Where is the Wisdom we have lost in knowledge?

Where is the knowledge we have lost in information?

(T. S. Eliot, The Rock, 1971)

 

 

LAUDACJA

na cześć Profesora Alvina Carla Plantingi

z okazji nadania Mu tytułu doktora honoris causa

Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II

 

 

Magnificencjo Księże Rektorze, 

Wysoki  Senacie, 

Dostojni  Goście, 

Szanowni Państwo!

 

W związku z nadaniem  przez Senat Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II – profesorowi Alvinowi Plantindze  – wybitnemu  autorytetowi  w  dziedzinie nauk filozoficznych – najwyższej godności doktora honorowego, przypadło mi zaszczytne zadanie przybliżenia Państwu naukowej sylwetki Profesora.

 

Jeżeli ktoś ze współcześnie żyjących filozofów zasługuje na tak eminentne wyróżnienie ze strony Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II w postaci godności doktora honorowego -- jest nim bezsprzecznie Profesor Alvin Plantinga, klasyk filozofii, wiodący „filozof Boga” i filozof religii, podnoszący podstawowe, wieczyste problemy filozofii oraz broniący wartości chrześcijańskich.

 

Należy do najbardziej wpływowych filozofów chrześcijańskich naszej doby. Jego klarowne i przekonywujące argumenty w obronie teistycznego światopoglądu, tzw. tezy teistycznej i wyjątkowości chrześcijaństwa wśród innych religii za pomocą m.in. formalnych środków logicznych są analizowane z uwagą także przez filozofów o postawie ateistycznej.

 

Czym in concreto mierzyć filozoficzną wielkość i naukowe zasługi FILOZOFA, kiedy u progu XXI w. żyje wielu wybitnych myślicieli chrześcijańskich? Chociaż ostateczne słowo, jak zawsze, mieć będzie czas, bezlitosny weryfikator ludzkich poczynań i dokonań, żyjąc w teraźniejszości, skazani jesteśmy na jej miary.

 

Przyjmijmy, że znaczenie filozofa leży w osiągnięciach, które znalazły swe trwałe miejsce w kanonie filozofii. Przejawiają się one: w nowatorskim stawianiu problemów filozoficznych i ich oryginalnym rozwiązywaniu; w odkrywczych tezach, wywołujących kontrowersje i prowokujących dyskusje różnych środowisk filozoficznych; w przesądzającej na rzecz głoszonych tez; w wprowadzeniu do intelektualnego i filozoficznego obiegu nowej aparatury pojęciowej (terminów, pojęć), funkcjonującej swym dalszym życiem w dyskusjach filozoficznych.

 

Alvin Plantinga urodził się 15.11.1932 r. w Ann Arbor/Michigan/USA w rodzinie holenderskich emigrantów. Mając 16 lat, zapisał się w 1949 r. do Jamestown College/North Dakota, by rok później przenieść się do Calvin College/Grand Rapids/Michigan, gdzie rozpoczął studia filozoficzne. W 1954 r. rozpoczął studia doktoranckie na University of Michigan, gdzie nauczycielami jego byli tacy wybitni filozofowie, jak William P. Alston, William K. Frankena i Richard Cartwright.

 

Rok później przeniósł się na uniwersytet w Yale, gdzie w 1958 r. uzyskał doktorat z filozofii na podstawie rozprawy Ethics and Metaphysical Naturalism.

 

W 1958 r. A. Plantinga zostaje (w wieku 26 lat) profesorem filozofii na Wayne State University/Detroit, który w swym złotym okresie był wielkim centrum filozofii analitycznej. W 1963 przenosi się do Calvin College, a po 19 latach (1982) na University of Notre Dame, gdzie naucza do swej emerytury (2010), by ostatecznie powrócić do Calvin College i objąć jako pierwszy katedrę filozofii im. Williama Harrego Jellema.

