seminarium: TEORETYCZNE PODSTAWY PEDAGOGIKI 2007/8
temat: Pojęcie godności człowieka w dyskusjach pedagogicznych
Pojęcie godności człowieka (dignitas hominis) znane jest filozofii od czasów starożytnych w postaci przeciwstawienia człowieka wszystkim istotom żywym. Stało się centralną kategorią w antropologii Odrodzenia (Petrarka, B. Facio, M. Ficino, G. Manetti, Pico della Mirandola), kiedy wyróżnioną bytowo pozycję człowieka wiązano z jego rozumnością, wolnością i zdolnością do autokreacji (samodzielnego określania i kształtowania swego losu i życia). Dopiero jednak w XX wieku, w czasach radykalnego zakwestionowania godności człowieka i kultury europejskiej przez różne systemy totalitarne, pojęcie to uzyskało swe dzisiejsze znaczenie, głównie w postaci wiązanych z nim nakazów i zakazów.
Jeżeli przyjrzeć się współczesnym sposobom użycia terminu „godność człowieka” oraz dyskusjom i istniejącej na ten temat literaturze, można dostrzec „znaczne materii pomieszanie”, znajdujące swój wyraz w zasadniczych różnicach w sposobach rozumienia terminu „godność człowieka” oraz wielości pytań, stawianych pod adresem godności człowieka i dawanych odpowiedzi (zajmowanych stanowisk). Jako termin „modny”, używany w różnych dziedzinach, przy wielu okazjach i przez osoby, zajmujące skądinąd radykalnie odmienne stanowiska światopoglądowe, uległ znaczeniowej inflacji, stając się wieloznaczny w każdej z wielu dziedzin swego użycia: filozofii (antropologii filozoficznej, etyce), teologii, naukach prawnych, psychologii, socjologii. Jeżeli na godność człowieka powołuje się w mediach polityczna lewica i prawica, konserwatyści i liberałowie, wierzący i niewierzący, nie mogą mieć na myśli tego samego. Coś innego głosi ten, kto twierdzi, że człowiekowi przysługuje niezbywalna godność, którą zawdzięcza Bogu, a coś innego ten, kto patrząc na człowieka czysto biologicznie jako na ewolucyjny twór natury, traktuje godność jako wartość, płynącą z nadania kulturowego lub społecznego (instytucjonalnego).
Zasadnicze pytanie: czy z pozycji czysto naturalistycznej, która nie przyjmuje istnienia Boga, Stwórcy człowieka, operującej czysto biologicznym rozumieniem człowieka, istnieje jakaś zasadnicza (ontyczna) racja do radykalnego (ontycznego) przeciwstawiania go reszcie przyrody i „wywyższania”?
literatura
Bocheński J. M., Przeciw humanizmowi, „Kultura” 1985 nr 11 s. 27-41.
Bocheński J. M., Sto zabobonów. Krótki filozoficzny słownik zabobonów, Paryż 1987. humanizm s. 45-48.
Bronk, Pojęcie godności człowieka: uwagi metodologa (w druku).
Chlewiński Zdzisław, Zbigniew Zaleski, Godność, Encyklopedia Katolicka Lublin 1989 t. 5 szp. 1231-1232.
Complak K. (red.): Godność człowieka jako kategoria prawna, Wrocław 2001.
Czerkawski Jan (red.), Zagadnienie godności człowieka, Lublin 1994.
Domański Juliusz, Z dawnych rozważań o godności człowieka, w: Na krawędzi epoki, Warszawa 1985.
Elzenberg Henryk, Wartość i człowiek, Toruń 1966.
Ethos" 1999 nr 2, numer poświęcony godności człowieka
Granat Wincenty, Personalizm chrześcijański. Teologia osoby ludzkiej, Poznań: Księgarnia św. Wojciecha 1985. R. 8: Godność ludzkiej i chrześcijańskiej osoby s. 559-587.
Granat W., Osoba ludzka, Sandomierz 1961.
Granat Wincenty, Godność człowieka i jej współczesne uzasadnienie, w: Bohdan Bejze (red.), O człowieku dziś, Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek 1974 s. 223-256.
Grossmann A., Würde (Godność), Historisches Wörterbuch der Philosophie, Basel, Bd. 12, Stuttgart: Schwabe & co AG 1980, s. 1088-1093.
