Bp prof. zw. dr hab. Ignacy Dec

Em. prof. Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu

Biskup Świdnicki

 

 

Mulier docta atque sapiens

- w darze Uniwersytetowi i Kościołowi

 

Laudacja wygłoszona z okazji odnowienia doktoratu

Siostry Profesor zw. dr hab. Zofii Józefy Zdybickiej

w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II,
16 listopada 2017 roku

 

 

Wstęp

Profesor Stefan Swieżawski w „Przedmowie” do swojej książki: Byt. Zagadnienia metafizyki tomistycznej napisał takie słowa: „...Oddając ten zarys metafizyki ogólnej w ręce czytelników odczuwam wyraźny lęk i niepokój, z którego sam przed sobą chcę się wytłumaczyć. Jest w tym lęku coś z bojaźni przed wielką świętością, coś z przerażenia, które przenika człowieka obnażającego na oczach tłumów jakąś rzecz wielką, która winna być ukryta i zasłonięta przed okiem tych, co patrzą na nią bez czci i miłości”[1]. Słowa te przyszły mi na myśl, gdy zostałem poproszony przez Panią Dziekan Wydziału Filozofii KUL o przygotowanie laudacji na uroczystość odnowienia doktoratu Siostry Profesor Zofii Józefy Zdybickiej. Zaszczyt i honor, jaki mnie spotkał złączył się z jakimś lękiem i niepokojem czy podołam ukazać ów blask prawdy, dobra i piękna, blask prawości i uczciwości, płynący z życiowego dzieła Siostry Profesor. Z tego niepokoju pragnę się wytłumaczyć przed szanownym audytorium już na początku i prosić słuchaczy o łaskawość i zrozumienie.

 

W laudacji znajdą się następujące punkty: Droga do grodu nauki, działalność naukowo-badawcza; działalność dydaktyczno-organizacyjna; nagrody i wyróżnienia, zasługi dla filozofii, kultury i Kościoła, zakończenie.

 

Droga do grodu nauki

Zofia Józefa Zdybicka, córka Feliksa i Heleny z d. Łukasik urodziła się 5 sierpnia 1928 r. w Kraśniku Lubelskim. Z rodzinnego domu wyniosła wspaniałe wiano dobrego wychowania. Jej wczesną młodość zakłóciła II wojna światowa. W 1948 r. zdała maturę w Technikum Kupieckim im. A. Vetterów w Lublinie. Niedługo potem wstąpiła do Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego, gdzie 15 sierpnia 1957 roku złożyła śluby wieczyste. W latach 1956-1961 odbyła studia na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL. Stopień doktora filozofii uzyskała w 1965 roku, doktora habilitowanego w roku 1970. W roku 1966 rozpoczęła pracę na Wydziale Filozofii Chrześcijańskiej KUL, najpierw jako asystent, a następnie jako adiunkt przy Katedrze Metafizyki, kierowanej przez o. prof. Mieczysława Krąpca. Po uzyskaniu habilitacji, w roku 1973 powierzono jej nowo utworzoną Katedrą Filozofii Religii, którą kierowała aż do przejścia na emeryturę tj. do roku 2000. Tytuł naukowy profesora nadzwyczajnego i stanowisko profesora KUL uzyskała w 1978, zaś tytuł profesora zwyczajnego nauk humanistycznych otrzymała 10 lat później, w roku 1988. Swoje wykształcenie filozoficzne pogłębiała jako research fellow Yale Univeristy (New Haven, USA) na przełomie lat 1977/1978 oraz w The Catholic Univresity of America w Waszyngtonie (1978), a także w Katolickim Uniwersytecie w Leuven (Katholieke Universiteit Leuven), w którym przebywała sześciokrotnie.