 

Piastował wiele urzędów: od 1975 r. jest członkiem Amerykańskiej Akademii Sztuk Pięknych i Nauki, współzakładał w 1978 r. Towarzystwo Filozofów Chrześcijańskich, był w latach 1981 i 1982 prezydentem zachodniego oddziału Amerykańskiego Towarzystwa Filozoficznego (Western Division of the APA), a w latach 1983 i 1986 prezydentem Towarzystwa Filozofów Chrześcijańskich (Society of Christian Philosophers), wydającego prestiżowe czasopismo Faith and Philosophy, w latach 1984-2002 kierował w Notre Dame Center for Philosophy of Religion. Wykładał na kilku uznanych uniwersytetach amerykańskich, kanadyjskich, brytyjskich i europejskiej (w tym w 1995 r. na KULu), trzy razy wygłaszał prestiżowe Gifford Lectures na uniwersytecie w Aberdeen (1987-88), a w roku 1988 w Oxfordzie Wilde Lectures.

 

Otrzymał wiele odznaczeń, w tym Award for Distinguished Teaching from the Danforth Foundation (1968). Wiosną 1980 r. prestiżowy Time uznał A. Plantingę, wówczas profesora stosunkowo mało znaczącego uniwersytetu, za „wiodącego amerykańskiego ortodoksyjnego protestanckiego filozofa Boga”.

 

Kiedy 85-letni wówczas prof. A. Plantinga odbierał w roku 2017 prestiżową Nagrodę Templetona (Templeton Prize) „za postęp w religii” (progress in religion), zauważa nieco żartobliwie: „nie jestem pewien, czy dokonałem jakiegoś „postępu w religii”: zaczynałem jako członek chrześcijańskiego Kościoła zreformowanego i nadal nim pozostaję”.

 

Doktoratami honorowymi obdarzyły Profesora A. Plantingę: Glasgow University (1982), Calvin College (1986), North Park College (1994), the Free University of Amsterdam (1995), Brigham Young University (1996) i Valparaiso University (1999).

 

W 2006 r. Centrum Filozofii Religii Uniwersytetu Notre Dame przemianowało swe dotychczasowe stypendium na Stypendium Alvina Plantingi; w 2012 r. Wydział Filozofii Uniwersytetu w Pittsburgu, Wydział Historii i Filozofii Nauki oraz Centrum Historii i Filozofii Nauki współnagrodziły go nagrodą Nicholas Rescher Prize for Systematic Philosophy (wygłosił wówczas wielokrotnie cytowany i komentowany wykład Religion and Science: Where the Conflict Really Lies). W 2017 r. Baylor University's Center for Christian Philosophy zapoczątkował The Alvin Plantinga Award for Excellence in Christian Philosophy. A. Plantinga został w 2015 r. uhonorowany osobnym tomem (piątym) w serii Profiles szacownego wydawnictwa Reidel.

 

Trudno w krótkim wystąpieniu objąć wyczerpująco rozciągniętą w czasie, zróżnicowaną i bogatą treściowo filozoficzną działalność, poglądy i publikacje Profesora A. Plantingi. Z konieczności poprzestaję na skrótowym, miejscami (przyznaję) nie zawsze dostatecznie jasno wyartykułowanym pokazaniu, że w osobie A. Plantingi mamy do czynienia z czołowym, wpływowym, subtelnym filozofem analitycznym, a równocześnie filozofem chrześcijańskim, apologetą chrześcijaństwa i osobiście zaangażowanym chrześcijaninem, zajmującym poczesne miejsce wśród współczesnych chrześcijańskich filozofów religii (Williama Alstona, Petera van Inwagena, Richarda Swinburne’a, Nicholasa Wolterstorffa) i niewątpliwie pierwsze miejsce w postgetteriowskich dyskusjach epistemologicznych.

 

Poglądy A. Plantingi odnotowuje wiele encyklopedii, słowników i przewodników (guides) filozoficznych redagowanych przez filozofów analitycznych, gdzie rozliczne hasła i artykuły roztrząsają mocne i słabe strony jego poglądów z zakresu logiki modalnej i metafizyki modalności (kategorii konieczności i możliwych światów), fundamentalizmu, eksternalizmu (eksternalistycznej teorii wiedzy), metodologicznego naturalizmu, logicznej teorii prawdopodobieństwa, problematyki uzasadniania (warrant, justification) i dualizmu mind-body.

