EN: Thomas Aquinas and Duns Scotus on Contingency, Free­dom and Individuation
Źódło/source:	Roczniki Filozoficzne, 65 (2017), nr 4
Strony/pages:	23-36

 

http://dx.doi.org/10.18290/rf.2017.65.4-2

 

Streszczenie

Tekst jest próbą przedstawienia fundamentalnych perspektyw, które są konieczne dla zrozu­mienia stanowiska Akwinaty na temat przygodności, wolności i indywiduacji w zestawieniu z pro­pozycją Dunsa Szkota. Autor stara się wziąć pod uwagę ostrzeżenie É. Gilsona: niewiele da porównywanie wybranych szczegółów wspomnianych pozycji filozoficznych bez zrozumienia fun­da­mentalnej różnicy między porównywanymi metafizykami.

Pierwsza część artykułu przedstawia różnicę rozumienia relacji między naturą i wolą. Duns Szkot interpretuje wolę, przeciwstawiając ją naturze, i rozumie prawdziwie osobowe, wolne i chrze­ścijańskie działanie w opozycji do deterministycznych działań natury. Dla Akwinaty praw­dziwie osobowe działanie może być wpisane w naturę jako jej wolne dopełnienie. Różnica jest ufundowana w rozmaitych interpretacjach filozofii Arystotelesa. Druga część opisuje różnicę w rozumieniu transcendencji boskich działań. Tomasz posługuje się bardzo mocnym rozumie­niem transcendencji, które pozwala przyjąć tezę: niezmienność (= konieczność) woli Boga uzy­skuje swoje cele zarówno przez konieczne, jak i wolne (!) działania stworzeń (por. De veritate, q. 6, a. 3, ad 3). Duns Szkot szuka bardziej intuicyjnie dostępnego rozumienia relacji między boskimi i ludzkimi działaniami. Z tego powodu opisuje boskie działania jako przygodne, podej­mowane w wiecznym „teraz”. Trzecia część zajmuje się doktryną indywiduacji. Duns Szkot pro­ponował rozwiązać problem przez odwołanie do słynnej formy haecceitas. Chociaż dla Tomasza nośnikiem indywidualności po zindywidualizowaniu bytu jest także forma jako źródło sub­stan­cjalności i chociaż Tomasz musiał być świadomy trudności klasycznego stanowiska, odwo­łującego się do Arystotelesa (materia jako główny czynnik indywiduacji), trzyma się stanowczo arystotelesowskiego rozwiązania, nieznacznie je przeformułowując (materia quantitate signata). Były najprawdopodobniej dwa powody wiernego podążania Tomasza za Arystotelesem, mimo wątpli­wości Alberta Wielkiego i Bonawentury: chęć podkreślenia hylemorficznej struktury bytu i próba wskazania trwałej podstawy dla pojęciowych genera. Ostatni problem prowadzi do naj­ważniejszej metafizycznej różnicy między analizowanymi propozycjami. Duns Szkot jako esen­cjalista musi wpisać wszystko, co rzeczywiste, w porządek istotowy. Tomasz artykułuje rzeczy­wistość bytu, biorąc pod uwagę istotę i istnienie. Jego stanowisko daje tym sposobem więcej możliwości do odczytania bytu.

 

Summary

The paper attempts to present the fundamental perspectives which are necessary to understand Aquinas’s position on contingency, freedom and individuation in order to compare his thinking with Duns Scotus’s. The author wants to take into account Gilson’s warning: it is useless to com­pare chosen details of the aforementioned philosophical proposals, if there is no understanding of the deep difference between the metaphysical systems of the two philosophers.

The first section presents the difference in the understanding of the relationship between na­ture and will. Duns Scotus interprets the will as opposed to nature and sees a truly free and Christian person acting as opposed to the deterministic operations of nature. For Aquinas the truly personal acting may be inscribed in nature as its free fulfilment. The difference is based on the different readings of Aristotle’s philosophy. The second section describes the difference in the understanding of the transcendence of the divine actions. Thomas uses a very strong concept of transcendence that allows him to accept the thesis that God’s immutable (= necessary) will achieves its purposes through the necessary and free (sic!) actions of the creatures (cf. De veri­tate, q. 6, a. 3, ad 3). Duns Scotus looks for a more intuitive understanding of the relationship between divine and human acting. Because of that he describes the divine actions as contingent, under­taken in the eternal “now”. The third section deals with the doctrine of individuation. Duns Scotus’s proposed solution to this problem is his famous form haecceitas. Although the form as the source of substantiality is the sign of individuality for Thomas, as well, in his case this has been achieved through individua­tion, and although he must have been aware of some difficulties in the classical Aristotelian position (matter as the main factor in individuation), he sticks to the Ari­sto­telian solution, only slightly reformulating it (materia quantitate signata). There are two reasons for his fidelity to Aristotle in spite of doubts expressed by Albert the Great and Bona­venture: the stress on the hylemorphic structure of being and the attempt to articulate the con­sistency of the conceptual genera. The last problem leads to the main metaphysical difference of the analysed proposals. Duns Scotus as an essentialist has to inscribe everything that is real with­in the order of essence; Thomas articulates reality by taking into account essence and existence. His position opens wider possibilities for the understanding of being.