 

Działalność naukowo-badawcza; główne pola badań filozoficznych

Swoje zainteresowania badawcze rozpoczęła Siostra Jubilatka od dziedziny filozofii Boga. Były one związane z problematyką podjętą już w pracy doktorskiej i w rozprawie habilitacyjnej. Temat pracy doktorskiej, napisanej pod kierunkiem o. prof. M.A. Krąpca, brzmiał: Filozoficzne podstawy poznawalności Boga u H. de Lubaca, zaś habilitacyjnej: Próba zbudowania tomistycznej teorii partycypacji. Recenzentami tej ostatniej byli: o. prof. Mieczysław A. Krąpiec, ks. prof. Kazimierz Kłósak, ks. prof. Stanisław Kamiński i ks. doc. Marian Jaworski. W ujęciu s. prof. Zdybickiej problematyka Boga pojawia się w trzech typach ludzkiego poznania: w poznaniu spontanicznym, filozoficznym i religijnym. Spontaniczne poznanie Boga jest typem poznania pośredniego i jest dostępne człowiekowi na każdym szczeblu kultury. Jest ono niedoskonałe, ale ważne z tego tytułu, że stanowi najbardziej fundamentalne źródło myśli o Bogu i podstawę wszelkiego dalszego poznawania Boga - zarówno w religii, jak i w systematycznej filozofii. Filozoficzne poznanie Boga wedle siostry Zdybickiej ma najbardziej fundamentalny i uniwersalny charakter w realistycznej filozofii bytu. To właśnie w klasycznej metafizyce jawi się problem Boga jako jej wewnętrzny problem, jako zwornik i końcowy rezultat wyjaśniania realnej, doświadczanej przez człowieka rzeczywistości. Zdanie "Bóg istnieje" jest odpowiedzią na pytanie "dlaczego byty istnieją, skoro istnieć nie muszą?".

 

Siostra Profesor docenia wartość metafizycznych "pięciu dróg" św. Tomasza na istnienie Boga, natomiast krytycznie ocenia wartość tzw. dowodów ontologicznych czy apriorycznych, w których ma miejsce nieuprawnione przejście od istnienia możliwego do istnienia realnego. Określoną wartość przypisuje Siostra Profesor tzw. argumentom antropologicznym, bazującym na doświadczeniu przygodności i zarazem transcendencji osoby ludzkiej w stosunku do przyrody i społeczności oraz argumentom moralnym z dążenia do szczęścia i sprawiedliwości. Trzeci - religijny rodzaj poznania Boga, dokonuje się przez wiarę i jest głównie podejmowany i reflektowany w teologii.

 

Drugą dziedziną badawczą w działalności filozoficznej Siostry Profesor była filozofia religii. Na tym polu badawczym Siostra Profesor wypracowała oryginalną w Polce a także w świecie koncepcję filozofii religii na bazie realistycznej metafizyki i antropologii. W koncepcji tej przedmiotem filozofii religii w punkcie wyjścia są empirycznie dane fakty religijne, zaś przedmiotem formalnym jest ich realność (to, że religia jest), a celem przedmiotowym jest wskazanie ostatecznych czynników, wyjaśniających doświadczane fakty religijne. Chodzi tu o odpowiedź na pytanie, dlaczego religia w ogóle istnieje, jakie są racje podmiotowe i przedmiotowe doświadczanych zjawisk religijnych i samej religii. Pochylając się nad wypracowaną koncepcją filozofii religii, nie trudno zauważyć, że metoda, którą posługuje się siostra Zdybicka w tej dziedzinie badań jest analogiczna do metody innych dyscyplin filozoficznych, uprawianych w klasycznej filozofii: dla faktów religijnych danych w doświadczeniu, intelektualnie ujętych w aspekcie istnienia, poszukuje się ostatecznych racji ontycznych w wewnętrznej strukturze bytu i w koniecznych związkach międzybytowych.

 