 

A. Plantinga broni racjonalnego charakteru postawy religijnej i prawdziwości tezy teistycznej (Deus est!) oraz ekskluzywizmu chrześcijaństwa wśród innych religii.

 

Podejście jego jest analityczne: uchodzi za filozofa dokładnie stawiającego trafne pytania i ważącego przemyślane argumenty. Podkreślając potrzebę posiadania przez filozofa religii dobrej znajomości współczesnej filozofii i narzędzi, jakich dostarcza logika formalna, przeprowadził udane próby wykazania, że przekonania (wierzenia) religijne nie tylko nie pozostają w konflikcie z poważnymi poglądami filozoficznymi, lecz mogą mieć istotne znaczenie dla rozwiązywania tradycyjnych problemów filozoficznych (perennial problems in philosophy).

 

Do ważnych i oryginalnych pojęć, którymi A. Plantinga zaludnił scenę filozoficzną, należą: „Reformed Epistemology”, „evolutionary argument against naturalism”, „epistemic defeat”, „free will defense”, „logical problem of evil?”, „properly basic”, „proper basicality”, „proper function”, „warrant”, „warranted belief”, „warranted Christian belief”, dla których brak jeszcze polskich odpowiedników.

 

Świadectwem trudności translacyjnych oraz bardziej lub mniej udanych polskich neologizmów jest jedyny, jak dotąd, polski przekład książki A. Plantingi, Bóg, wolność i zło (1995, tłumaczenie Krzysztof Gurba – wprowadzenie bp Józef Życiński).

 

Chociaż A. Plantinga nie uprawia wprost teodycei, ani nie zajmuje się obroną teizmu, czyni to nie wprost, m.in. wprowadzając istotne dla wywodów teodycealnych w ogóle odróżnienie między uzasadnieniem (epistemic justification) przekonania a jego gwarantem (warrant): pierwsze jest własnością osoby podtrzymującej pewne przekonanie, drugie własnością samego przekonania (belief).

Przyczynił się do przyjęcia przez epistemologów poglądu, że zagwarantowanie (warrant) przekonania (religijnego) ma charakter relatywny i osobisty (person-relative): przekonanie uchodzące w pewnych okolicznościach za uzasadnione dla jednej osoby może takie nie być dla innych osób w zbliżonych okolicznościach.

Przejawem dominacji A. Plantingi na amerykańskiej scenie filozofii religii może być m.in. fakt, że trzydzieści lat po przywołaniu problematyki dowodu ontologicznego św. Anzelma oraz kwestii wolnej woli, nadal ukazują się prace nawiązujące do jego poglądów. Ma również udział w dyskusjach nad metodologicznym naturalizmem w filozofii nauki i – jak stwierdzono – wskazaniem na możliwość obrony wyjątkowości (ekskluzywizm) chrześcijaństwa wśród innych religii.

 

A. Plantinga opublikował ponad 12 książek i ponad 100 artykułów, które ukazały się w różnych antologiach i tak uznanych czasopismach, jak Theoria, American Philosophical Quarterly, Philosophical Studies, Journal of Philosophy. Jego rozliczne i treściowo zróżnicowane publikacje obejmują wiele ważnych dziedzin a wśród metafizykę konieczności i możliwości, epistemologię i przede wszystkim filozofię religii. Do najważniejszych publikacji należą God and Other Minds (1967), The Nature of Necessity (1974) oraz rozbudowana treściowo trylogia Warrant: The Current Debate (1993), Warrant and Proper Function (1993) i Warranted Christian Belief (2000). Ta ostatnia książka stała się w krótkim czasie najbardziej wpływową pracą z zakresu filozofii religii. Głównym celem trylogii było ustalenie koniecznych i wystarczających warunków tego, co – w miejsce uzasadniania (justification) – A. Plantinga nazwał gwarantem (warrant), po to, by ostatecznie przejść do pozytywnej odpowiedzi na pytanie, czy wierzenia chrześcijańskie (Christian belief) dają się wystarczająco dobrze uzasadnić (warrant), by można było racjonalnie wierzyć w Boga, bez uchybiania wymogom epistemicznym.

