Urodził się 6 maja 1922 r. w Lublinie jako syn Henryka, wówczas kapitana Wojska Polskiego, oraz Julii z d. Jabłonowska. Cała rodzina mieszkała w tamtejszych koszarach wojskowych, a w 1929 r. przeniosła się do Przemyśla. Tam też uzyskał maturę w Państwowym Gimnazjum i Liceum im. Juliusza Słowackiego (1939). Podczas wojny we wrześniu 1939 r. całą rodzinę zagarnęła w Śniatyniu Armia Czerwona. Wrócili jednak do Przemyśla, a stamtąd w maju 1940 r. przekradli się do Lublina. Henryk pracował jako subiekt w sklepie kolonialnym J. Godlewskiego przy Krakowskim Przedmieściu, jako bileter w kinie niemieckim, udzielał lekcji języka angielskiego i niemieckiego. Związał się też z ruchem konspiracyjnym, jako podporucznik Armii Krajowej działał m.in. w Biurze Propagandy i Informacji. Zagrożony aresztowaniem, dostał rozkaz opuszczenia Lublina. Zamieszkał w Komaszycach k. Chodla u znajomych rodziców, państwa Truszkowskich, gdzie doczekał końca wojny. Uczył się jednocześnie historii, filozofii oraz literatury.

Studiował historię na Wydziale Nauk Humanistycznych (1944-1948), gdzie uzyskał magisterium na podstawie pracy pt. Maurycy Ferber biskup warmiński 1523-1537, napisanej pod kierunkiem prof. Andrzeja Wojtkowskiego. Równocześnie studiował ekonomię na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych (1945-1946). Stopień doktora otrzymał na podstawie pracy pt. Ród Feberów i jego rola w dziejach Gdańska w XV i XVI wieku (1949), napisanej również pod kierunkiem prof. A. Wojtkowskiego. Przewód habilitacyjny w zakresie historii nowożytnej rozpoczął na podstawie rozprawy pt. Ruchy społeczne w Prusach Książęcych w okresie reformacji na tle stosunków społeczno-gospodarczych Prus Krzyżackich (1951). Ostatecznie, wskutek wejścia nowych przepisów oraz ingerencji władz państwowych, nie doszła ona do skutku. Uzyskał natomiast stopień docenta (1955), profesora nadzwyczajnego (1964) oraz tytuł profesora zwyczajnego (1973).

Podczas studiów pracował jako nauczyciel języka angielskiego w Gimnazjum i Liceum dla Dorosłych (1944-1946) oraz Państwowej Szkole Budownictwa (1945-1949). Po uzyskaniu stopnia doktora został zatrudniony na KUL-u. Pracował w Katedrze Historii Kultury Polskiej (od 1949 Katedrze Historii Nowożytnej i Historii Kultury Polskiej) w Sekcji Historii na Wydziale Nauk Humanistycznych (1947-1955). Był zastępcą asystenta (1947-1948), starszym asystentem (1948-1949) i adiunktem (1949-1955). Prowadził wykłady z historii XV-XVII w. oraz ćwiczenia z nauk pomocniczych historii i historii kultury dla studentów historii, wykłady i ćwiczenia z historii Anglii oraz genezy parlamentaryzmu angielskiego na filologii angielskiej oraz wykłady z historii Polski na filologii polskiej.

Potem związał się z Uniwersytetem Marii Curie-Skłodowskiej (1955-1986). Pracował tam jako profesor na Wydziale Humanistycznym. Był prodziekanem tego Wydziału (1956-1958, 1960-1962), kierownikiem Zakładu Historii Powszechnej Średniowiecznej (1955-1957), kierownikiem Katedry Historii Powszechnej Starożytnej i Średniowiecznej (1957-1962), kierownikiem Katedry Historii Powszechnej Średniowiecznej (1962-1970), kierownikiem Zakładu Historii Krajów Anglosaskich w Instytucie Historii (1972-1981) oraz dyrektorem Instytutu Filologii Angielskiej (1972-1977). Po powrocie do Lublina (1999) prowadził zajęcia dla studentów europeistyki, historii i politologii. Wykładał również historię średniowieczną w Wyższej Szkole Nauk Społecznych dla kadr partyjnych KC PZPR (1964-1967) oraz pracował na pół etatu w Zakładzie Historii Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Kielcach (1974-1975). Wypromował ponad 150 magistrów oraz pięciu doktorów.