Chronologicznie trzecim sektorem zainteresowań badawczych s. prof. Zdybickiej stała się domena szeroko rozumianej kultury oraz działalność naukowa, kulturowa i duszpasterska ks. kard. Karola Wojtyły i św. Jana Pawła II. Ujęty metafizycznie fakt religii – jako akt osobowy – pozwolił s. Zdybickiej na ukazanie integrującej, ogniskowej roli religii w kulturze. Religia przenika bowiem wszystkie dziedziny kultury: naukę, etykę (ekonomikę i politykę) oraz sztukę. Osobliwe zasługi posiada siostra Profesor w dziedzinie badania i upowszechniania myśli filozoficzno-etycznej Karola Wojtyły - św. Jana Pawła II. W swoich publikacjach ukazuje go z jednej strony jako wybitnego myśliciela i mistyka, a z drugiej uwydatnia walor jego integralnej wizji człowieka i ostrzeżenie przed błędem antropologicznym, którego konsekwencją są dzisiejsze zawirowania we wszystkich działach kultury. Zdaniem siostry Profesor papież Polak znakomicie zintegrował filozoficzny i teologiczny wizerunek człowieka jako osoby. Prądy kulturowe przeniknięte ateizmem i laicyzmem rugują religie z kultury i prowadzą do alienacji człowieka. W ten sposób człowiek zostaje pozbawiony podstaw swej godności, niepowtarzalności – i co więcej – świętości. Siostra Profesor potrafiła wydobyć z nauczania Jana Pawła II te elementy, które wskazują na rolę religii w doskonaleniu człowieka, które uwydatniają rolę religii w etyce, nauce i sztuce, które ukazują religię jako podstawę wszelkiej decyzyjności ludzkiej osoby.

 

Działalność dydaktyczna i organizacyjna

Siostra Profesor Zdybicka w czasie swojej długoletniej posługi w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim zapisała się jako znakomity i lubiany przez młodzież akademicką dydaktyk i organizator nauki. Przez wiele lat prowadziła zajęcia dydaktyczne z zakresu filozofii Boga, filozofii religii, metafizyki, antropologii, etyki a także wstęp do filozofii i główne problemy filozofii. Były to wykłady zarówno kursoryczne jak i monograficzne. Prowadziła także proseminarium oraz seminarium magisterskie i doktorskie. To ostatnie prowadziła przez wiele lat wspólnie z ojcem Mieczysławem Albertem Krąpcem w piątki, w godz. od 15.00 do 18.00 w Zakładzie Metafizyki. Jako jeden z uczestników tego seminarium w latach 1971-1976, byłem z kolegami i koleżankami pod wielkim urokiem tych spotkań seminaryjnych. Ojciec Krąpiec wraz z siostrą Zdybicką imponowali nam swoim realizmem, obiektywizmem, uniwersalizmem, wiernością wobec rzeczywistości, przede wszystkim wobec Boga i człowieka. Siostra Profesor wypromowała około 100 magistrów oraz 28 doktorów. Opublikowała 20 książek i ponad 300 artykułów, ukazujących się tak w języku polskim, jak i angielskim, francuskim i włoskim.

 

Siostra Profesor Zofia Józefa Zdybicka pełniła także rozmaite funkcje administracyjne w Uniwersytecie. W latach 1979-1984 była kierownikiem Sekcji Filozofii Teoretycznej, w latach 1984-1986 - prodziekanem Wydziału Filozofii Chrześcijańskiej, a w latach 1986-1987 i 1990-1999 - dziekanem tegoż wydziału. Była (w KUL) wieloletnią przewodniczącą Senackiej Komisji ds. Kontaktów z Instytucjami Naukowymi za Granicą oraz członkiem Komisji Wydawniczej, ds. Nauki, Młodzieżowej oraz Lokalowej. Była członkiem Zarządu Towarzystwa Naukowego KUL, współredaktorem „Roczników Filozoficznych” z. 2, jest członkiem Rady Naukowej Instytutu Jana Pawła II KUL, redaktorem działu „Filozofia religii” w Encyklopedii Katolickiej, członkiem komitetu naukowego Powszechnej Encyklopedii Filozofii, członkiem rady naukowej serii wydawniczej „Biblioteka Filozofii Realistycznej”. Siostra Profesor jest członkiem następujących stowarzyszeń naukowych: Komitet Nauk Filozoficznych PAN (1987-1989), Polskie Towarzystwo Filozoficzne, Towarzystwo Naukowe KUL, American Bibliographical Institut, Societas Internationale St. Thomae Aquinatis, Pontificia Academia Sanctae Thomae Aquinatis, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu - Oddział Societa Internazionale Tommaso d'Aquino (członek założyciel). Nasza Siostra Jubilatka była organizatorką wielu spotkań naukowych.