 

Najbardziej zasadniczy, głęboki i trwały, bo wyznaczający kierunki dyskusji w wielu dziedzinach zajmujących się religią, okazał się wpływ A. Plantingi w filozofii religii.

 

Dominujący w pierwszej połowie XX w. logiczny empiryzm ze swoją zasadą weryfikacji (verification principle), deklarując bezsensowność problematyki Boga i religii, umieścił je poza uniwersyteckim curriculum. Post-pozytywistyczna filozofia analityczna (Antony Flews, John L. Mackie, Richard M. Hare) zadekretowała religię jako zabobon, a filozofię religii jako relikt minionej epoki, dla których nie ma miejsca w racjonalnej dyskusji filozoficznej.

 

Nic dziwnego, że niewielu filozofów było skłonnych identyfikować się jako filozof chrześcijański. Pod wpływem prac A. Plantingi i innych filozofów religii sytuacja uległa radykalnej zmianie: God is making a comeback. Dzisiaj wielu filozofów nie tylko poważnie traktuje dyskusje i racje na rzecz tezy teistycznej, lecz także samą filozofię religii, przeżywającą na przełomie XX i XXI w. swój renesans i okres dynamicznego rozwoju.

 

Od czasu, gdy A. Plantinga zauważył, że przesądzający dowód (demonstrative proof) rzadko pozostaje wymogiem racjonalności oraz postawił zasadnicze pytanie, dlaczego przekonaniom religijnym stawiać wyższe standardy racjonalności niż innym przekonaniom, w tym naukowym – co starał się pokazać przekonująco w trzech krokach, najpierw w God and Other Minds (1967), potem w Nature of Necessity (1974) i God, Freedom, and Evil (1974), wreszcie w Reason and Belief in God (1983) – filozof opowiadający się za tezą o istnieniu Boga, nie musi się tego przekonania wstydzić. Wykazując, że szereg obiegowych argumentów na rzecz ateizmu nie wytrzymuje racjonalnej krytyki, A. Plantinga sprawił, że filozofowie odważniej zaczęli się opowiadać za tezą teistyczną a nawet bronić chrześcijańskiego światopoglądu.

 

Pojęciem wierzeń chrześcijańskich (christian belief) obejmuje A. Plantinga credo chrześcijańskie: to, co wspólne wielkim wyznaniom wiary głównych Kościołów chrześcijańskich, „łączących Kalwina i Tomasza, Lutra i Augustyna, Menno Simonsa i Karla Bartha, Matkę Teresę i świętego Maksyma Wyznawcę, Billego Grahama i św. Grzegorza Palamasa” (Warranted Christian Belief, 2000, s. vii).

 

W rozdziale 9 Nature and Necessity (1974) A. Plantinga stara się dowieść, że między istnieniem wszechmocnego, wszechwiedzącego i dobrego Boga a istnieniem zła w świecie nie zachodzi sprzeczność. Wysuwana przez filozofów ateistycznych argumentacja przeciwko możliwości pogodzenia pojęcia Boga i zła, powołuje się na to, że twierdzenia o istnieniu Boga i istnieniu zła w świecie wykluczają się logicznie: jeżeli istnieje jedno, drugie nie istnieje; w możliwym świecie oba nie mogą istnieć, a skoro wiadomo, że zło istnieje, powinniśmy być pewni, że Bóg nie istnieje. Broniąc pojęcia wolnej woli (free will defence), A. Plantinga opowiada się za kompatybilnością obu pojęć . W świecie, w którym istnieją wolne byty moralne, odpowiedzialność za zło spada na te byty, które je powodują. Co więcej, Bóg miał je prawo takimi stworzyć, ponieważ dobro w postaci ludzkiej wolności przeważa nad złem, które mogłyby uczynić.

