Dnia 9 kwietnia 2023 r. minęła 95. rocznica uzyskania pełni praw akademickich przez Katolicki Uniwersytet Lubelski. Ustawa ta była pierwszą, dotyczącą bezpośrednio naszej Uczelni i obowiązuje ona do dnia dzisiejszego. Jej uzupełnieniem jest ustawa o finansowaniu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z budżetu państwa z 1991 r., razem ze zmianą z 2008 r. Jest to dobra okazja, żeby przypomnieć okoliczności, które doprowadziły do uzyskania pełni praw.

Uniwersytet Lubelski zainaugurował swoją działalność 9 grudnia 1918 r. Od początku jego władze, na czele z rektorem ks. Idzim Radziszewskim, zabiegały o przyznanie mu praw akademickich, tzn. uznawanie jego dyplomów jako ukończenia szkoły wyższej. Nowa uczelnia posiadała dwa wydziały świeckie (Wydział Nauk Humanistycznych oraz Wydział Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych) oraz dwa wydziały kościelne (Wydział Teologiczny oraz Wydział Prawa Kanonicznego i Nauk Moralnych). O ile przy uznaniu dyplomów na wydziałach świeckich należało uzyskać zgodę władz państwowych, o tyle w przypadku wydziałów kościelnych – obok pozwolenia władz państwowych – należało jeszcze uzyskać zgodę władz kościelnych w Watykanie.

Władze uniwersyteckie już 28 września 1918 r. przesłały do polskiego rządu statut Uczelni oraz prośbę o nadanie jej uprawnień państwowych, jako prywatnej szkole wyższej. Jednak warunki postawione Uniwersytetowi w styczniu 1919 r. nie zostały zaakceptowane przez nową placówkę, dlatego też wówczas nie doszło do nadania jej stosownych uprawnień. Z tego powodu ustawa o szkołach wyższych z 13 lipca 1920 r. nie odnosiła się do Uniwersytetu Lubelskiego. W związku z tym dyplomy wydawane w przyszłości przez wydziały świeckie nie były uznawane przez władze państwowe jako ukończenie szkoły wyższej. Miało to też takie same konsekwencje w przypadku wydziałów kościelnych, jednak swoje uprawnienia nadały odpowiednie władze kościelne. Arcybiskup mohylewski Edward Ropp 23 października 1918 r. przelał prawa Akademii Duchownej w Piotrogrodzie na Uniwersytet Lubelski, ale tylko na rok akademicki 1918/1919. W kwietniu 1919 r. przesłano dokumentację w sprawie erygowania uniwersytetu katolickiego w Lublinie do Kongregacji Seminariów i Uniwersytetów. Stosowny dekret został wydany 25 lipca 1920 r. Pozwalał on na nadawanie stopni licencjatu i doktoratu na wydziałach kościelnych przez trzy lata. Dzięki temu księża tam studiujący uzyskiwali tytuły naukowe uznawane w kręgach kościelnych. Dekret ten był ponawiany w 1923, 1926 i 1929 r. Dodatkowo w 1925 r. wydziały kościelne uzyskały pewne prawa państwowe, co ostatecznie wpłynęło na uregulowanie ich sytuacji prawnej. Absolwenci seminariów duchownych, ale także Uniwersytetu Lubelskiego, nie posiadali kwalifikacji do nauczania religii w szkołach. Nie mogli więc objąć stanowisk prefektów, szczególnie w szkołach średnich.

Pierwsi absolwenci mieli opuścić mury Uczelni w czerwcu 1922 r. W związku z tym jej władze w listopadzie i grudniu 1921 r. wystąpiły do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z kolejnym wnioskiem o uzyskanie uprawnień państwowych. W sytuacji śmierci ks. Radziszewskiego (22 lutego 1922 r.) ta sprawa nie została załatwiona i dopiero 22 kwietnia tego roku wysłano odpowiedź do Ministerstwa. W czerwcu uzyskano zgodę na utworzenie przy Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie komisji egzaminacyjnej dla absolwentów Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych. Komisja ta składała się z profesorów lubelskich i lwowskich, ale studenci jeździli na egzaminy do Lublina i Lwowa. Po złożeniu przed Komisją egzaminów otrzymywali dyplomy państwowego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie.