Horstmann R. P., Menschenwürde (Godność człowieka), Historisches Wörterbuch der Philosophie, Basel, Stuttgart: Schwabe & co AG 1980, Bd. 5, S. 1124-1127.
Ingarden R., Książeczka o człowieku, Kraków: 1975.
Jadacki Jacek J., O godności i odpowiedzialności, w: tenże, Aksjologia i semiotyka. Analizy i polemiki, Warszawa: Semper 2003 s. 84-123.
Jan z Trzciany (Arundinensis), De natura ac dignitate hominis. Wydał, wstępem i komentarzami opatrzył Jan Czerkawski, Warszawa: ATK 1974. tł. pol. fragmentów przez Jacka Salija OP, „W Drodze” 1976 nr 5 s. 39-44.
Kowalska Izabella, Pojęcie godności człowieka w pedagogice współczesnej, praca magisterska (obroniona na seminarium z Teoretycznych Podstaw Pedagogiki - 2001).
Kozielecki Józef, O godności człowieka, Warszawa: Czytelnik 1977.
Krąpiec M. A., Ja - człowiek. Zarys antropologii filozoficznej, Lublin: TN KUL 1974.
Krąpiec M. A.: Człowiek i prawo naturalne, Lublin 1999.
Kurdziałek Marian, Średniowieczne doktryny o człowieku jako mikrokosmosie, w: tenże, Średniowiecze w poszukiwaniu równowagi między arystotelizmem a platonizmem, Lublin: TN KUL 1996 s. 271-310.
Lem Stanisław, O godności ludzkiej, „W Drodze”, 1976 nr 5 s. 24-30.
Lorenz Konrad, Regres człowieczeństwa, (oryg. 1983), tł. pol. Anna Danuta Tauszyńska, Warszawa: PIW 1986.
Mazurek F. J., Godność osoby ludzkiej podstawą praw człowieka, Lublin 2001.
Nowak Marian, Podstawy pedagogiki otwartej, Lublin: TN KUL 2000.
Ossowska Maria, Normy moralne. Próba systematyzacji, Warszawa: PWN 1970. Dwa pojęcia godności 52-53.
Pico della Mirandola Giovanni, De Hominis Dignitate, Heptaplus, De Ente et Uno, e scritti vari, ed. a cura di E. Garin, Florence, 1942.
Piechowiak Marek, Filozofia praw człowieka, Lublin: TN KUL 1999.
Potrzeszcz Jadwiga, Godność człowieka w orzecznictwie polskiego Trybunału Konstytucyjnego, Roczniki Nauk Prawnych 15:2005 nr 1 s. 27-49.
Rahner K.: Würde und Freiheit des Menschen. Schriften II s. 247-277.
Salamucha Agnieszka, Pojęcie godności człowieka w dyskusjach pedagogicznych (w druku).
Siemianowski A., Uwagi o godności człowieka. „W Drodze” 1977 nr 11 s. 100-103.
Skinner Burrhus F., Poza wolnością i godnością, (oryg. 1971), tł. pol. W. Szelenberger, Warszawa: PWN 1978.
Ślipko T.: Godność osoby ludzkiej, „Ateneum Kapłańskie” 74:1970) nr 62 s. 185-195.
Spaemann R., O pojęciu godności człowieka, w: tenże, Granice, tłum. J. Merecki, Warszawa: Oficyna Naukowa 2006, s. 147-168.
Środa Magdalena, Idea godności w kulturze i etyce, Warszawa: IFiS PAN 1993.
Styczeń Tadeusz, [Wypowiedź w dyskusji] Godność człowieka. Dyskusja etyków, "Więź" 21:1978 nr 6, s. 22-24.
Styczeń T.: Prawda o osobie: Godność osobista wobec godności osobowej, „Ethos", 12:1997 nr 1-2.
Szawarski Z., Godność i odpowiedzialność, „Studia Filozoficzne” 1983 nr 8-9.
Walczak Monika, Godność człowieka: kategoria opisowa, wartościująca i normatywna (w druku).
Wojtyła K., Miłość i odpowiedzialność, Lublin 1986.
Wojtyła K., Osoba i czyn, Kraków 1985.
Ostatnia aktualizacja: 28.08.2007, godz. 21:35 - Andrzej Bronk