 

W opinii wielu filozofów religii, także ateistycznych, swą argumentacją A. Plantinga rozwiązał logiczny problem zła oraz skutecznie uchylił związaną z nim argumentację przeciwko istnieniu Boga . Krytyka zauważyła wszakże, że argumenty A. Plantingi nie obejmują zła niemoralnego (nonmoral evils) w postaci chociażby kataklizmów przyrody. Ustosunkowując się do zarzutów, A. Plantinga podjął powtórnie -- językiem mniej technicznym -- tematykę wolnej woli i zła w God, Freedom, and Evil (1974), podsumowując swe poglądy w rozdziale Could God Have Created a World Containing Moral Good but No Moral Evil. Powtarza tu, że the price for creating a world in which they produce moral good is creating one in which they also produce moral evil (s. 49).

 

Oddziaływanie A. Plantingi wykracza daleko poza dziedzinę szeroko pojmowanej filozofii religii i obejmuje także obszary logiki, metafizyki i epistemologii. Najbardziej wpływowe dla dyskusji metafizycznych dzieło A. Plantingi The Nature of Necessity (1974), w którym rozwija semantykę światów możliwych, nie jest pierwszoplanowo studium z zakresu filozofii religii, lecz z logiki modalnej i metafizyki modalności. Zaproponowana tu definicja światów możliwych jako maksymalnie spójnych stanów rzeczy (maximally consistent states of affairs) znalazła uznanie obok definicji Saula Kripkego i Davida Lewisa, pionierów tej problematyki. Dopiero w dwu ostatnich rozdziałach książki A. Plantinga odnosi swe modalne konstrukcje do dwu zagadnień z zakresu filozofii religii, które już wcześniej skupiały jego uwagę: do dowodu ontologicznego i obrony wolnej woli wobec argumentacji o istnieniu zła w świecie.

W późniejszym okresie A. Plantinga przechodzi od zainteresowań związanych wprost z przekonaniami teistycznymi (theistic belief) do badań nad swoistością wierzeń chrześcijańskich oraz od zainteresowania problematyką racjonalności przekonań religijnych do tego, jak rozumieć wiedzę (knowledge).

 

Oba pierwsze tomy trylogii Warrant: The Current Debate i Warrant and Proper Function, będące poniekąd wstępem do Warranted Christian Belief (2000), poświęcone są analizie głównych teorii wiedzy (theory of knowledge) w epistemologii analitycznej i zawierają epistemologiczną, eksternalistyczną, ale antynaturalistyczną teorię uzasadniania.

 

Szukając odpowiedzi na pytanie, jak rozumieć wiedzę, A. Plantinga dowodzi, że właściwym przedmiotem epistemologii nie jest po prostu uzasadnianie (justification), które – jak uważa – ma niewiele wspólnego z wiedzą, lecz gwarant (warrant) jako właściwość, która dodana do prawdziwego przekonania, czyni z niego wiedzę. Zrozumiałe, że teoria gwaranta (theory of warrant) – elementu, który zamienia prawdziwe przekonanie/wierzenie w wiedzę – niezależnie od swego zastosowania do obrony przekonań teistycznych, musiała wywołać gorące dyskusje poza filozofią religii w gronie epistemologów.

 

Do rozlewających się szeroką falą współczesnych, niekiedy gwałtownych dyskusji nad nie/współmiernością obszarów nauki i religii A. Plantinga dołączył przystępnie napisaną publikacją Religion and Science: Where the Conflict Really Lies (2011). Analizuje tu stanowisko głównych polemistów: Dana Dennetta, Richarda Dawkinsa i Philipa Kitchera oraz wysuwane przez nich argumenty przeciwko możliwości pogodzenia obu dziedzin. Dość tradycyjnie, opowiadając się za racjonalnością przekonań religijnych, A. Plantinga uważa, że konflikt obu dziedzin jest pozorny, gdyż dają się one uzgodnić ze sobą na głębszym poziomie. Co więcej, nauka może udzielić poparcia doktrynie teistycznej, jak w przypadku teorii biologicznego i kosmicznego „dostrojenia” oraz zasady antropicznej. Autentyczny konflikt – jest to główna teza książki – zachodzi natomiast nie między teistyczną religią a nauką, lecz między naturalizmem jako formą religijności a nauką jako całościowym, spójnym poglądem na świat: jeżeli naukowa teoria ewolucji jest prawdziwa, podważa ona naturalizm – i dlatego obu poglądów nie można sensownie równocześnie utrzymywać.