Kolejne starania o uzyskanie praw państwowych podjął rektor o. Jacek Woroniecki. Przesłał on 16 czerwca 1923 r. pismo w tej sprawie pismo do Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W odpowiedzi zażądano, żeby całą dokumentację dostarczyć do zaopiniowania wszystkim pięciu uczelniom państwowym. Do Ministerstwa należało przesłać po trzy egzemplarze publikacji o stosunkach wewnątrz Uczelni, np. Wiadomości Towarzystwa Uniwersytetu Lubelskiego, Spis wykładów, Przepisy dla studentów i inne. Ministerstwo przygotowało dla wszystkich uniwersytetów projekt zrównujący Uniwersytet Lubelski z uniwersytetami państwowymi.

Podejmowano kolejne próby, mające na celu przyznanie kolejnych praw, szczególnie dla studentów Wydziału Nauk Humanistycznych. Na wydziałach kościelnych była inna sytuacja. Studiowali tam wyłącznie księża, a dyplomy tych jednostek były uznawane w kręgach kościelnych, na mocy decyzji watykańskich. Na początku 1926 r. opracowano nowy memoriał do Sejmu, m.in. w sprawie ustanowienia państwowych komisji egzaminacyjnych na wydziałach świeckich. W maju tego roku, w wyniku przewrotu politycznego, nastąpiła zmiana władzy. Rektor ks. Józef Kruszyński spotkał się z premierem, prezydentem i ministrem, którzy byli przychylnie nastawieni do sprawy. Jednak władze nie śpieszyły się z wydaniem decyzji. Dopiero 27 lutego 1927 r. nowy minister Gustaw Dobrucki podpisał rozporządzenie w sprawie egzaminów państwowych ze studiów prawniczych i ekonomicznych na Uniwersytecie Lubelskim. W dniu 30 maja tego roku ustanowiono komisję egzaminacyjną dla kierunków humanistycznych. Oznaczało to, że egzaminy dla studentów tych kierunków przeprowadzali profesorowie lubelscy, a nie lwowscy, którzy występowali w imieniu rządu. Uprawniały one do zdawania egzaminów na nauczycieli szkół średnich. Dnia 2 marca 1928 r. minister zatwierdził statut uczelni, której nazwa brzmiała odtąd: Katolicki Uniwersytet Lubelski. Tym samym spełniły się prośby z przełomu lat 1918 i 1919 r., dotyczące zatwierdzenia statutu Uniwersytetu.

Nowa ustawa o szkołach akademickich z 15 marca 1933 r. uznała KUL za prywatną szkołę akademicką. Umożliwiała ona otrzymanie – w drodze odrębnej ustawy – pełnych lub niektórych praw państwowych szkół akademickich, pod pewnymi warunkami. Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego został upoważniony do udzielania takim szkołom prawa nadawania „niższych stopni naukowych”. Statut takiej uczelni musiał być zatwierdzony przez rząd. Uwzględnienie KUL-u wśród prywatnych szkół akademickich było zasługą Ignacego Czumy, profesora prawa i skarbowości na Uniwersytecie, a także posła na Sejm i referenta spawy praw akademickich dla KUL-u w Komisji Oświatowej. Minister Janusz Jędrzejewicz wydał rozporządzenie 9 maja 1933 r. na mocy którego przyznał Uniwersytetowi prawo nadawania stopnia magistra prawa i magistra nauk społeczno-ekonomicznych na Wydziale Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych oraz stopnia magistra filozofii w zakresie nauk filozoficznych, filologii polskiej, filologii klasycznej, filologii francuskiej, historii i pedagogiki na Wydziale Nauk Humanistycznych. Dyplomy magisterskie na KUL-u – zgodnie z tymi zarządzeniami – zostały wydane po egzaminach wiosennych w 1933 r. Na wydziałach kościelnych w tym czasie również zaszły zmiany, ponieważ 24 maja 1931 r. została wydana konstytucja papieska Deus scientiarum Dominus. Ustawy te, zarówno świeckie, jak i kościelne, wprowadzały duże zmiany w funkcjonowaniu Uniwersytetu, dlatego należało opracować na nowo jego Statut. Odpowiednie wnioski przesłano do ministerstwa oraz Kongregacji Seminariów i Uniwersytetów.

