – Państwo w XIX i XX wieku. Księga jubileuszowa dedykowana prof. R. Benderowi, red.  M. Piotrowski, Lublin 1997; A. Bender, Uroczystość przyznania Nagrody im. prof. Ryszarda Bendera, „Zeszyty Społeczne”, R. XXII, 2019, nr 22, s. 147-148, 161; Profesor Ryszard Bender we wspomnieniach rodziny, przyjaciół i współpracowników, „Zeszyty Społeczne”, R. XXIV, 2022, nr 24, s. 97-168.

 

Netografia:

https://ryszard-bender.pl/biografia/ (dostęp 20.12.2022)

 

 

Agnieszka Bender