 

 

Słowa kluczowe: Tomasz z Akwinu; Duns Szkot; przygodność; wolność; indywiduacja.

Key words: Thomas Aquinas; Duns Scotus; contingency; freedom; individuation.

 

 

Bibliografia/References:

 

1. Auer, Johann. Die Entwicklung der Gnadenlehre in der Hochscholastik. T. 1–2. Freiburg: Her­der, 1942–1951.

2. Benedykt XVI. „Przemówienie na uniwersytecie w Ratyzbonie (Regensburg)”, 12.09.2006. Opoka.org.pl. Dostęp 31.03.2017. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/benedykt_xvi/ podroze/ben16-ratyzbona_12092006.html

3. Bonino, Serge-Thomas. „Les différentes réalisations de la science divine selon saint Tho­mas d’Aquin”. W: Thomas d’Aquin. De la Vérité, question 2 (La science en Dieu), 580–585. Fribourg–Paris: Éditions Universitaires–Cerf.

4. Dionysiaca. Recueil donnant l’ensemble des traductions latines des ouvrages attribués au Denys de l’Aréopage. Red. Philippe Chevalier. T. 1–2. Bruges: Desclée de Brouver, 1937.

5. Gilson, Étienne. Jean Duns Scot. Introduction à ses positions fondamentales. Paris: Vrin, 1952.

6. Gilson, Étienne. Duch filozofii średniowiecznej. Tłum. Jan Rybałt. Warszawa: IW PAX, 1958.

7. Hart, David B. The Experience of God. Being, consciousness, bliss. New Haven, London: Yale University Press, 2013.

8. Kim, Yul. Selbstbewegung des Willens bei Thomas von Aquin. Berlin: Akademie Verlag, 2007.

9. Klinger, Ingbert. Das Prinzip der Individuation bei Thomas von Aquin. Versuch einer Inter­pretion und Vergleich mit zwei umstrittenen Opuscula. Münsterschwarzach: Vier-Türme-Verlag, 1964.

10. Krąpiec, Mieczysław A. Realizm ludzkiego poznania, Poznań: Pallottinum, 1959.

11. Lottin, Otto. Psychologie et morale aux XII^e et XIII^e siècles. T. 1–5. Louvain, Gembloux: Ab­baye du Mont César, J. Duculot, 1942–1960.

12. McGinn, Bernard. “The development of the thought of Thomas Aquinas on the recon­cilia­tion of divine providence and contingent action”. The Thomist, 39 (1975): 741–752.

13. Paluch, Michał “Recovering a Doctrine of Providence: A Report”. Nova et Vetera. En­glish Edition, 12 (. 2014): 1161–1174.

14. Paluch, Michał. „Czy Akwinata stał się woluntarystą? Kilka obserwacji na temat wciąż nie­za­koń­czonego sporu”. Przegląd Tomistyczny, 22 (2016): 313–329.

15. Pannenberg, Wolfhart. Die Prädestinationslehre des Duns Skotus im Zusammenhang der scho­lastischen Lehrentwicklung. Göttingen: Vandenhoeck und Ruprecht, 1954.

16. Pieper, Josef. „Prawda i niepoznawalność. Element negatywny w filozofii św. Tomasza z Ak­wi­nu”, Znak 13 (1961.): 1500–1514.

17. Swieżawski, Stefan. „Wstęp do kwestii 76”. W: Tomasz z Akwinu. Traktat o człowieku. Summa teologii I, 75–89, 57–83. Kęty: Wydawnictwo Antyk, 1988.

18. Te Velde, Rudi. „Natura In Seipsa Recurva Est: Duns Scotus and Aquinas on the Rela­tionship between Nature and Will”. W: John Duns Scotus. Renewal of Philosophy. Acts of the Third Symposium Organized by the Dutch Society for Medieval Philosophy Medium Aevum (May 23 and 24, 1996). Red. Egbert P. Bos, 155–169. Amsterdam, Atlanta, GA: Rodopi, 1998.

19. Thomas de Aquino. Quaestiones disputatae de veritate. W: Opera omnia iussu Leo­nis XIII P.M. edita. T. 22, 1–3. Roma: Editori di San Tommaso, 1970–1976.

20. Tomasz z Akwinu. Kwestie dyskutowane o prawdzie. T. 1–2. Tłum. Adam Adusz­kiewicz, Leszek Kuczyński i Jacek Ruszczyński. Kęty: Wydawnictwo Antyk, 1998.

21. Tomasz z Akwinu. Byt i istota. Kęty: Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2009.

 

Informacja o autorze/Information about Author:

Dr hab. Michał Paluch OP — rektor Papieskiego Uniwersytetu Świętego Tomasza z Akwinu w Rzy­mie; adres do kores­pondencji: Largo Angelicum 1, 00184 Roma, ITALIA; e-mail: paluchop@gmail.com

 
 

Cytowanie/Citation information:

Paluch, Michał. 2017. Tomasz z Akwinu i Duns Szkot o przygodności, wolności i indywidualności. "Roczniki Filozoficzne" 65, 4: 23-36, DOI: 10.18290/rf.2017.65.4-2