Zgodnie z ustawą z 1933 r., KUL nie posiadał pełni praw akademickich, ale mogło to nastąpić w drodze specjalnej ustawy sejmowej. Tak też się stało za rektoratu ks. Antoniego Szymańskiego. W 1938 r. minister Wojciech Świętosławski postawił wniosek w Sejmie o nadaniu Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu pełnych praw państwowych szkół akademickich. Referentem wniosku w Komisji Oświatowej Sejmu był poseł ks. Stefan Downar, kapłan diecezji włocławskiej, a w Komisji Senatu – senator Bernard Chrzanowski z Poznania. Zostały one jednogłośnie przyjęte na obu forach, a następnie w obu izbach parlamentu. W dniu 9 kwietnia 1938 r. została wydana ustawa o nadaniu Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu pełnych praw państwowych szkół akademickich. Od tej pory KUL miał prawo do nadawania nie tylko stopni magistra, ale również doktora i doktora habilitowanego na wszystkich swoich wydziałach. Wydanie tej ustawy było możliwe m.in. dzięki ówczesnemu dziekanowi Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych, prof. Antoniemu Deryngowi, który przyczynił się do jej powstania.

Dodać jeszcze należy, że wydanie nowej ustawy o szkołach akademickich, konstytucji papieskiej, a także nadaniu pełni praw państwowych, wymusiło kolejne opracowanie nowego statutu. Już od 1934 r. trwały w tej sprawie konsultacje w Radzie Biskupiej Uniwersyteckiej, Stolicy Apostolskiej oraz Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. To ostatnie zatwierdziło nowy statut 10 marca 1939 r. Zawarto tam m.in. informacje o powstaniu nowych wydziałów: filozoficznego i lekarskiego. W dniu 17 sierpnia 1938 r. Rada Biskupia Uniwersytecka zdecydowała o powołaniu Wydziału Filozofii. Było to zgodne z życzeniem watykańskiej Kongregacji Seminariów i Uniwersytetów i dyskusją na ten temat w gronie Episkopatu. Nie było jednak na to wystarczających funduszy. Wydział ten – pod nazwą Wydział Filozofii Chrześcijańskiej – został powołany dopiero 17 czerwca 1946 r., z inicjatywy ordynariusza lubelskiego bpa Stefana Wyszyńskiego. Wydział Nauk Ścisłych i Nauk o Zdrowiu powstał 1 grudnia 2019 r., a 29 września 2022 r. został przekształcony w Wydział Medyczny. W ten sposób – po ponad 83 latach – został dokończony przedwojenny model budowy studiów na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim.

Bibliografia:

Kruszyński Józef ks., Wspomnienia, mps w Archiwum Diecezjalnym we Włocławku; Dz.U. 1920, nr 72, poz. 494 – Ustawa z dnia 13 lipca 1920 r. o szkołach akademickich; Dz.U. 1924, nr 64, poz. 629 – Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 czerwca 1924 r. o zakładach naukowych i egzaminach szkolnych wystarczających do osiągnięcia stanowiska w państwowej służbie cywilnej; Dz.U. 1933, nr 29, poz. 247 – Ustawa z dnia 15 marca 1933 r. o szkołach akademickich; Dz.U. 1933, nr 41, poz. 327 – Rozporządzenie ministra wyznań religijnych i oświecenia publicznego z dnia 9 maja 1933 r. o udzieleniu Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu prawa nadawania niektórych niższych stopni naukowych; Dz.U. 1938, nr 27, poz. 242 – Ustawa z dnia 9 kwietnia 1938 r. o nadaniu Katolickiemu Uniwersytetowi Lubelskiemu pełnych praw państwowych szkół akademickich; Dz. U. 1991, nr 61, poz. 259 – Ustawa z dnia 14 czerwca 1991 r. o finansowaniu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z budżetu państwa; Dz.U. 2008, nr 203, poz. 1268 – Ustawa z dnia 10 października 2008 r. o zmianie ustawy o finansowaniu Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego z budżetu państwa; Sacra Congregatio de Seminariis et de Studiorum Universitatibus, [Dekret dla Uniwersytetu Lubelskiego], 25 lipca 1920 r., w: Acta Apostolicae Sedis, vol. 13, Romae: Typis Polyglottis Vaticanis 1921, s. 320-321; Derewenda R., Uniwersytet za rektora ks. Antoniego Szymańskiego (1933-1939), w: Katolicki Uniwersytet Lubelski 1918-2018, t. I: 1918-1944, red. G. Bujak, Lublin–Warszawa: Wydawnictwo KUL–Instytut Pamięci Narodowej 2019, s. 145-189; Karolewicz G, Wstęp, w: Katolicki Uniwersytet Lubelski we wspomnieniach pierwszych studentów z lat 1918-1925, wstęp i red. G. Karolewicz, Lublin: RW KUL 1978, s. 9-39; Karolewicz G., Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1925-1939, w: Katolicki Uniwersytet Lubelski w latach 1925-1939 we wspomnieniach swoich pracowników i studentów, wstęp i red. G. Karolewicz, Lublin: RW KUL 1989, s. 11-67; Karolewicz G., Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie międzywojennym, cz. 1, Lublin: RW KUL 1996; Katolicki Uniwersytet Lubelski, [Lublin: TP KUL 1938]; Kołodziejczyk K., Kadencja rektora ks. Józefa Kruszyńskiego, w: Katolicki Uniwersytet Lubelski 1918-2018, t. I: 1918-1944, red. G. Bujak, Lublin–Warszawa: Wydawnictwo KUL–Instytut Pamięci Narodowej 2019, s. 115-144; Pyter M., Statut KUL, w: Encyklopedia 100-lecia KUL, t. II, red. E. Gigilewicz i in., Lublin: Wydawnictwo KUL 2019, s. 375; Sieradzki P., Przetrwać kryzys. Uniwersytet Lubelski w latach rektoratu o. Jacka Woronieckiego (1922-1924) oraz bpa Czesława Sokołowskiego (1924-1925), w: Katolicki Uniwersytet Lubelski 1918-2018, t. I: 1918-1944, red. G. Bujak, Lublin–Warszawa: Wydawnictwo KUL–Instytut Pamięci Narodowej 2019, s. 73-114; Wodzianowska I., Deo et Patriae. Rektor ks. Idzi Radziszewski (1918-1922) – uczony i dzieło, w: Katolicki Uniwersytet Lubelski 1918-2018, t. I: 1918-1944, red. G. Bujak, Lublin–Warszawa: Wydawnictwo KUL–Instytut Pamięci Narodowej 2019, s. 21-71; Wojtkowski A., Katolicki Uniwersytet Lubelski 1918-1944, w: Księga jubileuszowa 50-lecia Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Praca zbiorowa wydana w rocznicę 50-lecia istnienia uczelni, red. S. Kunowski, W. Müller, M. Rechowicz, Z. Sułowski, A. Wojtkowski, Lublin: TN KUL 1969, s. 21-104.

dr Grzegorz Misiura