 

Przede wszystkim zorganizowała Światowy Kongres Filozofii Chrześcijańskiej w Lublinie nt. „Wolność we współczesnej kulturze” (20-25 VIII 1996) - kongres, który zgromadził ponad 300 uczonych z 30 krajów całego świata. Ponadto zorganizowała bądź współorganizowała wiele innych sympozjów, m. in. Międzynarodowe Sympozjum Filozoficzne w Krakowie (1978), Międzynarodowe Kolokwium nt. „Wspólne korzenie chrześcijańskie narodów Europy” (Rzym 1981), Międzynarodowe Sympozjum Antropologiczne nt. „Dramat osoby i natury” (Lublin 1984), Ogólnopolskie Sympozjum nt. „Zadania filozofii w kulturze współczesnej” (Lublin 1986), Sympozjum nt. „To, co Boskie i to, co ludzkie w kulturze chrześcijańskiej” (Lublin 1987), Sympozjum nt. „Religia a sens bycia człowiekiem” (Lublin 1992). Wygłosiła referaty i odczyty na wielu konferencjach, sympozjach i kongresach o zasięgu nie tylko krajowym, ale i międzynarodowym a nawet światowym (m. in. Bergamo, Mediolan, Rzym, Neapol, Waszyngton, Ottawa, Bruksela, Baltimore, Edmonton, Montreal, New Haven, Waterbury, Chicago, Praga, Paryż, Leuven, Louvain la Neuve, Brześć oraz wiele miast w Polsce).

 

Kolejnym miejscem aktywności siostry Zofii Zdybickiej są struktury Kościoła Katolickiego w Polsce. Od 25 IX 1948 r. jest członkiem Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego. W latach 1963-1983 i 2001-2007 była członkiem Rady Generalnej zgromadzenia, a w latach 1983-2003 Przełożoną Centrum Lubelskiego tegoż zgromadzenia. Uczestniczyła w pracach Prymasowskiej Rady Społecznej (1986-1990) oraz w Komisjach Episkopatu Polski ds. Kultury, ds. Nauki Katolickiej, ds. Dialogu z Niewierzącymi, oraz w Komisji „Iustitia et Pax”. Była też konsultorem Rady Naukowej Konferencji Episkopatu Polski.

 

Nagrody, wyróżnienia i odznaczenia

Wśród wielu wyróżnień i nagród trzeba wymienić: dokonania i zaangażowanie w życie naukowe i kulturalne, za które otrzymała m.in.: Złoty Krzyż Zasługi (1978), Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2000), Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2008).

 

Ponadto jest laureatką Nagrody Rady Naukowej „Życia i Myśli”: „Książka Roku” (1978), Nagrody Rektora KUL (1996). Otrzymała również medal „Za zasługi dla Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego” (2009). W 2011 roku przyznano s. Zofii Józefie Zdybickiej, Nagrodę główną FENIKS „za stworzenie i rozpropagowanie w świecie klasycznej szkoły filozofii religii, twórcze zaangażowanie w prace Prymasowskiej Rady Społecznej i całego Kościoła w Polsce”. W 2013 była laureatką Nagrody im. Księdza Idziego Radziszewskiego przyznawaną przez Towarzystwo Naukowe KUL; a w roku 2016 otrzymała Nagrodę TOTUS w kategorii „Propagowanie nauczania Ojca Świętego Jana Pawła II”. Została wyróżniona „za dokonania na polu filozofii i zaangażowanie w organizację życia naukowego, szczególnie za świadectwo dawane o życiu i nauczaniu św. Jana Pawła II”. Nagrody TOTUS określane są mianem „katolickiego Nobla”. Przyznaje je Fundacja Dzieło Nowego Tysiąclecia osobom i instytucjom, których działalność w sposób wybitny przyczynia się do promowania godności człowieka w duchu nauczania Świętego Jana Pawła II.

 

Zasługi dla filozofii, kultury i Kościoła

Siostra Profesor Zofia Józefa Zdybicka należy dzisiaj do grona wybitnych przedstawicieli filozofii polskiej i cieszy się wysokim autorytetem naukowym i moralnym. Na swojej drodze życia miała szczęście spotkać wybitnych mistrzów filozofii klasycznej; z przeszłości - przede wszystkim - św. Tomasza z Akwinu, a z obecnych czasów - głównie o. Mieczysława Alberta Krąpca i kard. Karola Wojtyłę. Dała się im ukształtować i z czasem sama zaczęła współtworzyć tzw. Lubelską Szkołę Filozofii Klasycznej, w której uprawia się filozofię realistyczną, maksymalistyczną i mądrościową. Jak przystało na siostrę zakonną, obrała sobie bardzo ważny i doniosły przedmiot badań - religię. W swoim filozoficznym namyśle nad religią nawiązała do najlepszych tradycji i osiągnięć myśli polskiej, europejskiej i światowej.