 

W drugiej połowie XX w. w angloamerykańskiej filozofii religii doszło do ponownego zainteresowania bezpośrednimi sposobami poznawania Boga (immediate knowledge of God), którego ośrodkiem stała się tzw. zreformowana epistemologia (Reformed Epistemology) i jej czołowi przedstawiciele Alvin Plantinga, Nicholas Wolterstorff i William Alston. Tak jak wcześniej teolodzy kalwińscy A. Plantinga dzieli nieufność wobec teologii naturalnej. Niezależnie od Johna Hicka, ale w podobnym duchu ewidencjalizmu, odrzuca wymóg dowodzenia tezy teistycznej, przyjmując the proper basicality of religious belief.

 

Wykazuje przy tym niewystarczalność głównych klasycznych postaci dowodów na rzecz tezy teistycznej, jak dowodu kosmologicznego, teleologicznego lub ontologicznego. Kwestionuje przede wszystkim leżącą u ich podstaw ukrytą przesłankę, że nie można mówić o racjonalności przekonania teistycznego bez dobrego jego uzasadnienia. Przeciwnie, uważa, że jest rzeczą racjonalną opowiadać się za istnieniem Boga, nawet jeśli nie ma ku temu przesądzających argumentów (evidence). Twierdzenie o faktycznym istnieniu takiego bytu jak Bóg, który jest wszechwiedzący, wszechmocny i moralnie doskonały oraz mający te cechy w każdym z możliwych światów, jest bowiem bazowe w pełnym sensie tego słowa.

 

Na poparcie swego stanowiska A. Plantinga powołuje się także na osoby, dla których twierdzenie, że Bóg istnieje, pozostaje we właściwym sensie bazowe (properly basic belief), w pełni uzasadnione (fully warranted) i stąd niewymagające dalszej argumentacji, chociażby przez powoływanie się na inteligentny projekt (intelligent design) lub na cuda.

 

A. Plantinga nawiązuje tu wyraźnie do wcześniejszego poglądu Jana Kalwina (1509-1564), przypisującego wszystkim ludziom rodzaj sensus divinitatis w postaci naturalnej skłonności do wiary w Boga przy poprawnie funkcjonującym ludzkim rozumie, w który Bóg wyposażył każdego człowieka. To Bóg stworzył nas takimi, że w sposób naturalny w pewnych okolicznościach formułujemy przekonanie Deus est!

W ten sposób kwestia uzasadniania tezy teistycznej i jej racjonalności zostaje przez A. Plantingę przesunięta z epistemologii do szerszego obszaru metafizyki. Tak kontrowersyjny pogląd musiał, co zrozumiałe, wywołać polemikę, zwłaszcza gdy chodzi o argumentację w God and Other Minds (1967), gdzie A. Plantinga przeprowadza analogię między zdroworozsądkowym poglądem, według którego ludzie przypisują innym ludziom posiadanie umysłu podobnego do własnego, a naturalnym „dostrzeganiem” przez ludzi istnienia Boga: „Hence my tentative conclusion: If my belief in other minds is rational, so is my belief in God. But obviously the former is rational; so, therefore, is the latter (God and Other Minds, 1967, s. 271).

 

Zgodnie z proponowanym przez A. Plantingę „kalwińsko-tomistycznym” modelem poznania właściwie funkcjonujący człowiek dysponuje dzięki łasce Bożej władzą poznawczą, która w odpowiednich warunkach (appropriate conditions) wytwarza bezpośrednie i w pełni zagwarantowane (immediate and fully warranted) wierzenia religijne. Ostateczny wniosek A. Plantingi brzmi następująco: jeżeli fundamentalna doktryna chrześcijańska jest prawdziwa, to wówczas przekonania chrześcijańskie zagwarantowane są w bazowy sposób i składają się na wiedzę. Stwierdzenie poprawności takiego rozumowania należy do metafizyki, a nie do epistemologii.