Profesor Henryk Zins podejmował też badania nad dziejami Lublina. Z okazji Millenium, Tysiąclecia Państwa Polskiego oraz 650-lecia lokacji Lublina pod jego redakcją wyszły: Lublin 1317-1967 (Lublin 1967), Zarys dziejów Lublina 1317-1967 (Lublin 1967) oraz Historia Lublina w zarysie (Lublin 1972). Sprawował też funkcję redaktora generalnego Dziejów Lubelszczyzny, których pierwszy tom ukazał się w 1974 r. pod redakcją Tadeusza Mencla. Był również członkiem Komitetu Redakcyjnego „Rocznika Lubelskiego”, wychodzącego od 1958 r. Opublikował również autobiografię intelektualną pt. Przez epoki i kontynenty (Lublin 1996), w którym wiele miejsca poświęcił Lublinowi i swojego z nim związku.

Przebywał na licznych stażach naukowych oraz jako visiting profesor: w Anglii (Uniwersytet Londyński, 1957-1959, 1966, 1971, 1973), Kanadzie (Laurentian University w Sudbury, 1969-1971), Rumunii (1973), Kenii (Uniwersytet w Nairobi, 1975-1982), Nigerii (Uniwersytet w Sokoto, 1982-1985), Zimbabwe (Uniwersytet w Harare, 1985-1989) oraz Bostwanie (uniwersytet w Gaborone, 1989-99). Do początkowych jego zainteresowań naukowych należały zagadnienia Pomorza, Prus Książęcych i Warmii w XV-XVI w. Poświęcił im swoje dysertacje, a także m.in. pracę Powstanie chłopskie w Prusach Książęcych w 1525 roku. Walki społeczne w Prusach w początkach reformacji i ich geneza (Warszawa 1953). Następne rozprawy o historii Anglii oraz Afryki Wschodniej powstawały jako owoce podróży zagranicznych i odbytych staży uniwersyteckich (np. w serii wydawanej przez Ossolineum: Historia Kanady, Wrocław 1975; Historia Anglii, pięć wydań, Wrocław 1971-2009; Historia Afryki Wschodniej, Wrocław 1986). Całość jego bibliografii obejmuje 31 książek, 6 redakcji opracowań zbiorowych oraz ok. 500 artykułów.

Był członkiem: Związku Nauczycielstwa Polskiego (od 1947; członek Zarządu Okręgu – 1952-1955), Towarzystwa Naukowego KUL (od 1949; sekretarz Komisji do badań nad dziejami Warmii i Mazur), Polskiego Towarzystwa Historycznego Oddział w Lublinie (od 1949 – członek Zarządu Oddziału Lubelskiego; wiceprezes – 1960-1961, 1962-1963, prezes – 1964-1968), Komisji Odrodzenia i Reformacji w Polsce Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk (od 1955), Komitetu Badań Problemów Polonii Zagranicznej PAN, Zespołu Rzeczoznawców Historii w ramach sekcji Studiów Uniwersyteckich Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego przy Ministerstwie Szkolnictwa Wyższego (1957-1960), Komitetu Naukowego Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich Oddział w Lublinie (przewodniczący od 1960), Lubelskiego Towarzystwa Naukowego (wiceprezes – 1966-1969, sekretarz generalny – 1972-1976), Polonijnego Centrum Kulturalno-Oświatowego UMCS (1975-1978). Wchodził też w skład Komitetu Redakcyjnego Polskiego słownika biograficznego (1973-1985). Został odznaczony Medalem 650-lecia Lublina (1967), Odznaką 1000-lecia Państwa Polskiego (1967), Krzyżem Kawalerskim (1968) oraz Krzyżem Oficerskim (1974) Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej (1974), Odznaką Honorową „Za zasługi dla Lubelszczyzny” (1974) oraz wyróżnieniem „Serce dla serc” (2001). Otrzymał pięć ministerialnych nagród indywidualnych oraz jedną zbiorową za redakcję i współautorstwo Studiów z dziejów epoki Renesansu (Warszawa 1979), kilka nagród rektorskich oraz nagrodę miasta Lublina (1967) i wojewódzką (1968). Zmarł 1 lutego 2002 r. w Lublinie i pochowany został na cmentarzu przy ul. Lipowej.

Bibliografia: J. Jasiński, Profesor Henryk Zins – historyk ziem nadbałtyckich, Lubelszczyzny oraz dziejów powszechnych (1921-2002), „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2002, nr 2, s. 313-321; Z. Gołębiowska, Zins Henryk Stanisław, w: Słownik biograficzny miasta Lublina, t. IV, red. P. Jusiak, M. Sioma, J. Terens, Lublin 2014, s. 294-302 (tam pełna bibliografia); K. Łuć, Zins Henryk Stanisław, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, t. II, red. E. Gigilewicz i in., Lublin 2018, s. 657-658.

Grzegorz Misiura