 

Odrzuciła redukcjonistyczne koncepcje religii. Musiała się zmierzyć z ideologią komunistyczną i z marksistowskim religioznawstwem, gdzie nagłaśniano tezę, że „religia jest opium dla ludu”. W bardzo trudnych czasach zakłamywania prawdy o rzeczywistości, o człowieku, o religii, stała się prawdziwym heroldem prawdy, zwłaszcza prawdy o religii i religijności człowieka. Stojąc na gruncie klasycznej filozofii religii miała jednak odwagę, by skorzystać także z osiągnięć współczesnej filozofii podmiotu, zwłaszcza z fenomenologii religii, jak również z nauk szczegółowych o religii: historii, psychologii czy socjologii religii.

 

W rezultacie w swoich badaniach nad religią zasadnie opracowała cztery podstawowe tezy: religia ma swe nieusuwalne zakorzenienie w bycie ludzkim (człowiek jest z natury homo religiosus); religia jest koniecznym elementem samospełnienia się człowieka; religia stanowi podstawową i niezbywalną część kultury oraz, że przedmiotem aktów religijnych jest realnie istniejący, osobowy Absolut - Bóg.

 

Do tych osiągnięć na polu filozofii człowieka, Boga i religii trzeba dołączyć przepiękne rysy osobowościowe Siostry Profesor. Siostra Zdybicka była i jest dla nas wspaniałym wzorem rzetelnego, pracowitego, odpowiedzialnego uczonego i zarazem skromnej, rozmodlonej siostry zakonnej, promieniującej dobrocią, uśmiechem, gotową do niesienia pomocy, żywo zainteresowaną i zaangażowaną w sprawy Uniwersytetu i w sprawy Kościoła. Pięknie połączyła w swoim życiu: intelekt i serce, naukę - filozofię i życie zakonne, uczoność i świętość.

 

Zakończenie

W zakończeniu naszej refleksji nad dziełem życia Siostry Profesor Zofii Józefy Zdybickiej, przytoczmy słowa biskupa Karola Wojtyły - z początku drogi naukowej Siostry Jubilatki i słowa św. Jana Pawła II, nadesłane z okazji Jej 70. urodzin. Najpierw słowa z roku 1961, w których biskup z Krakowa przekonywał władze zakonne o kongruencji charyzmatu naukowego i zakonnego: „Praca naukowa i twórcza stanowi nie tylko jakieś wyróżnienie, ale także prawdziwie ciężki trud, który człowieka może utrzymać w rzetelnej pokorze - i z tej strony bynajmniej nie koliduje z dążeniem do doskonałości chrześcijańskiej i ideałem zakonnym”.

 

Drugi tekst, pochodzący z roku 1999, przesłał Ojciec św. Jan Paweł II z okazji 70-tych urodzin Siostry. Św. Jan Paweł II napisał: „Pracę naukową, dydaktyczną i wychowawczą pojmowała Siostra jako służbę godności człowieka i sprawie Kościoła, jako upowszechnianie zbawczego Orędzia Chrystusa. Za to jesteśmy Siostrze Profesor w szczególny sposób wdzięczni”.

 

My także, nasza droga i kochana Siostro Profesor, dziękujemy za wszystko, gratulujemy wspaniałego życia naukowego i zakonnego, umiłowania prawdy, dobra i piękna, przepięknej służby Bogu i Ojczyźnie: „Deo et Patriae”. Życzymy jak najdłuższych i jeszcze owocnych, twórczych lat życia z nami - w Bożym Błogosławieństwie i pod opiekuńczym płaszczem Maryi.

 

[1] S. Swieżawski, Byt. Zagadnienia metafizyki tomistycznej, Lublin 1948, s. 3.