 

Krytycy słusznie zauważyli, że stanowisko A. Plantingi jest rodzajem fundamentalizmu, kiedy twierdzi, że właściwie funkcjonujące mechanizmy (belief-producing mechanisms) tworzą przekonania, które nie wymagają w drodze wnioskowania odwoływania się do innych uzasadnionych przekonań.

 

A. Plantinga wspierał ruch „inteligentnego projektu (zamysłu)” i był członkiem Ad Hoc Origins Committee, występującego w obronie głośnej publikacji Philipa E. Johnsona Darwin on Trial (1991) w dyskusji z paleontologiem Stephenem Jay Gouldem (Scientific American, 1992). Był też członkiem nieistniejącego już dzisiaj International Society for Complexity, Information, and Design i głosił prelekcje na konferencjach inteligentnego projektu.

 

W odpowiedzi na zarzuty znanego filozofa nauki Michaela Ruse’a, wyjaśniał, że jak każdy chrześcijanin (i każdy teista) przyjmuje, że świat został stworzony i „inteligentnie zaprojektowany” przez Boga, który mógł się do tego celu posłużyć ewolucją, odrzuca natomiast ewolucję nieukierunkowaną. Przyznaje, że stwarzając świat i kierując nim według swej woli, Bóg mógł posłużyć się procesami ewolucji w rozumieniu Darwina, ale naukowa teoria ewolucji, chociaż intelektualnie wyrafinowana, nie mówi nic na temat kierunku Bożego kierownictwa.

 

Wpływ A. Plantingi na współczesną filozofię religii obejmuje dwa równie ważne obszary: metodologiczny i treściowy. Szczególnie wiele energii poświęca zwalczaniu naturalizmu i związanego z nim materializmu. W przypadku argumentów „za i przeciw istnieniu Boga” posłużył się w sposób pionierski czteroma technikami argumentacji, które zyskały uznanie filozofów religii: podejściem nie wprost (indirect approach), rozumianym też jako „apologetyka negatywna”; podejściem opisowym (descriptive approach), kiedy próbuje się rozliczyć z faktem istnienia wielu wierzeń religijnych (facts of religious belief); podejściem umiarkowanym (modest approach), które traktuje racjonalność i inne cnoty epistemiczne jako związane z daną osobą (person-relative); podejściem dojrzałym (mature approach), wykorzystującym w badaniach zaawansowane analityczne narzędzia logiczne, jak logika modalna, teoria prawdopodobieństwa i inne najnowsze teorie z zakresu epistemologii i filozofii nauki, do wykazania prawdziwości tezy teistycznej (apologetyka pozytywna).

 

W szeroko dyskutowanym, wielokrotnie przedrukowywanym wykładzie inauguracyjnym na uniwersytecie w Notre Dame pt. Advice to Christian Philosophers (1984), uważanym za dokument leżący u podstaw obecnego odrodzenia filozofii chrześcijańskiej w Ameryce i na świecie, A. Plantinga zachęca filozofów, by nie bali się odwoływać do przesłanek czerpanych ze światopoglądu chrześcijańskiego oraz przemyśleli sytuację, w jaki sposób ktoś o perspektywie chrześcijańskiej powinien prowadzić badania nad problemami z zakresu filozofii religii. I chociaż odrzuca przypisywaną mu etykietkę fideisty, skądinąd wielokrotnie podkreśla, że jest rzeczą racjonalną uznać wielorakie ograniczenia ludzkiego rozumu.

 

Kończąc, zapytajmy, kto dzisiaj kogo bardziej honoruje? Profesor Alvin Plantinga zasługuje niewątpliwie z wielu powodów na akademickie wyróżnienie w postaci doktoratu honorowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

 

Uhonorowanie to dodaje równocześnie splendoru naszej Alma Mater.

Dziękuję Państwu!

 

prof. dr hab. Andrzej Bronk SVD